Jump to content

Համացանցից կախվածություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Համացանցից կախվածություն
Տեսակbehavioral addiction?
Բժշկական մասնագիտությունհոգեբուժություն և հոգեբանություն

Համացանցից կախվածություն, հայտնի նաև որպես ինտերնետի խնդրահարույց օգտագործում կամ ինտերնետի պաթոլոգիական օգտագործում, համարվում է համացանցի օգտագործման խնդրահարույց և հարկադրական ձև, հատկապես սոցիալական ցանցերում, որը երկար ժամանակահատվածում խաթարում է անհատի գործունեությունը։ Երիտասարդները հատկապես ենթակա են ինտերնետային կախվածության խանգարման զարգացմանը[1], և առկա են դեպքերի ուսումնասիրություններ, որոնք ցույց են տալիս, որ ուսանողների ակադեմիական առաջադիմությունը նվազում է, երբ նրանք ավելի շատ ժամանակ են անցկացնում առցանց[2]։ Ոմանք ունեն առողջական խնդիրներ քնի պակասից[3], քանի որ մնում են արթուն՝ շարունակելով թերթել սոցիալական մեդիան, զրուցել և խաղալ համակարգչային խաղեր[4]։

Ինտերնետի հասանելիության աճը՝ ԵՄ երկրներում բնակվող 16–19 տարեկանների շրջանում

Համացանցի գերօգտագործումը Ամերիկյան հոգեբուժական ասոցիացիայի DSM-5 դասակարգմամբ կամ ԱՀԿ-ի ICD-11 դասակարգմամբ չի համարվում առանձին խանգարում[5]։ Սակայն խաղերից կախվածությունը ընդգրկված է ICD-11-ում[6]։ Կան տարբեր կարծիքներ այն հարցի վերաբերյալ, թե արդյոք այս խանգարումը ինքնուրույն կլինիկական երևույթ է, թե այլ հոգեբուժական խանգարումների արտահայտում։ Սահմանումները ստանդարտացված կամ միանշանակ չեն, ինչը բարդացնում է ապացույցների վրա հիմնված առաջարկությունների մշակումը։

Տարիների ընթացքում այս խանգարումը բացատրելու համար մշակվել և կիրառվել են տարբեր տեսական մոդելներ։ Օրինակ՝ ինտերնետի պաթոլոգիական օգտագործման ճանաչողական-վարքային մոդելը կիրառվում է ավելի քան 20 տարի։ Ավելի նոր մոդելներ, ինչպիսին է «Անհատ-Զգացմունք-Ճանաչողություն-Գործողություն» մոդելը, մշակվել են վերջերս և սկսել են կիրառվել ավելի շատ կլինիկական հետազոտություններում[7]։

2011 թվականին «Ֆեյսբուքից կախվածություն» տերմինը մտավ շրջանառության մեջ[8]։ Ֆեյսբուքից կախվածությունը բնորոշվում է Facebook-ի անընդհատ պարտադիր օգտագործմամբ։ 2017 թվականին մի ուսումնասիրություն քննեց համացանցի գերօգտագործման և նարցիսիզմի միջև կապը, նշելով, որ «Ֆեյսբուքից կախվածությունը զգալիորեն դրական կապ ունի նարցիսիզմի անձնային գծի և հոգեկան առողջության բացասական գործոնների՝ դեպրեսիայի, անհանգստության և սթրեսի ախտանիշների միջև»[9][10]։

2020 թվականի վավերագրական «Սոցիալական դիլեմա» ֆիլմը ներկայացրել է մտահոգությունները, որոնք հայտնել էին հոգեկան առողջության մասնագետներն ու սոցիալական մեդիա ընկերությունների նախկին աշխատակիցները՝ կապված սոցիալական ցանցերի կախվածություն առաջացնող գործելակերպերի հետ։ Օրինակ՝ երբ օգտվողը որոշ ժամանակ չի այցելում Facebook, հարթակը փոխում է իր ծանուցումները՝ փորձելով վերադարձնել նրան։ Ֆիլմում նաև բարձրացվում է սոցիալական մեդիայի օգտագործման և երեխաների ու դեռահասների ինքնասպանությունների մակարդակի միջև կապի վերաբերյալ մտահոգությունը[11]։ Նույն թվականին հետազոտությունները ցույց տվեցին, որ COVID-19 համավարակից հետո համացանցից կախվածության տարածվածությունը աճել է[12]։ COVID-19-ի և համացանցից կախվածության հնարավոր կապի վերաբերյալ ուսումնասիրությունները դիտարկել են, թե ինչպես հարկադրական մեկուսացումը և դրա հետ կապված սթրեսը կարող էին բերել ինտերնետի օգտագործման մակարդակի բարձրացման[12]։

