Հայ-ադրբեջանական ռազմական բախում (հունիս, 2012)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Հայ-ադրբեջանական ռազմական բախում
Թվական25.04.2012թ.-04.05.2012թ.
Մասն էԱրցախյան հակամարտություն
Վայր

Նոյեմբերյան

Հակառակորդներ
Հայաստան Հայաստան
Արցախ Արցախի Հանրապետություն		Ադրբեջան Ադրբեջանի Հանրապետություն
Հրամանատարներ
Կողմերի ուժեր
Ռազմական կորուստներ
4 զոհ5 զոհ

Հայ-ադրբեջանական ռազմական բախում՝ Հայաստանի զինված ուժերի և Ադրբեջանի Հանրապետության զինված ուժերի միջև 2012 թվականի հունիսի 4-ից 8-ը տեղի ունեցած ռազմական բախումներ Տավուշի մարզի՝ հատկապես Նոյեմբերյանի հատվածում,Ադրբեջանին սահմանակից գյուղերում և արցախա-ադրբեջանական շփման գծի չեզոք գոտում։ Բրիտանական հետազոտական «Օքսֆորդ Անալիտիկա» («Oxford Analitica») կենտրոնը տվյալ միջադեպը բնութագրել է որպես հարձակողական գործողություններ հայկական կողմի դեմ[1]։

Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1980-ականների վերջին կրկին ակտիվացավ հայ-ադրբեջանական հակամարտությունը, որը 1991 թվականին վերաճեց լայնամասշտաբ ռազմական գործողությունների նորանկախ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև։ 1994 թվականի մայիսի 12-ին միջազգային միջնորդների մասնակցությամբ Հայաստանի, Ադրբեջանի և Արցախի հանրապետությունների միջև կնքվեց հրադադարի մասին եռակողմ համաձայնագիր։ Համաձայնագրի կնքումը դադարեցրեց տարածաշրջանում ակտիվ ռազմական գործողությունները։ Արցախյան պատերազմի արդյունքում հայկական զինված ուժերը իրենց վերահսկողության ներքո վերցրեցին ԼՂԻՄ և հարակից 7 շրջանները, որն այժմ կոչվում է Արցախի Հանրապետություն։

Իրադարձությունների ժամանակագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

հակամարտությունը Լեռնային Ղարաբաղի, Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սրվեց 1980-ական թվականների վերջին։ Սա մեծապես կախված էր ԽՄԿԿ և ԽՍՀՄ անտաղանդ ղեկավարության գործողություններից, սակայն նրանք հաշվի չէին առնում ԼՂԻՄ բնակչության կարծիքը։ Սա էլ իր հերթին հանգեցրեց 1991 թվականին Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության հռչակմանը, որը ներառում էր Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար շրջանները և Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի Շահումյանի շրջանը[2]։ 1988 թվականին հակամարտությունը դարձավ պարբերական և զինված։ Մ. Գորբաչովի գլխավորությամբ ԽՍՀՄ ղեկավարության անհետևողական քաղաքականության հետևանքով հակամարտությունները վերաճեցին լայնամաշտաբ պատերազմների։ 1994 թվականի մայիսի 9-ից 11-ը մշակվեց և ստորագրվեց հրադարարի համաձայնագիրը։ 1994 թվականի մայիսի 12-ին այն մտավ ուժի մեջ։

Հայ-ադրբեջանական սահման[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չնայած նրան, որ կողմերը պարբերաբար միմյանց մեղադրում էին հակառակ կողմի դեմ կրակ բացելու մեջ, և դա ժամանակ առ ժամանակ հանգեցնում էր զոհերի, սակայն մինչև 2012 թվականը Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանին լուրջ բախումներ չեն եղել։ Սկսած 2012 թվականի սկզբից հայկական և ադրբեջանական ԶԼՄ-ները պարբերաբար հայտնում էին հակառակորդի սահմանից գնդակոծության մասին, հայկական կողմը հայտնում էր Տավուշի մարզը գնդակոծելու մասին, իսկ ադրբեջանական կողմը Ղազախի շրջանի գնդակոծության մասին[3]։ Վերջին զինվորի զոհվելու դեպքը տեղի ունեցավ 2012 թվականի ապրիլի 27-ին, երբ Նոյեմբերյանի Դովեղ գյուղի գնդակոծությունից երկու օր անց սպանվեց երեք հայ զինծառայող[4][5]։

