Համաստեղություն (ցանկ)

Համաստեղություններ, ժամանակակից աստղագիտության մեջ երկնակամարի տեղամասեր, որոնց բաժանված է աստղային երկինքը, նրանում հեշտորեն կողմնորոշվելու համար։ Հնադարում համաստեղություններ էին կոչվում, երկնքում պայծառ աստղերով առաջացած պատկերները։

Կարճ նկարագիր

Համաստեղությունների աստղերը գտնվում են Արգակից տարբեր հեռավորության վրա։

Երկնակամարում իրարից փոքր անկյունային հեռավորության վրա գտնվող աստղերը եռաչափ տարածության մեջ կարող են դասավորված լինել իրարից շատ հեռու։ Մի համաստեղության մեջ գտնվող աստղերը կարող են և՛ մոտ լինել և՛ լինել իրարից շատ հեռու ու իրար հետ ոչ մի կապ չունենան։ Հնադարում մարդիկ տեսնում էին աստղերի դասավորվածության մեջ որոշակի համակարգվածություն և ըստ դրա խմբավորում էին աստղերը համաստեղություններում։ Ժամանակի ընթացքում դիտորդները տեսել են տարբեր համաստեղություններ և նրանց ուրվագծերը, և նրանց անվանումներից շատերի բացատրությունները մինչ այժմ պարզ չէ։ Մինչև XIX դարը համաստեղության տակ հասկացվում էր աստղերի որոշակի խումբ, ոչ թե երկնակամարի մի հատված։ Այդ դեպքում ստացվում էր, որ նույն աստղը կարող էր պատկանալ 2 տարբեր համաստեղությունների, իսկ տարածքները, որտեղ աստղերի քանակը քիչ էր համաստեղության չէր պատկանում։ XIX դարի սկզբին երկնակամարը բաժանվեց տարածքների, որոշ գիտնականներ դատարկ տարածքները յուրովի որոշեցին, բայց այդպես էլ չանվանվեցին։

1922 թվականին Հռոմում Միջազգային աստղագիտական միության I Գլխավոր ասամբլեայի որոշմամբ վերջնականապես որոշվեց երկնակամարի բաժանման 88 համստեղությունների ցանկը։ 1928 թվականին որոշվեց համաստեղությունների միանշանակ և հստակ սահմանները, գծված 1875 ժամանակաշրջանի ընդունված երկնային կոորդինատների հասարակածային համակարգում հաստատուն ուղղակի ծագման և թեքության գծերով։

Հինգ տարվա ընթացքում ահմաններն անընդհատ ճշտվում էին։ 1935 թվականին համաստեղությունների սահմանները վերջնականապես հաստատվեցին, իսկ աստղագետները պայամանավորվեցին այլևս չփոփոխել։

• 
  Օրիոնի համաստեղության աստղերը, որոնք երևում են անզեն աչքով։
• 
  Օրիոնի կերպարը ստեղծող աստղերի խմբավորումը։
• 
  Օրիոնի համաստեղության ուրվագիծը Ուրանաչափության ատլասում (1603 թվական)
• 
  Օրիօնի համաստեղության ժամանակակից սահմանները։

88 համաստեղություններից միայն 48-ն են հնադարյան, նրանց անուններն ու ստղերը (բայց ոչ պատկերումը) ընդգրկված են Կլավդիոս Պտղոմեոսի «Ալմագեստ» կատալոգում, որն ապրել է II դարում։

Նրանք ընդգրկում են այն տարածքները որ տեսանելի է Եվրոպայի հարավից։ Ավելի վաղ Պտղոմեոսի պատկերած համաստեղությունները կարելի է գտնել աս-Սուֆի «Անշարժ աստղերի գիրք» աշխատությունում։ Նա ապրել է 903-998 թվականները։ Մնացած ժամանակակից համաստեղությունները մտցվել են XVII—XVIII դարերում, հարավային երկնքի ուսումնասիրման և հյուսիսային երկնքի «դատարկ տեղերի» արդյունքում։ Համաստեղությունների կարող են անվանվել իրական կամ հնարված կենդանիների անուններով (Մեծ Արջ,Առյուծ,Վիշապ), հունական առասպելների հերոսների անուններով (Կասիոպեա,Անդրամեդա) կամ առարկաների անուններով, որոնց հիշեցնում է աստղերի դասավորությունը (Կշեռք,Հյուսիսային Թագ)։

