Հայ հին թարգմանական գրականության ցանկ
Արտաքին տեսք
Ստորև ներկայացված են այն հեղինակները և նրանց երկերը, ինչպես նաև անանուն աշխատությունները, որոնք թարգմանվել են հայերեն 5-ից 14-րդ դարը ներառյալ։ Թավատառով նշված են այն երկերը, որոնց բնագրերը կորել են և որոնք մեզ են հասել միայն հայերեն թարգմանությամբ։
Հեղինակ | Երկ(եր) | Թարգմանության դար | Թարգմանիչ(ներ) | Բնագրի լեզուն | Նշումներ |
---|---|---|---|---|---|
Աստվածաշունչ մատյան | 5-րդ դար | Սահակ Պարթև, Մեսրոպ Մաշտոց, Եզնիկ Կողբացի, Ավագ թարգմանիչներ |
հունարեն, ասորերեն | ||
Ափրաատ | Ճառեր | 5-րդ դար | ասորերեն | Հայկական միջավայրում Ափրաատի ճառերը վերագրվել են Հակոբ Մծբնացուն | |
Աբրահամ Եփեսոսցի | «Ճառ յաւետիս սրբոյ Կուսին» | հունարեն | մեզ չի հասել, հիշատակվում է Գրիգոր Անավարզեցու Հեթում Բ–ին ուղարկված նամակում | ||
Թովմաս Աքվինացի | «Յաղագս եօթն խորհրդոց եկեղեցւոյ», «Գիրք բնութեանց Քրիստոսի» |
14-րդ դար | Հակոբ Քռնեցի, Հովհաննես Քռնեցի |
լատիներեն | |
Ագադրոն | «Գուշակութիւնք» | ||||
Աթանաս Մեծ (Ալեքասնդրացի) | «Յաղագս մարմնաւորութան Որդւոյ», «Թէ մի է Քրիստոս, ընդդեմ Պաւղոսի Սամոսատացւոյ» և այլ երկեր |
5-րդ դար | հունարեն | Միայն հայերեն թարգմանության շնորհիվ է պահպանվել հեղինակի 11 գրվածք։ | |
Սուտ–Կալիսթենես | Ալեքսանդր Մեծի պատմությունը (Վարք Աղեքսանդրի) | 5-րդ դար | Մովսես Խորենացի՞ | հունարեն | |
Անդրեաս Կրետացի | «Մեկնութիւն Յայտնութեան Յովհաննու» | հունարեն | |||
Անտիպատրոս Բոստրացի | «Ճառք» | հունարեն | |||
Անտիոքի ասիզներ | 13-րդ դար | Սմբատ Սպարապետ | լատիներեն | ||
Արիստիդես Աթենացի | «Ջատագովութիւն» (հատված) | 5-րդ դար | հունարեն | ||
Արիստոտել | «Ստորոգութիւնք», «Պէրիարմենիաս կամ Յաղագս մեկնութեան», «Թուղթ առ Աղեքսանդր թագաւոր», «Յաղագս առաքինութեանց», «Պատճառաց գիրք» |
հունարեն | |||
Բաբելաս Ալեքսանդրացի | «Ճառք» | հունարեն | |||
Բարսեղ Կեսարացի | «Յաղագս պահոց» և այլ երկեր (ճառեր, նամակներ, կանոններ) |
5–րդ դար | հունարեն | ||
Գրիգոր Նազիանզացի | «Ճառք» և այլ երկեր (նամակներ, բանաստեղծություններ) |
5-րդ դար | հունարեն | ||
Գրիգոր Նյուսացի | «Ճառք» և այլ երկեր (մեկնություններ, նամակներ և այլն) |
5-րդ դար, 7-8-րդ դարեր | հունարեն | ||
Գրիգոր Սքանչելագործ | «Ի ծնունդն Քրիստոսի», «Յաւետիս Աստուածածնի», «Գովեստ ի սուրբ կոյսն Մարիամ» և այլ երկեր |
հունարեն | |||
Դանիել Ռութա | «Կեանք և քաղաքավարութիւն Յովհաննու որ կոչի Կլէմաքս», «Լուծմունք Կլիմաքայ գրոց» |