Սոցիալական մեդիայի ծանուցումները անջատելը կարող է նպաստել սոցիալական մեդիայի օգտագործման կրճատմանը[13]։ Որոշ օգտվողների համար վեբ-թերթման սովորությունների փոփոխությունը կարող է օգտակար լինել ինքնակարգավորման խնդիրների փոխհատուցման գործում։ Օրինակ՝ զանգվածային բաց առցանց դասընթացներին մասնակցող 157 ուսանողների վրա կատարված հետազոտությունը գնահատեց նման միջամտության ազդեցությունը։ Արդյունքները ցույց տվեցին, որ ինքնակարգավորման աջակցությունը կապված է առցանց անցկացրած ժամանակի կրճատման հետ, հատկապես՝ ժամանցի համար[14]։

Հետևանքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հոգեկան առողջության հետևանքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չինական ավագ դպրոցի աշակերտների վրա 2010 թվականին իրականացված լոնգիտյուդային հետազոտությունը ցույց է տվել, որ ինտերնետային կախվածության միջին կամ ծանր ռիսկ ունեցող անձինք 2․5 անգամ ավելի հավանական է, որ զարգացնեն դեպրեսիայի ախտանիշներ, քան նրանք, ովքեր չունեն համացանցից կախվածություն[15]։ Հետազոտողները ուսումնասիրել են ինտերնետի պաթոլոգիական կամ չվերահսկվող օգտագործումը և հետագա հոգեկան առողջության խնդիրները Չինաստանում բնակվող 1,041 դեռահասների շրջանում։ Ուսումնասիրության սկզբում ուսանողները դեպրեսիա և տագնապ չունեին։ Ինը ամիս անց կրկին գնահատվելով՝ 87 հոգու մոտ հայտնաբերվել է դեպրեսիա, իսկ 8 հոգի հայտնել է էական տագնապի մասին[15]։ Հելսինկիի ավագ դպրոցի աշակերտների մեկ այլ երկարաժամկետ ուսումնասիրությունը պարզել է, որ ինտերնետի խնդրահարույց օգտագործումը և դեպրեսիվ ախտանիշները կարող են ստեղծել դրական հետադարձ կապի շրջան։ Համացանցի խնդրահարույց օգտագործումն առնչվում է նաև հոգեմետ նյութերի չարաշահման բարձր ռիսկի հետ[16]։

Սոցիալական հետևանքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինտերնետային կախվածությունը մեծացնում է բազմաթիվ բացասական սոցիալական և առողջական հետևանքների ռիսկը, ներառյալ՝ վատ ուսումնական առաջադիմություն, վնասակար անձնային փոփոխություններ, տագնապ և դեպրեսիա[17]։

Ինտերնետային կախվածության վերաբերյալ լավագույն փաստագրված ապացույցը մինչ այժմ ժամանակի նվազումն է, որն իր հերթին հանգեցնում է սովորական սոցիալական կյանքի խանգարմանը, ներառյալ՝ ակադեմիական, մասնագիտական գործունեության և առօրյա ռեժիմի խախտումները[18]։ Որոշ հետազոտություններ իրականացված Եվրոպայում և Թայվանում ցույց են տալիս, որ ինտերնետային կախվածության խանգարումը կարող է հանգեցնել սոցիալական հարաբերությունների խաթարման[19][20]։ Այնուամենայնիվ, Թայվանում որոշների կողմից նշվում է, որ կախվածությունը կարող է օգտակար լինել հասակակիցների հետ հարաբերությունների մեջ[21]։