Ընդհանուր առմամբ Ադրբեջանի հետ Հայաստանի և Արցախի շփման գծում ըստ ռազմական փորձագետների և Ադրբեջանի ռազմական լրագրողների տվյալների 2012 թվականի հունվարից հունիսը ընկած ժամանակահատվածում զոհվել է 52 ադրբեջանցի[6]։ Համաձայն ադրբեջանական ԶԼՄ-ների՝ նույն ժամանակահատվածում հայկական կողմը ունեցել է ավելի քան 20 զոհ[7]։

Բերդավան և Չինարի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հունիսի 4-ին Հայաստանի Պաշտպանության նախարարությունը հաղորդագրություն տարածեց, որ հայկական ուժերը կանխել են ադրբեջանական կողմի դիվերսիոն ներթափանցման փորձը ՀՀ տարածք։ Տավուշի մարզի Բերդավան և Չինարի գյուղերի մոտ մարտերի արդյունքում դիվերսիոն ներթափանցման փորձը կանխվեց։ հակառակորդը, կորուստներ կրելով, հետ գնաց։ Նաև նշվեց, որ մարտերի արդյունքում զոհվել է երեք հայ զինվոր, իսկ վեց զինվոր վիրավորվել է։

Համաձայն հայկական աղբյուրների՝ դիվերսիոն խմբերը շարժվել են երկու ուղություններով՝
Բերդավանում ադրբեջանական դիվերսիոն խումբի թվակազմը եղել է 8 հոգի։ Այն նպատակ ուներ թափանցել Հայաստանի խորքերը, բայց ականապատ դաշտն անցնելու ժամանակ նրանց հավաստանշել է ՀՀ ԶՈւ պարեկային խումբը, որը բաղկացած էր երեք հոգուց։ Սկսվեց մարտ։ Ավագ պարեկը միանգամից զոհվեց, իսկ երկրորդին վիրավորեցին։ Շարքում մնացած երրորդ զինվորը կանխում է դիվերսիոն խմբի անցումը[8]։

Չինարիում գործել են երկու դիվերսիոն խմբեր։ Առաջինը եղել է գրոհային խումբ՝ կազմված 5-6 դիվերսանտից։ Երկրորդ խումբը պաշտպանել է առաջինի թիկունքը, այն կազմված է եղել 15-20 հոգուց։ Ենթադրաբար նրանց նպատակն է եղել գրավել հայկական առաջնային դիրքը։ Գրոհային խումբը պետք է մտներ խրամատի մեջ, իսկ թիկունքը պահող խումբը պետք է 300-400 մետրից նրանց ցուցաբերեր կրակային աջակցություն։ Միաժամանակ Հայաստանի ԶՈւ դիտորդը ժամանակին հավաստանշում է հակառակորդի դիվերսիոն խումբը։ Բարձրացված տագնապից հետո հայ զինվորները զբաղեցրին իրենց դիրքերը։ Մարտի արդյունքում երկու հայ զինվոր զոհվեց, իսկ շատ զինվորներ վիրավորվեցին, իսկ դիվերսիոն խումբը ծանր կորուստներ կրեց[8][9]։

Հայաստանը միջադեպի պատասխանատվությունը դրեց ադրբեջանական կողմի վրա։ Իր հերթին Ադրբեջանը հանդես եկավ հայտարարությամբ, որում կտրականապես հերքեց բոլոր մեղադրանքները[10], ավելացնելով, որ տեղի ունեցածը հայկական բանակի ներսում զինված հակամարտության հետևանք է[11]։ Միաժամանակ ավելի վաղ՝ այս հայտարարությունից մի քանի ժամ անց, մի քանի ադրբեջնական գործակալություններ հայտնում էին «հայկական դիվերսիոն խմբի վնասազերծման» մասին՝ նշելով զոհերի և վիրավորների ճշգրիտ թիվ[7]։ Նշելով այս փաստը և մատնանշելով Ադրբեջանի ՊՆ-ի մի շարք հակասական տվյալներ՝ հայկական լրատվամիջոցները կասկածի տակ դրեցին ադրբեջանական կողմի վարկածը[12]։