հունարեն | |||
Դիոնիսիոս Աղեքսանդրացի | «Ի հակաճառէն Պաւղոսի Սամոստացւոյ», «Ի մեծ աւուր ուրբաթու» |
հունարեն | |||
Դիոնիսիոս Արիսպագացի | «Յաղագս երկնայնոյն քահանայութեան», «Յաղագս եկեղեցականին քահանայապետութեան», «Յաղագս աստուածայնոցն անուանց» և այլ երկեր ու նամակնոր |
7-8–րդ դարեր | Ստեփանոս Սյունեցի | հունարեն | |
Դիոնիսիոս Թրակացի | «Քերականութիւն» | հունարեն | |||
Դորոթեոս եպիսկոպոս | «Յաղագս ևթանասուն և երկու աշակերտաց Քրիստոսի», «Յաղագս կատարման աշակերտացն» |
հունարեն | |||
Եղադոն | «Պատմութիւն վարուց սրբոյն Բարսղի» | հունարեն | |||
Եպիփան Կիպրացի | «Պատմութիւն երանելւոյն Եպիփանու Կիպրացւոյ» («Եկեղեցական պատմութուն») և այլ երկեր (քարոզներ, ճառեր, մենություններ և այն) |
հունարեն | |||
Հիրենեոս Լիոնացի (Երանոս Լուգդոնացի) | «Ցոյցք առաքելական քարոզութեան», «Ընդդեմ հերձվածների» հատվածներ տարբեր հատվածներ ճառերից և մեկնություններից |
հունարեն | պահպանվել է «Ընդդեմ հերձվածների» հայերեն թարգմանության միայն 4 և 5-րդ գրքերը | ||
Եվագր Պոնտացի | ճառեր, մեկնություններ, նամակներ | 5-րդ դար | հունարեն | ||
Էվկլիդես | «Յերկրաչափութիւն» (հատվածներ) | հունարեն | |||
Եվսեբիոս Ալեքսանդրացի | «Ճառ ի համբարձումն տեառն» | հունարեն | |||
Եվսեբիոս Էմեսացի | «Ութամատեանի մեկնութիւն», քարոզներ | 5-րդ դար | հունարեն | Հեղինակի 9 գրվածքների հունարերն բնագրերը կորել են։ | |
Եվսեբիոս Կեսարացի | Քրոնիկոն, «Եկեղեցական պատմություն» |
5-րդ դար | հունարեն, ասորերեն |
Խորենացու մոտ կա նշում, որ Կեսարացու երկերը հայերեն են թարգմանվել Մեսրոպ Մաշտոցի պատվերով | |
Եփրեմ Ասորի | մեկնություններ, ճառերկցուրդներ և այլ երկեր | 5-րդ դար | ասորերեն | ||
Զենոբ եպիսկոպոս | «Ի մատնութիւն տեառն» և այլ ճառեր | ասորերեն | |||
Զենոն իմաստասեր (Զենոն Կիտիոնացի՞) | «Վասն բնութեան» | հունարեն | |||
Թադեոս առաքյալ | «Կանոնք» | ասորերեն | |||
Թետալիոս պատրիարք | Յաղագս ընդունելոյ զգիր Յայտնութեան | հունարեն | |||
Թեոդոս եպիսկոպոս | Վկայութիւն Կիւրակոսի և մօր նորա Յուղիտայ | հունարեն | |||
Թեոդոտոս Անկյուրացի | Ի ծնունդ փրկչին (երկու ճառ) | հունարեն | |||
Թեոփիլիոս | Ներբողեան ի սուրբն Գրիգոր Լուսաւորիչ | հունարեն | |||
Թեոփիլոս Ալեքսանդրացի | Յաղագս միջնոց քառասնորդաց պահոց, Ներբողեան սրբոց քառասնից, Մեծի չորեքշաբաթին |
հունարեն | |||
Թեոփիլոս Ալեքսանդրացի | Յաղագս միջնոց քառասնորդաց պահոց, Ներբողեան սրբոց քառասնից, Մեծի չորեքշաբաթին |