Քիթ Վ. Բիրդը 2005 թվականին նշում է, որ «անձը գտնվում է կախվածության մեջ, երբ նրա հոգեբանական վիճակը, որը ներառում է ինչպես մտավոր, այնպես էլ էմոցիոնալ վիճակները, ինչպես նաև նրա ուսումնական, աշխատանքային և սոցիալական փոխազդեցությունները, խաթարված են համացանցի գերօգտագործման հետևանքով»[22]։

Իր բարդ բնույթի պատճառով որոշ գիտնականներ կախվածությանը հստակ սահմանում չեն տալիս, և ժամանակի ընթացքում տարբեր տերմիններ են օգտագործվել ինտերնետի ավելորդ օգտագործման նույն երևույթը նկարագրելու համար[23]։ «Ինտերնետային կախվածության խանգարում» տերմինը հաճախ փոխարինվում է «համացանցի խնդրահարույց օգտագործում», «ինտերնետի պաթոլոգիական օգտագործում» և «ինտերնետային կախվածության հիվանդություն» ձևակերպումներով։ Որոշ դեպքերում այս վարքագիծը նաև անվանվում է «ինտերնետի գերբեռնված օգտագործում», «համակարգչային խնդրահարույց օգտագործում», «կոմպուլսիվ ինտերնետ օգտագործում», «ինտերնետի չարաշահում», «ինտերնետի վնասակար օգտագործում» և «համացանցին կախվածություն»։

Մուստաֆա Սավջին և Ֆերդա Այսանը ուսումնասիրել են ինտերնետային կախվածության վերաբերյալ առկա հետազոտությունները և բացահայտել մի շարք սոցիալական և հուզական գործոններ, որոնք կապվում են այս երևույթի հետ։ Դրանց թվում են՝ միայնություն, սոցիալական տագնապ, դեպրեսիա և ցածր ինքնագնահատական։ Նրանք պնդում են, որ այս գործոնները կարող են անձանց դրդել համացանցն օգտագործել՝ բացասական էմոցիաները կամ սոցիալական մեկուսացումը հաղթահարելու միջոց, ինչը, իր հերթին, կարող է հանգեցնել կախվածության[1]։

Ախտանիշներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆիզիկական ախտանիշներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆիզիկական ախտանիշները ներառում են թուլացած իմունային համակարգ՝ քնի պակասի, վարժության պակասի հետևանքով, ինչպես նաև բարձր ռիսկ կարպալ թունելային համախտանիշի համար։ Բացի այդ, գլխացավերը, աչքերի և մեջքի ցավը հաճախ են հանդիպում այս կախվածությունն ունեցող անձանց մոտ[24][25][26]։

Հոգեբանական և սոցիալական ախտանշաններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինտերնետային կախվածության տեսակները (օրինակ՝ սոցիալական մեդիայի, խաղերի, մոլեխաղի և այլն) կարող են ազդել առաջացող ախտանշանների բնույթի վրա։ Օրինակ՝ սոցիալական մեդիայի չափազանց օգտագործումը կարող է խաթարել իրական աշխարհում ունեցած հարաբերությունները[27]։ Համակարգչային խաղերի չարաշահումը կարող է հանգեցնել ընտանիքի, տան և աշխատանքի հետ կապված պարտականությունների անտեսման[27]։ Բացի այդ, պոռնոգրաֆիկ բովանդակության գերօգտագործումը կարող է առաջացնել անձնական և փոխհարաբերական խնդիրներ և բացասաբար ազդել հոգեկան առողջության վրա[27]։

Նկատվում են գրգռվածություն, դեպրեսիա, զայրույթ և տագնապ, երբ անձը հեռու է տեխնոլոգիաներից։ Այս հոգեբանական ախտանշանները կարող են վերածվել նաև ֆիզիկական ախտանշանների, ինչպիսիք են արագ սրտխփոցը, ուսերի լարվածությունը և շնչառության կարճացումը[25]։