Ոսկեպար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հունիսի 5-ին՝ նախորդող իրադարձություններից մեկ օր անց, Ադրբեջանի ՊՆ-ն հանդես եկավ հայտարարությամբ։ Այնտեղ ասվում էր, որ առավոտյան ժամը 6:30-ին հայ զինվորների խումբը Ղազախի շրջանի Ներքին Ոսկեպար գյուղի մոտակայքում հարձակվել է ադրբեջանական դիրքերի վրա։ Համաձայն շրջանառվող լուրերի՝ մարտերում զոհվել է ադրբեջանի չորս զինծառայող։ Եվս մեկ ադրբեջանցի էլ սպանվել է Ղազախի շրջանի անանուն մի բարձունքից[10][13][14][15][16]։ Միաժամանակ համաձայն աղբյուրների Ներքին Ոսկեպար գյուղը գրեթե 20 տարի եղել է հայկական ուժերի վերահսկողության տակ[17]։ Չորս ադրբեջանցիների սպանության փաստը Հայաստանը չի հերքում, սակայն այս ամենը բերում է այլ վարկածի։ Ըստ Հայաստանի ՊՆ-ի տարածած հաղորդագրության՝ մայիսի 4-ից 5-ի գիշերը Ադրբեջանի զինված ուժերը Տավուշի մարզի Ոսկեպար գյուղի ուղղությամբ փորձել են խախտել Հայաստանի պետական սահմանը։ Սակայն 15-20 հոգանոց դիվերսիոն խումբը վնասազերծվում է, որի արդյունքում զոհվում է 5 ադրբեջանցի, հայկական կողմից զորհեր և վիրավորներ չեն լինում[10][17]։ Հետագայում, համաձայն ՀՀ զինված ուժերի ճշտված տեղեկությունների՝ այս դեպքերի արդյունքում Ադրբեջանը 7 զոհ է տվել և 4 վիրավոր[18]։

Ճամբարակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համաձայն Հայաստանի ՊՆ մամլո ծառայության՝ հունիսի 6-ին՝ ժամը 17-00-ին, Հայաստանի Գեղարքունիքի մարզի Ճամբարակ բնակավայրի մոտ ադրբեջանական կողմը հերթական անգամ փորձել է դիվերսիա կազմակերպել։ Ինչպես հայտնում է հայկական կողմը, իրադարձությունների արդյունքում հակառակորդը, կրելով կորուստներ, նահանջել է։ Հայկական կողմը կորուստներ չի ունեցել[19]։

Ադրբեջանի և ԼՂՀ-ի սահման[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հորադիզ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հունիսի 6-ին Արցախի պաշտպանության նախարարության ներակայացուցիչը հայտարարեց, որ առավոտյան ժամը 4:15-ին Հորադիզի ուղղությամբ ադրբեջանական դիվերսոն խմբի կողմից կատարվել է ներթափանցման փորձ։ արդյունքում հակառակորդը կորուստներ կրելով նահանջել է զբաղեցրած դիրքերը։ Գործողության ընթացքում ԼՂՀ-ն ունեցել է մեկ զոհ և երկու վիրավոր[20]։ Իր հերթին Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարությունը հայտարարություն տարածեց, որում հայկական կողմին մեղադրում էր հրադադարի ռեժիմը խախտելու մեջ։ Համաձայն Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարությունը հայտարարության՝ իրենք ևս կորուստներ չունեն[21]։

արդյունք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռազմական բախումների արդյունքում ոչինչ չփոխվեց, յուրաքանչյուր կողմ հայտարարեց իր հաղթանակի մասին։ Բրիտանական հետազոտական «Oxford Analitica» կենտրոնը կատարվածի համար մեղադրեց Ադրբեջանին՝ իր զեկույցում նշելով, որ ադրբեջանական ուժերի կողմից հարձակումը համընկել է ԱՄՆ պետքարտուղար Հիլարի Քլինթոնի այցի հետ[1][22]։

կորուստներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայաստանի ՊՆ-ն հայտնում է, որ բախումների արդյունքում ունեցել է երեք զոհ[10], Արցախի նույն գերատեսչության ներկայացուցիչները հայտնեցին մեկ զոհի մասին[20]։ Ադրբեջանի ռազմական գերատեսչությունները հայտնեցին, որ բախումների արդյունքում ունեցել են հինգ զոհ։ Հայկական և նաև մի շարք ադրբեջանական ԶԼՄ-ներ կասկածի տակ են դնում Ադրբեջանի ՊՆ-ի հայտարարությունը, իսկ ադրբեջանական կայքերից մեկը հայտնում էր 40 զոհի մասին, որին անդրադառնալով երկրի ղեկավարությունը, հերքելով տվյալները՝ այդ տեղեկությունը համարեց ապատեղեկատվություն[23]։ Հայաստանի հետախուզության տվյալներով միայն Ոսկեպարի ուղղությամբ ադրբեջանական կողմը տվել է յոթ զոհ և չորս վիրավոր[18]։ Հայկական ԶԼՄ-ները նշում են, որ ադրբեջանական պետական կառույցները տարվա սկզբից մինչև տվյալ իրադարձությունները հայտնել են 44 զոհի մասին, որից միայն 10-ը հունիսի 4-ից 11-ը ընկած ժամանակահատվածում[24]։

Արձագանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԱՄՆ պետդեպարտամենտի ղեկավար Հիլարի Քլինթոնը Անդրկովկաս կատարած շրջայցի ժամանակ իր մտահոգությունն է հայտնել շրջանում տիրող իրավիճակի համար։

Ես դիմել եմ հակամարտության բոլոր մասնակիցներին, բոլոր գործող անձանց և հորդորել եմ զերծ մնալ ուժի կիրառումից։ Կա մտավախություն, որ այս անկայունությունը կարող է հանգեցնել ավելի մեծ հակամարտության, որը ողբերգական հետևանքներ կունենա բոլորի համար[10]։

Վաշինգտոնի Վուդրո Վիլսոնի կենտրոնի կոնֆլիկտաբանները ասել են, որ հակամարտության լուծման համար պետք է շտապ միջամտություն[6]։

Երևանում տեսնելով, որ Տավուշում եղած բախումները բավականին հեռու են Լեռնային Ղարաբաղից, կարծիք հայտնեցին, որ պետք է ՀԱՊԿ զորքեր տեղակայել հակամարտության գորտում[6]։

Ադրբեջանի նախագահի նախկին թեկնածու Զարդուշտ Ալիզադեն բախումների մեղավորներ է համարում միջնորդ կողմերին և երկու երկրների ղեկավարություններին[6]։