հունարեն | |||
Թեոփիլոս աշակերտ Ոսկեբերանի | Ճառք և այլ երկեր | հունարեն | |||
Իգնատիոս Աստվածազգյաց | Թուղթք (առ Եփեսացիս, առ Մաղնիսացիս, առ Տրալլիանոսիացիս և այլն) | հունարեն | |||
Իսիքիոս երեց (Իսիքիոս Երուսաղեմացի) | Մեկնութիւն Յովբայ | հունարեն | |||
Կանոնագրքեր | 5-8-րդ դարեր | հունարեն, ասորերեն |
Ամփոփված են Կանոնագիրք Հայոց ժողովածուում | ||
Կյուրեղ Ալեքսանդրացի | Մեկնություններ, ճառեր, նամակներ և այլն | 5-րդ դար | հունարեն | ||
Կյուրեղ Երուսաղեմացի | Կոչումն ընծայութեան, Թուղթ առ Կոստանդիանոս թագաւոր |
5-րդ դար | հունարեն | ||
Հերետիոս | Տարրական աստուածաբանութիւն | 7-8-րդ դարեր | Ստեփանոս Սյունեցի | հունարեն | |
Հերմես Եռամեծ | Առ Աղսկղեպիոս Սահմանք | հունարեն | |||
Հովհան Կլիմաքոս | Սանդուխք աստուածային ելից | հունարեն | |||
Հովհան Ոսկեբերան | Ճառեր, Նամակներ, Մենություններ և այլն | 5-րդ դար | հունարեն | Ոսկեբեերանի գրական ժառանգության մի կարևոր մասը հայտնի է միայն հայերեն բնագրով. դրանցից է Հին Կտակարանի Եսայու մարգարեի գրքի մեկնությունը | |
Հարանց վարք | 12-րդ դար | Ներսես Լամբրոնացի (խմբագիր) | հունարեն, ասորերեն |
Ժողովածուն կազմելիս Ներսես Լամբրոնացին ի մի է բերել նրա զանազան մասերի հնագույն թարգմանությունները | |
Հեղարիոն | Պատմութիւն վարուց Աթանագինեայ եպիսկոպոսի | հունարեն | |||
Հիպոլիտոս Բոստրացի | Ի յարութիւն Ղազարու Յերգս երգոց մեկնութենէ Մեկնութիւն օրհնութեանցն Մովսիսի, հատվածներ այլ երկերից |
հունարեն | |||
Ղինոս կրոնավոր | Վասն հինգ պատրիարքական աթոռոց | հունարեն | |||
Մակար Երուսաղեմցի | Թուղթ առ Հայս | հունարեն | |||
Մարութա եպիսկոպոս (Մարութա Մայփերկաթցի) | Բանք և հարցմունք, Վկայաբանութիւն արևելեան վկայից, Ի սուրբ յարութիւնն Քրիստոսի |
5-րդ դար | ասորերեն | ||
Մաքսիմոս եպիսկոպոս | Յաղագս եկեղեցւոյ նշանակք | հունարեն | |||
Մեթոտիոս եպիսկոպոս | Յաղագս անցեալ՝ ներկայիս և ապառնեաց ասացուածք, Ի մեկնութենէ Դանիելի |
հունարեն | |||
Մելիտոս Անտիոքացի | Ի լուացումն ոտից աշակերտացն | հունարեն | |||
Մեղիտե | Պատմութիւն վարուց սրբոյն Յակովբայ Մծբնայ | 5-րդ դար | ասորերեն | ||
Միքայել Ասորի | Համառօտ զրոյցք ժամանակաց (Ժամանակագրություն), Ի յիշատակի սուրբ թագաւորացն Թէոդոսի մեծի և փոքու |
13-րդ դար | ասորերեն | ||
Հակոբ Սրճեցի | Ի յարութիւն Ղազարու, Ի յօր Մեծի Ուրբաթին Չարչարանաց Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի յիններորդ ժամու և այլ ճառեր |