Տեսական մոդել

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժամանակակից հետազոտողներն առաջարկել են ինտերնետային կախվածության տարբեր տեսական մոդելներ՝

Համացանցի առանձնահատկությունների վրա հիմնված տեսություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ACE մոդել

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս տեսությունը ենթադրում է, որ կախվածությունը պայմանավորված է հենց համացանցի բնութագրերով, որոնք ներառում են անանունություն (Anonymity), հարմարավետություն (Convenience) և փախուստ իրականությունից (Escape)՝ հայտնի որպես ACE մոդել[28]։

Անանունությունը թույլ է տալիս անհատներին թաքցնել իրենց իրական ինքնությունը և անձնական տվյալները համացանցում՝ ազատ զգալով անել այն, ինչ ցանկանում են։ Այս պայմաններում դժվար է վերահսկել օգտատերերի գործողությունները, ինչն էլ նպաստում է կախվածության զարգացմանը։

Հարմարավետությունը կարող է դիտվել որպես ինտերնետի զարգացման դրական կողմ, քանի որ մարդիկ կարող են կատարել տարբեր գործողություններ (օրինակ՝ առցանց գնումներ, ֆիլմերի դիտում)՝ առանց տանից դուրս գալու։ Սակայն այս հարմարավետությունը կարող է հանգեցնել նաև կախվածության։

Փախուստը վերաբերում է հնարավորությանը՝ դժվարությունների կամ նյարդայնության դեպքում մխիթարություն գտնել առցանց, քանի որ համացանցը առաջարկում է ազատ վիրտուալ միջավայր, որը գայթակղում է մարդկանց հեռու մնալ իրական աշխարհից։ Սկզբնապես ACE մոդելը կիրառվում էր ինտերնետային պոռնոգրաֆիկ կախվածության նկարագրման համար, սակայն այժմ այն կիրառվում է համացանցի ամբողջ ոլորտում։

Սոցիալական ազդակների նվազում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էլեկտրոնային փոստի և SMS-ի ստեղծումը հնարավոր դարձրեց առցանց զրույցները։ Սակայն առցանց շփման ժամանակ նվազում է անհատի ունակությունը գնահատելու զրուցակցի տրամադրությունը, տոնը և խոսքի բովանդակությունը, քանի որ բացակայում են անհրաժեշտ սոցիալական ազդակները։ Քանի որ առցանց նորմերը դեռևս ամբողջությամբ զարգացած չեն, դժվար է կարգավորել օգտատերերի վարքագիծը, և ինտերնետի անանունությունը կարող է նվազեցնել մարդկանց ընկալումը իրենց և ուրիշների նկատմամբ՝ առաջացնելով հակասոցիալական վարք։ Արդյունքում, առանց պատշաճ սահմանափակումների, դա կարող է հանգեցնել համացանցի ոչ պատշաճ օգտագործման և կախվածության[29]։

Փոխազդեցության կողմնորոշման վրա հիմնված տեսություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինտերնետի պաթոլոգիական օգտագործման ճանաչողական-վարքային մոդել

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս մոդելը կախվածությունը սահմանում է որպես ինտերնետի պաթոլոգիական օգտագործում (ԻՊՕ)[30]։ 2001 թվականին ստեղծվեց ինտերնետի չափազանց օգտագործման ճանաչողական-վարքաբանական մոդելը։ Այս մոդելը ենթադրում է, որ արդեն գոյություն ունեցող հոգեսոցիալական խնդիրները (օր.՝ դեպրեսիա,տագնապ, կախվածություն հոգեմետ նյութերից) ավելի հավանական է, որ կհանգեցնեն համացանցի հետ կապված չափազանցված և ոչ ադապտիվ վարքերին[31]։ Դևիսը ինտերնետում խնդրահարույց վարքերը դասակարգեց երկու կատեգորիայի՝ հատուկ պաթոլոգիական ինտերնետ օգտագործում (ՀՊԻՕ) և ընդհանրացված պաթոլոգիական ինտերնետ օգտագործում (ԸՊԻՕ)։ ՀՊԻՕ վարքերում ներառվում է պոռնոգրաֆիայի կամ այլ սեքսուալ բաց բովանդակության հաճախակի մուտքագրումը, արժեթղթերի առևտուրը և առցանց շահումով խաղերը։ ԸՊԻՕ վարքերում ներառվում է համացանցում ժամանակ անցկացնել՝ անկախ նրանից, թե ինչ նյութեր են օգտագործվում դրա միջոցով։ Ընդհանուր առմամբ, համացանցը կարող է հանգեցնել ոչ ադապտիվ ճանաչողական գործընթացների, իսկ նախատրամադրված խոցելիությունը կարող է ամրապնդել այս կապը։

