Հայ-թեք
Հայ-թեք ոճ (անգլ.՝ hi-tech, high technology-ից, բառացի` բարձր տեխնոլոգիաներ), ոճ ճարտարապետության մեջ և դիզայնում, որ ծնվել է 1970-ական թվականներին ուշ մոդեռնիզմի զարգացմամբ։ Լայն կիրառում է ստացել 1980-ական թվականներին։ Հայ-թեքի գյխավոր տեսաբանները հիմնականում եղել են անգլիացիները` Նորման Ֆոսթերը, Ռիչարդ Ռոջերսը, Նիկոլաս Գրիմշոուն, իր ստեղծագործության որոշ փուլում Ջեյմս Սթիրլինգը և իտալացի Ռենցո Պիանոն։
Ակունքներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայ-թեքի գաղափարախոսության տեսանկյունից կարևորվում է «Արկիգրեմ» ճարտարապետական խմբի գործունեությունը, որ փոփ արտի և գիտական ֆանտաստիկայի գաղափարները ներմուծեց ճարտարապետություն։ Տեխնոլոգիական տեսանկյունից կարևորվում են նաև Ռիչարդ Բաքմինստեր Ֆուլլերի և Օտտո Պաուլ Ֆրայի աշխատանքները։
Ամերիկացի ճարտարապետ Չալլզ Ջենքսի բնորոշմամբ հայ-թեքը վերաբերում է ուշ մոդեռնիզմին, այսինքն` նրան բնորոշ են պրագմատիզմը, ճարտարապետի` որպես էլիտար մասնագետի ընկալումը, ճարտարապետական ծառայության մատուցումը, բարդ պարզությունը, քանդակային ձևերը, հակապատմականությունը, կառույցը որպես զարդապատկեր ներկայացնելը[1]։ Ջենքսից հետո գրեթե բոլոր մասնագետները հայ-թեքը բնորոշում են որպես մոդեռնիզմի զարգացում։ Հայ-թեքի ճարտարապետական կառույցներին բնորոշ է ֆունկցիոնալությունը, հարմարավետությունը, առանձնահատուկ գեղեցկությունը։ Այս ոճը կարելի է համարել ամբողջ դարաշրջանի բանաստեղծական ամփոփում։
Վաղ շրջանի հայ-թեք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վաղ շրջանի հայ-թեքի դրսևորում է ընդունված համարել Պոմպիդու կենտրոնը Փարիզում (1977), որի նախագծի հեղինակներն են Ռիչարդ Ռոջերսը և Ռենցո Պիանոն։ Կառուցման շրջանում այն թեժ բանավեճերի տեղիք տվեց, սակայն շուտով ընդունվեց` դառնալով Փարիզի տեսարժան վայրերից մեկը, ինչպես ժամանակին Էյֆելյան աշտարակը։
Անգլիայում հայ-թեք ոճով կառույցներ ավելի ուշ ի հայտ եկան. լոնդոնյան առաջին շենքերը այդ ոճով կառուցվեցին 1980-1990-ական թվականներին։ Դրա պատճառն ամենայն հավանականությամբ արքայազն Չարլզի վարած քաղաքականությունն էր։ Նա ակտիվ գործունեություն էր ծավալել Paternoster Square-ի վերականգնման համար հայտարարված ճարտարապետական մրցույթում։ Հանդես գալով բանավեճերում` արքայազնը կողմ էր արտահայտվում նոր դասականությանը` մերժելով հայ-թեքի գաղափարները և հայ-թեք ոճով նախագծերը բնորոշելով որպես Լոնդոնի դեմքն աղավաղող կառույցներ։ Չառլզ Ջենքսը կոչ արեց, որ «արքաները ճարտարապետությունը թողնեն ճարտարապետներին»։ Նույնիսկ կարծիք արտահայտվեց, որ միապետության նոր ձև է առաջանում ճարտարապետության մեջ արքայազնի դիկտատուրա հաստատելու փորձերով[2]։
Ուշ հայ-թեք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1980-ական թվականների հայ-թեքը հեղինակություն ձեռք բերեց (այս ոճով կառուցված բոլոր շենքերը թանկարժեք էին)։ Չառլզ Ջենքսը դրանք անվանեց «բանկային տաճարներ»։ Կարելի է նույնիսկ ասել, որ ժամանակակից հայ-թեքը ձևավորում է խոշորագույն առևտրական ընկերությունների հեղինակությունը։ Լոնդոնում հայ-թեքի շուրջ բանավեճերը մեղմացան, իսկ այդ ոճի ականավոր ներկայացուցիչները հարգանքի արժանացան (Նորման Ֆոսթերին շնորհվեց ասպետի կոչում)։
Սկսած 1990-ական թվականներից` զարգանում են բիո-թեք և էկո-թեք ոճերը, որոնք, ի հակադրություն հայ-թեքի, ձգտում են միաձուլվել բնությանը, երկխոսության մեջ մտնել նրա հետ։
Բնորոշ գծեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Նախագծերում բարձր տեխնոլոգիաների կիրառում
- Ուղիղ գծեր և ձևեր
- Ապակու, պլաստմասսայի, մետաղի կիրառում
- Ֆունկցիոնալ տարրերի (վերելակ, աստիճան, օդափոխման համակարգ) օգտագործումը շենքից դուրս
- Ոչ կենտրոնացված լուսավորություն, որը ստեղծում է ընդարձակ, լավ լուսավորված տարածքի տպավորություն
- Արծաթագույնի և մետաղագույնի լայն կիրառում
- Տարածության նախագծման մեծ պրագմատիզմ
- Կոնստրուկտիվիզմի և կուբիզմի տարրերի օգտագործում
- Անհրաժեշտության դեպքում ֆունկցիոնալզմի ստորադասումը դիզայնին
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Ա. Վ. Իկոննիկով Արտասահմանյան ճարտարապետություն. նոր ճարտարապետությունից մինչև պոստմոդեռնիզմ Մ., 1982.
- Ա. Վ. Ռյաբուշին, Ա. Ն. Շուկորովա Ստեղծագործական հակասությունները արևմուտքի նորագույն ճարտարապետության մեջ Մ., 1986.
- Բրիտանական մոդեռն ճարտարապետությունը` սկսած 1945 թվականից, Լոնդոն, 1984