Հայաստանի, Վրաստանի, Ռուսաստանի և Արևելյան Եվրոպայի թեմ

Հայաստանի, Վրաստանի, Ռուսաստանի և Արևելյան Եվրոպայի թեմ; լատին․՝ Europae Orientalis
Տեսակ	արևելյան կաթոլիկ եկեղեցու առաջնորդություն
Մասն է	Հայ Կաթողիկէ Եկեղեցի
Հիմնադրման թվական	հուլիսի 13, 1991
Երկիր	Հայաստան
Ղեկավար	Գևորգ Նորատունկյան
Անդամների քանակ	618 000
Տաճար	Սրբոց Նահատակաց եկեղեցի
Գլխամաս	Գյումրի, Հայաստան
Կայք	armenianchurchco.com
	Ordinariate for Catholics of Armenian Rite in Eastern Europe Վիքիպահեստում

Հայաստանի, Վրաստանի, Ռուսաստանի և Արևելյան Եվրոպայի թեմ^[1] հայտնի է նաև որպես Արևելյան Եվրոպայի թեմ (լատին․՝ Ordinariatus Europae Orientalis), Հայ կաթողիկե եկեղեցու՝ ԱՊՀ-ի տարածքում գտնվող, Տանն Կիլիկիո կաթողիկե եկեղեցուն պատկանող միակ և աշխարհասփյուռ ամենախոշոր թեմերից մեկը, որը ներկայացնում է կաթողիկե հայության հոգևոր կյանքը։ Առաջնորդանիստը՝ Հայաստանի Շիրակի մարզի կենտրոն Գյումրու սրբոց Նահատակաց եկեղեցի։ 2011-2021 թվականներին թեմի առաջնորդն էր ներկայիս կաթողիկոս-պատրիարք Ռաֆայել Պետրոս ԻԱ Մինասյանը։

Պատմություն

1991 թվականի հուլիսի 13-ին Սուրբ աթոռը Արևելյան Եվրոպայի երկրներում (բացառությամբ Լեհաստանի, Ռումինիայի և Հունաստանի) բնակվող հայ կաթողիկե եկեղեցու հայկական ծեսի հավատացյալների (այդ թվում՝ ֆրանկների) համար հիմնադրեց կանոնական թեմ: Լեհաստանում գործում էր երկու թեմ՝ հյուսիսային (կենտրոնը՝ Գդանսկի սուրբ Պողոս-Պետրոս) և հարավային թեմ (կենտրոնը՝ Գլիվիցեի սուրբ Երրորդություն), Ռումինիայում՝ առաջնորդություն (կենտրոնը՝ Արմենոպոլիսի (Գեռլա) սուրբ Երրորդություն), Հունաստանում՝ ևս (կենտրոնը՝ Աթենք մայրաքաղաքի սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ)։

Հայաստանում հայ կաթողիկե եկեղեցու հետևորդները բնակվում են երկրի հյուսիսարևմտյան հատվածում, հիմնականում՝ Շիրակի մարզում, իսկ Վրաստանում՝ Ախալքալաքի, Նինոծմինդայի և Ախալցխայի շրջաններում։ Որոշ գյուղեր չունեն ծխական աղոթատներ։ Նրանց մեծամասնությունը վերաբնակեցվել է Արևմտյան Հայաստանից 19-րդ դարի սկզբին՝ ռուս-թուրքական պատերազմներից հետո (1806-1812, 1828-1829)։

Ռուսաստանում Հայ կաթողիկե եկեղեցու հավատացյալներն ապրում են հիմնականում երկրի հարավային շրջաններում եւ խոշոր քաղաքներում։ Հայ կաթողիկե եկեղեցու սեփական հիերարխիայի և հոգևորականության բացակայության պատճառով Հայ կաթողիկե եկեղեցու հավատացյալները հիմնականում հաճախում են լատինական եկեղեցիներ։ Ռուսաստանի յուրաքանչյուր կաթողիկե թեմում կան հոգևորականներ (հիմնականում հայեր), որոնց իրավասությունը վերապահված է Լատինական այս թեմերում բնակվող Հայ կաթողիկե եկեղեցու հավատացյալների նկատմամբ Արևելյան Եվրոպայի առաջնորդի կողմից: Մոսկվայում է գտնվում «Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի ծուխը»^[2], որի արարողությունները կատարվում են Անարատ Հղության Լատինական տաճարում։

Ուկրաինայի տարածքում, այդ թվում՝ Ղրիմում, հայ կաթողիկե համայնքն ունի առավել վաղ պատմություն։ Ղրիմում հայկական կաթողիկե եկեղեցիները (սուրբ Գեորգի, սուրբ Հովհաննես, սուրբ Փրկիչ, ներկայումս՝ բոլորը կորուսյալ) կառուցվել են թերակղզու՝ Ջենովայի հանրապետության կողմից մասնակի գրավումից հետո։ Արևմտյան Ուկրաինայում բնակվող առաքելական հայ համայնքին Լեհաստանի կառավարությունը պարտադրել է ընդունել քրիստոնեություն, էջմիածնապատկան եպիսկոպոսությունը վերածվել է կաթողիկե արքեպիսկոպոսության, եկեղեցիները կաթոլիկացվել են, կառուցվել նորերը։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից առաջ արևմտյան Ուկրաինան և Բելառուսը Լեհաստանից բռնակցվել են Խորհրդային Միությանը, շատ հավատացյալներ տեղափոխվել են ժամանակակից Լեհաստանի տարածք։