Ավելին, որքան բարձր է անհատի հարմարվողականության մակարդակը ոչ ցանկալի վարքին, այնքան մեծ է հավանականությունը, որ կզարգանա ինտերնետի պաթոլոգիական օգտագործումը, ինչը նշանակում է նաև ավելի բարձր կախվածություն ինտերնետից։

I-PACE մոդել

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սա ինտեգրատիվ տեսական շրջանակ է, որը հատուկ կենտրոնանում է ինտերնետային խաղային խանգարման վրա։ Քանի որ համացանցում անդադար խաղալը կարող է լինել համացանցից կախվածության խանգարման բաղկացուցիչ գործոն, այս մոդելը կարելի է դիտարկել որպես կիրառելի։ I-PACE մոդելը «Անձ-ազդեցություն-ճանաչողություն-իրականացում փոխազդեցություն» մոդելը կենտրոնանում է նախատրամադրված գործոնների և ընթացիկ վարքերի փոխազդեցության գործընթացի վրա, որոնք հանգեցնում են ինտերնետի պարտադիր օգտագործմանը[7]։ Այս մոդելը ներառում է նախատրամադրված գործոններ, ինչպիսիք են վաղ մանկության փորձառությունները, անհատականության առանձնահատկությունները, ճանաչողական-կենսաբանական արձագանքները, սոցիալական ճանաչողությունը և հոգեկան հիվանդությունների նախատրամադրվածությունը, որպես գործոններ, որոնք կարող են նպաստել համացանցային խաղերի խանգարման զարգացմանը[7]։

Ջոն Գրոհոլի 3-փուլանոց մոդել

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ջոն Գրոհոլի առաջարկած 3-փուլանոց մոդելը ենթադրում է, որ համացանց օգտագործողները անցնում են երեք փուլ[32]՝

  1. Կապվածություն՝ այս փուլը ծառայում է որպես համացանցի հետ ծանոթության փուլ։ Հաճախ գիտնականները այս փուլը նկարագրում են որպես մոլուցք[33]։ Համացանցը հիացնում է նոր օգտատերերին։ Առաջին փուլում օգտատերերը կարող են ոգևորված և հետաքրքրված լինել համացանցով, ինչը բերում է այնտեղ անցկացվող ժամանակի ավելացման։
  2. Հիասթափություն՝ երկար ժամանակ համացանց օգտագործելուց հետո մարդիկ կարող են գիտակցել, որ չպետք է չափազանց շատ ժամանակ անցկացնեն ինտերնետում, և սկսել խուսափել խաղերից կամ կայքերից, որոնք կարող են կախվածություն առաջացնել։ Սա բերում է օգտագործման քանակի նվազման[33]։
  3. Հավասարակշռություն՝ օգտատերերը կարգավորում են համացանցում անցկացվող ժամանակը և հասնում են հավասարակշռության՝ համատեղելով այն այլ գործունեության հետ[33]։ Վերջին փուլում մարդիկ կարող են արդյունավետ կառավարել իրենց առցանց ժամանակը և զարգացնել առողջ առցանց սովորություններ։

Ջոնը ենթադրում էր, որ շատ մարդիկ կախված են ինտերնետից, քանի որ պայքարում են առաջին փուլում և օգնության կարիք ունեն։ Նա նաև նշում էր, որ ի վերջո բոլորը կհասնեն երրորդ փուլին, սակայն դրա համար անհրաժեշտ ժամանակը կախված է անհատից։