Ամերիկացի կոնգրեսականներ Բարմեն Հովարդը, Ֆրենկ Պալլոն, նաև Ադամ Շիֆը և Բրեդ Շերմանը հանդես եկան հայտարարությամբ, որում դատապարտում էին Ադրբեջանի դիվերսիոն գործողությունները Հայաստանի սահմանին[25]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 «Oxford Analitica: Азербайджан хочет достичь оперативной готовности к войне в Карабахе в 2014 году». ИА REGNUM. 2012 թ․ հունիսի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 15-ին.[1] Արխիվացված 2016-03-09 Wayback Machine
  2. ↑ «Д. В. Заяц — Нагорно-Карабахская Республика (Журнал «География», 2004 г.)». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մայիսի 25-ին. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 3-ին.
  3. ↑ Զոհվել է հրամանատար Արտակ Շահբազյանը
  4. ↑ «Сопредседатели МГ ОБСЕ осуждают обстрелы на армяно-азербайджанской границе». ИА REGNUM. 2012 թ․ ապրիլի 27. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 15-ին.
  5. ↑ «С азербайджанской стороны была обстреляна Тавушская область, были эвакуированы школа и детсад села Довех». Аравот. 2012 թ․ ապրիլի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 15-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Юрий Рокс (2012 թ․ հունիսի 8). «В Карабахе запахло порохом». Новая газета. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 15-ին.[2] Արխիվացված 2016-03-09 Wayback Machine
  7. ↑ 7,0 7,1 «Азербайджанская армия предотвратила очередную попытку диверсии армян, убито 3 вражеских солдата, 5 получили ранения». APA.AZ. 2012 թ․ հունիսի 4. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 15-ին.[3] Արխիվացված 2016-03-09 Wayback Machine
  8. ↑ 8,0 8,1 Самвел Агабабян (2012 թ․ հունիսի 7). «Подробности боев возле армянских сел Бердаван и Чинари». ИА PanARMENIAN. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 15-ին.
  9. ↑ «Очередная азербайджанская диверсия: 2 погибших и 5 раненых». Panorama. 2012 թ․ հունիսի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 15-ին.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 «Азербайджан обвинил Армению в гибели пяти своих солдат». BBC. 2012 թ․ հունիսի 5. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 15-ին.
  11. ↑ «Минобороны Азербайджана прокомментировало инцидент в армянской армии». 1news.az. 2012 թ․ հունիսի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 15-ին.[4] Արխիվացված 2016-03-08 Wayback Machine
  12. ↑ «Инцидент на границе в Тавуше: 3 армянских солдата погибли, есть раненые». Радио Азатутюн. 2012 թ․ հունիսի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 15-ին.
  13. ↑ «В результате диверсии ВС Армении погибли пятеро азербайджанских военнослужащих (версия 2)». ТРЕНД. 2012 թ․ հունիսի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 15-ին.
  14. ↑ «Пятеро солдат азербайджанской армии погибли, отражая атаку армян». Новости Азербайджан. 2012 թ․ հունիսի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 15-ին.[5] Արխիվացված 2016-03-08 Wayback Machine
  15. ↑ «Пять азербайджанских солдат погибли, предотвращая диверсию армян». 1news. 2012 թ․ հունիսի 5. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 15-ին.[6] Արխիվացված 2016-03-08 Wayback Machine
  16. ↑ «Эльнур Асланов: «Диверсии на границе говорят о неконструктивной позиции Армении»». 1news.az. 2012 թ․ հունիսի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 15-ին.[7] Արխիվացված 2016-03-08 Wayback Machine
  17. ↑ 17,0 17,1 «На границе с Арменией в бою погибли пятеро азербайджанских военнослужащих». РосБалт. 2012 թ․ հունիսի 5. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 15-ին.
  18. ↑ 18,0 18,1 «Армянская разведка сообщает о 7 убитых с азербайджанской стороны». ИА REGNUM. 2012 թ․ հունիսի 5. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 15-ին.
  19. ↑ Ադրբեջանի հերթական դիվերսիան. հակառակորդն ունի կորուստներ, հայկական կողմը` ոչ
  20. ↑ 20,0 20,1 Ադրբեջանական դիվերսիա Արցախի սահմանին. զոհվել է 1, վիրավորվել 2 հայ զինվոր
  21. ↑ «Один солдат армии НКР погиб в ходе боя с войсками Азербайджана». Риа Новости. 2012 թ․ հունիսի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 15-ին.
  22. ↑ «Armenian-Azerbaijani war for Karabakh might resume». Oxford Analitica. 2012 թ․ հունիսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 15-ին.[8] Արխիվացված 2016-03-09 Wayback Machine
  23. ↑ «Минобороны Азербайджана опровергает данные о потерях на линии соприкосновения огня». Новости-Азербайджан. 2012 թ․ հունիսի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 15-ին.[9] Արխիվացված 2016-03-08 Wayback Machine
  24. ↑ «Минобороны Азербайджана: Два офицера азербайджанской армии подорвались на мине». PANORAMA. 2012 թ․ հունիսի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 15-ին.
  25. ↑ «Конгрессмены США осудили диверсию Азербайджана на границе с Арменией». ИА REGNUM. 2012 թ․ հունիսի 5. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 15-ին. {{cite web}}: Check |url= value (օգնություն)(չաշխատող հղում)
✯
 Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի՝ 2017 թվականի օգոստոսի 8-ի օրվա հոդված:
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հայ-ադրբեջանական_ռազմական_բախում_(հունիս,_2012)&oldid=9797257» էջից