11-12-րդ դարեր | ասորերեն | ||
Հովհաննես Դամասկոսցի | Բանք վասն սուրբ հաւատոյ և ընդիմադրութիւն Նեստորիոսի, Բն իմաստութեան հռետորիցն և այլ երկեր |
10-13-րդ դարեր | Բագարատ Մամիկոնյան, Սիմեոն Պղնձավանեցի |
հունարեն, վրացերեն | |
Նանա Սարկավագ | Մեկնութիւն Յովհաննու աւետարանի | 9-րդ դար | ասորերերն | ||
Պլատոն | Օրենքներ, Եվտիփրոն, Տիմեոս |
11-րդ դար | Գրիգոր Մագիստրոս | հունարեն | |
Պրոկլ | Սահմանք | հունարեն | |||
Պրոխորոն | Յաղագս աւետարանչին Յովհաննու և յաղագս փոխման նորա յաշխարհէ | հունարեն | |||
Պորփյուր | Ներածութիւնք | հունարեն | |||
Ջվանշիր | Պատմութիւն Վրաց | վրացերեն | |||
Սևերիանոս Գաբաղացի | Ճառեր, հատվածներ այլ երկերից |
5-րդ դար | հունարեն | Հեղինակի հայերեն թարգմանված 10 գրվածքի հունարեն բնագրերը մեզ չեն հասել։ | |
Սեկունդոս իմաստասեր | Խօսք առ Ադրիանոս կայսեր | 5-րդ դար | հունարեն | ||
Սևերոս Անտիոքացի | Հատվածներ Ղևտական գրքի և Ղուկասի ավետարանի մեկնություններից | հունարեն | |||
Սոկրատ Սքոլաստիկոս | Պատմութիւն ըստ Հռովմայեցւոց նահանգին եպիսկոպոսաց և թագաւորաց (Եկեղեցական պատմություն) |
7-րդ դար | Փիլոն Տիրակացի | հունարեն | |
Վաստակոց գիրք (Geoponika) | 13-րդ դար | արաբերեն | |||
Սրբերի վկայաբանություններ և վարքեր | հունարեն, ասորերեն | ||||
Տիմոթեոս Ալեքսանդրացի | «Ի խորհուրդ Տեառնընդառաջին» և այլ ճառեր | հունարեն | |||
Տիմոթեոս Կուզ | Հակաճառութիւն Քաղկեդոնի ժողովի | 5-6–րդ դարեր | հունարեն | ||
Տիմոթեոս Անտիոքացի | Պատասխանիք առ հարցմունս թագաւորին Տակայ | հունարեն | |||
Տիտոս եպիսկոպոս Կրետացի | Յառակ դռամոյն | հունարեն | |||
Ֆիլոքսենես եպիսկոպոս | Վասն տիեզերական սուրբ ժողովոյն Եփեսոսի | 6-րդ դար | Աբրահամ Մամիկոնեից | հունարեն | Հայկական միջավայրում երկի հեղինակ է համարվել Աբրահամ Մամիկոնեիցը |
Փիլոն Հեբրայեցի (Ալեքսանդրացի) | Երկեր, ճառեր մեկնություններ, նամակներ և այլն | 5-6-րդ դարեր | հունարեն | Փիլոնի գրական ժառանգության զգալի մասը պահպանվել է միայն հայերեն թարգմանությամբ։ Փիլոնի հայերենով հայտնի տասնհինգ երկերից ութի հունարեն սկզբնագրերը կորած են։ | |
Ֆարաջ Ասորի | Բժշկարան ձիոյ | 12-13–րդ դարեր | ասորերեն |
Աղբյուրներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Գ. Զարբհանալյան, Մատենադարան Հայկական թարգմանութեանց նախնեաց (դար Դ - ԺԳ), Վենետիկ, 1889։
- Լ. Տեր–Պետրոսյան, Հայ հին թարգմանական գրականություն, Ե., 1984։
- Քնարիկ Տեր–Դավթյան, Հայկական սրբախոսություն, Երևան, 2011։