COVID-19-ի ազդեցություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նասսիմ Մասաելիի և Հադի Ֆարհադիի կատարած ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ համացանցից կախվածության տարածվածությունը COVID-19 համավարակի ընթացքում աճել է համավարակին նախորդող ժամանակահատվածի համեմատ։ Մասնավորապես, ինտերնետային կախվածության տարածվածությունը տատանվել է 4.7%-ից մինչև 51.6%, սոցիալական մեդիայի կախվածությունը ՝ 9.7%-ից մինչև 47.4%, իսկ խաղային կախվածությունը՝ 4.4%-ից մինչև 32.4%։ Հեղինակները առանձնացրել են մի շարք ռիսկային գործոններ, որոնք նպաստել են համացանցից կախվածության զարգացմանը համավարակի ընթացքում, ներառյալ ձանձրույթը, սթրեսը,տագնապը և սոցիալական մեկուսացումը։ Նրանք նաև ընդգծել են ինտերնետային կախվածության կանխարգելման և բուժման համար միջամտությունների կարևորությունը, որոնք կարող են ներառել հոգեբանական թերապիաներ, կրթական ծրագրեր և դեղորայքային բուժում։ Հեղինակները խորհուրդ են տվել, որ այս միջամտությունները պետք է հարմարեցվեն տարբեր տարիքային խմբերի և բնակչության առանձնահատկություններին՝ առավելագույն արդյունավետություն ապահովելու համար[34]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Tomczyk Ł, Solecki R (2019 թ․ հուլիս). «Problematic internet use and protective factors related to family and free time activities among young people». Educational Sciences: Theory & Practice. 19 (3): 1–13. doi:10.12738/estp.2019.3.001 (inactive 2025 թ․ հուլիսի 1).{{cite journal}}: CS1 սպաս․ DOI inactive as of 2025 (link)
  2. ↑ «emigration-plummets-to-lowest-figure-recorded-apr-2-1984-1-p». Human Rights Documents online. doi:10.1163/2210-7975_hrd-1326-0318. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  3. ↑ Tereshchenko S, Kasparov E, Smolnikova M, Shubina M, Gorbacheva N, Moskalenko O (2021 թ․ հոկտեմբեր). «Internet Addiction and Sleep Problems among Russian Adolescents: A Field School-Based Study». International Journal of Environmental Research and Public Health. 18 (19): 10397. doi:10.3390/ijerph181910397. PMC 8507923. PMID 34639694.
  4. ↑ Wallace P (2014 թ․ հունվար). «Internet addiction disorder and youth: There are growing concerns about compulsive online activity and that this could impede students' performance and social lives». EMBO Reports. 15 (1): 12–6. doi:10.1002/embr.201338222. PMC 4303443. PMID 24398129.
  5. ↑ «Internet Addiction». Psychology Today (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ սեպտեմբերի 2-ին.
  6. ↑ «Addictive behaviour». www.who.int (անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Jhone, Jin-Ho; Song, In Han; Lee, Mi-Sun; Yoon, Ji Young; Bhang, Soo-Young (2021 թ․ դեկտեմբերի 16). «Is the I-PACE (Interaction of Person-Affect-Cognition-Execution) model valid in South Korea? The effects of adverse childhood experiences (ACEs) on internet gaming disorder and the mediating effect of stress on adolescents». Journal of Behavioral Addictions. 10 (4): 967–982. doi:10.1556/2006.2021.00081. ISSN 2062-5871. PMC 8987428. PMID 34935634.
  8. ↑ Summers, Amy (2011 թ․ մայիսի 2). «Facebook Addiction Disorder — The 6 Symptoms of F.A.D.». AdWeek. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 2-ին.
  9. ↑ Brailovskaia, J.; Margraf, J. (2017). «Facebook Addiction Disorder (FAD) among German students—A longitudinal approach». PLOS ONE. 12 (12): 2423–2478. Bibcode:2017PLoSO..1289719B. doi:10.1371/journal.pone.0189719. PMC 5730190. PMID 29240823.
  10. ↑ Zhao, Nan; Zhou, Guangyu (2021 թ․ փետրվարի 9). «COVID-19 Stress and Addictive Social Media Use (SMU): Mediating Role of Active Use and Social Media Flow». Frontiers in Psychiatry. 12: 635546. doi:10.3389/fpsyt.2021.635546. PMC 7899994. PMID 33633616.
  11. ↑ Watch The Social Dilemma. www.netflix.com (Film) (անգլերեն). Netflix Official Site. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 13-ին.
  12. ↑ 12,0 12,1 Li, Yang-Yang; Sun, Yan; Meng, Shi-Qiu; Bao, Yan-Ping; Cheng, Jia-Lu; Chang, Xiang-Wen; Ran, Mao-Sheng; Sun, Yan-Kun; Kosten, Thomas; Strang, John; Lu, Lin; Shi, Jie (2021 թ․ մարտի 19). «Internet Addiction Increases in the General Population During COVID-19: Evidence From China». The American Journal on Addictions (անգլերեն). 30 (4): 389–397. doi:10.1111/ajad.13156. ISSN 1055-0496. PMC 8251395. PMID 33738888.
  13. ↑ Kane, Suzanne (2018 թ․ դեկտեմբերի 6). «Portion-Control in Social Media? How Limiting Time Increases Well-Being». World of Psychology (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 29-ին.
  14. ↑ Pogorskiy, Eduard; Beckmann, Jens F. (2023). «From procrastination to engagement? An experimental exploration of the effects of an adaptive virtual assistant on self regulation in online learning». Computers and Education: Artificial Intelligence. 4 100111. doi:10.1016/j.caeai.2022.100111. S2CID 254612244.
  15. ↑ 15,0 15,1 Lam LT, Peng ZW (2010 թ․ հոկտեմբեր). «Effect of pathological use of the internet on adolescent mental health: a prospective study». Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine. 164 (10): 901–6. doi:10.1001/archpediatrics.2010.159. PMID 20679157.
  16. ↑ Lejtenyi P. «Problematic internet use and teen depression are closely linked, new Concordia study finds». Concordia University. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 4-ին.
  17. ↑ Elbilgahy, Amal; Sweelam, Rasha; Eltaib, Fatma; Bayomy, Hanaa; Elwasefy, Shereen (2021). «Effects of electronic devices and Internet addiction on sleep and academic performance among female egyptian and saudi nursing students: A comparative study». SAGE Open Nursing (անգլերեն). 7: 237796082110556. doi:10.1177/23779608211055614. ISSN 2377-9608. PMC 8738996. PMID 35005227.
  18. ↑ Chou, Chien; Condron, Linda; Belland, John C. (2005-12). «A Review of the Research on Internet Addiction». Educational Psychology Review (անգլերեն). 17 (4): 363–388. doi:10.1007/s10648-005-8138-1. ISSN 1040-726X.
  19. ↑ Tsitsika A, Janikian M, Schoenmakers TM, Tzavela EC, Olafsson K, Wójcik S, և այլք: (2014 թ․ օգոստոս). «Internet addictive behavior in adolescence: a cross-sectional study in seven European countries». Cyberpsychology, Behavior and Social Networking. 17 (8): 528–35. doi:10.1089/cyber.2013.0382. PMID 24853789. S2CID 27117970.
  20. ↑ Chou C, Hsiao MC (2000). «Internet addiction, usage, gratification, and pleasure experience: the Taiwan college students' case». Computers & Education. 35 (1): 65–80. doi:10.1016/s0360-1315(00)00019-1.
  21. ↑ Chin-Chung L, Tsai SS (1999). Internet Addiction among High Schoolers in Taiwan. Annual meeting of American Psychological Association, August 20–24, 1999, Boston, MA.
  22. ↑ Beard KW (2005 թ․ փետրվար). «Internet addiction: a review of current assessment techniques and potential assessment questions». Cyberpsychology & Behavior. 8 (1): 7–14. doi:10.1089/cpb.2005.8.7. PMID 15738688.
  23. ↑ Պաթոլոգիական խաղամոլության DSM-IV չափորոշիչները հարմարեցնելով, Քիմբերլի Ս. Յանգը 1998 թվականին առաջարկեց առաջին ինտեգրված չափորոշիչների շարքերից մեկը՝ Ախտորոշիչ հարցաշարը (YDQ), ինտերնետային կախվածության հայտնաբերման համար: Մարդը, ով բավարարում է ութ հարմարեցված չափորոշիչներից հինգին, կհամարվի ինտերնետից կախված:<ref name=":02">Young KS (1998). Caught in the net: how to recognize the signs of Internet addiction—and a winning strategy for recovery. New York: J. Wiley. ISBN 9780471191599. OCLC 38130573.[Հղում աղբյուրներին]
  24. ↑ «Struggling with Screen Time: A Look at Internet Use Disorders». www.psychiatry.org (անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ հոկտեմբերի 19-ին.
  25. ↑ 25,0 25,1 Rosen, Larry D., et al. "Social Networking Is Addictive and Can Lead to Psychological Disorders." Are Social Networking Sites Harmful?, edited by Noah Berlatsky, Greenhaven Press, 2015.
  26. ↑ Tereshchenko, Sergey; Kasparov, Edward; Manchuk, Valery; Evert, Lidia; Zaitseva, Olga; Smolnikova, Marina; Shubina, Margarita; Gorbacheva, Nina; Novitckii, Ivan; Moskalenko, Olga; Lapteva, Ludmila; Griffiths, Mark D. (2024 թ․ դեկտեմբերի 1). «Recurrent pain symptoms among adolescents with generalized and specific problematic internet use: A large-scale cross-sectional study». Computers in Human Behavior Reports. 16 100506. doi:10.1016/j.chbr.2024.100506. ISSN 2451-9588.
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 «Struggling with Screen Time: A Look at Internet Use Disorders». www.psychiatry.org (անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  28. ↑ Young, Kimberly S.; Griffin-shelley, Eric; Cooper, Al; O'mara, James; Buchanan, Jennifer (2000 թ․ հունվարի 1). «Online infidelity: A new dimension in couple relationships with implications for evaluation and treatment». Sexual Addiction & Compulsivity. 7 (1–2): 59–74. doi:10.1080/10720160008400207. ISSN 1072-0162. S2CID 143786655.
  29. ↑ Bargh, John A.; McKenna, Katelyn Y. A. (2004 թ․ փետրվարի 1). «The Internet and Social Life». Annual Review of Psychology (անգլերեն). 55 (1): 573–590. doi:10.1146/annurev.psych.55.090902.141922. ISSN 0066-4308. PMID 14744227.
  30. ↑ Davis, R. A. (2001 թ․ մարտի 1). «A cognitive-behavioral model of pathological Internet use». Computers in Human Behavior (անգլերեն). 17 (2): 187–195. doi:10.1016/S0747-5632(00)00041-8. ISSN 0747-5632.
  31. ↑ Tunney, Conall; Rooney, Brendan (2022 թ․ մայիսի 28). «Using Theoretical Models of Problematic Internet Use to Inform Psychological Formation A Systematic Scoping Review». Clinical Child Psychology and Psychiatry. 28 (2): 810–830. doi:10.1177/13591045221104569. ISSN 1359-1045. PMC 10018058. PMID 36916053.
  32. ↑ Grohol, John M. (1999 թ․ հոկտեմբերի 1). «Too Much Time Online: Internet Addiction or Healthy Social Interactions?». CyberPsychology & Behavior. 2 (5): 395–401. doi:10.1089/cpb.1999.2.395. ISSN 1094-9313. PMID 19178211.
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 Tsekeris, Charalambos. «A psychosocial approach to the use of the internet and Massive Online Role Playing Games». Facta Universitatis. 10: 73–88 – via Academia.edu.
  34. ↑ Masaeli, Nassim; Farhadi, Hadi (2021). «Prevalence of Internet-based addictive behaviors during COVID-19 pandemic: a systematic review». Journal of Addictive Diseases. 39 (4): 468–488. doi:10.1080/10550887.2021.1895962. ISSN 1545-0848. PMID 33749537.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Համացանցից_կախվածություն&oldid=10455868» էջից