12 համաստեղություններ ավանդաբար անվանում են Կենդանակերպեր, որոնցով անցնում է Արեգակի կենտրոնը տարվա ընթացքում՝ արեգակնածիրը (Խավարածիր)։Նոյեմբերի 30-ից դեկտեմբերի 17-ը (2014 ժամանակաշրջան) Արեգակը գտնվում է Օձակրի համաստեղությունում։Այդ համաստեղությունը նույնպես Կենդանակերպ է, սակայն սնահավատությունը (թիվը-13,կենդանին-օձ) թույլ չտվեց աստղագուշակներին դասել համաստեղությունը այդ շարքում։

Մեծ Արջի համաստեղությունը Յան Գավելի ատլասում

Հոլանդական քարտեզագրի XVII դարի աստղային երկնքի քարտեզը։

Համաստեղությունների ցանկ

Համաստեղությունների ժամանակակից սահմանները։

Միջազգային աստղագիտական միության կողմից պաշտոնապես ընդունվել են 88 համաստեղություն։ Աղյուսակաում նշված է նաև լատիներեն անցանումը, հապավումը, մակերեսը քառակուսի աստիճաններով և 6,0^m և ավելի պայծառություն ունեցող աստղերի քանակը։

Հայերեն անուն Լատիներեն անուն (ուղղական հոլով) Լատիներեն անուն (սեռական հոլով) Հապավում Մակերես (աստիճան2) 6,0m-ից պայծառ աստղերի թիվ Անդրոմեդա Andrómeda Andrómedae And 722 100 Երկվորյակներ Gémini Geminórum Gem 514 70 Մեծ Արջ Úrsa Májor Úrsae Majóris UMa 1280 125 Մեծ Շուն Cánis Májor Cánis Majóris CMa 380 80 Կշեռք Líbra Líbrae Lib 538 50 Ջրհոս Aquárius Aquárii Aqr 980 90 Կառավար Auríga Aurígae Aur 657 90 Գայլ Lúpus Lúpi Lup 334 70 Եզնարած Boótes Boótis Boo 907 90 Բերենիկեյի Գես Cóma Bereníces Cómae Bereníces Com 386 50 Ագրավ Córvus Córvi Crv 184 15 Հերակլես Hércules Hérculis Her 1225 140 Հիդրա Hýdra Hýdrae Hya 1303 130 Աղավնի Colúmba Colúmbae Col 270 40 Որսկան Շներ Cánes Venátici Cánum Venaticórum CVn 465 30 Կույս Vírgo Vírginis Vir 1294 95 Դելֆին Delphínus Delphíni Del 189 30 Վիշապ Dráco Dracónis Dra 1083 80 Միաեղջյուր Monóceros Monocerótis Mon 482 85 Զոհասեղան Ára Árae Ara 237 30 Կենդանագիր Píctor Pictóris Pic 247 30 Ընձուղտ Camelopárdalis Camelopárdalis Cam 757 50 Կռունկ Grus Grúis Gru 366 30 Նապաստակ Lépus Léporis Lep 290 40 Օձակիր Ophiúchus Ophiúchi Oph 948 100 Օձ Sérpens Serpéntis Ser 637 60 Ոսկե Ձկնիկ Dorádo Dorádus Dor 179 20 Հնդկացի Índus Índi Ind 294 20 Կասիոպեա Cassiopéia Cassiopéiae Cas 598 90 Ողնուց Carína Carínae Car 494 110 Կետ Cétus Céti Cet 1231 100 Այծեղջյուր Capricórnus Capricórni Cap 414 50 Կողմնացույց Pýxis Pýxidis Pyx 221 25 Նավախել Púppis Púppis Pup 673 140 Կարապ Cýgnus Cýgni Cyg 804 150 Առյուծ Léo Leónis Leo 947 70 Թռչող Ձուկ Vólans Volántis Vol 141 20 Քնար Lýra Lýrae Lyr 286 45 Աղվես Vulpécula Vulpéculae Vul 268 45 Փոքր Արջ Úrsa Mínor Úrsae Minóris UMi 256 20 Փոքր Ձի Equúleus Equúlei Equ 72 10 Փոքր Առյուծ Léo Mínor Leónis Minóris LMi 232 20 Փոքր Շուն Cánis Mínor Cánis Minóris CMi 183 20 Մանրադիտակ Microscópium Microscópii Mic 210 20 Ճանճ Músca Múscae Mus 138 30 Պոմպ Ántlia Ántliae Ant 239 20 Անկյունակապ Nórma Nórmae Nor 165 20 Խոյ Áries Aríetis Ari 441 50 Օկտանտ Óctans Octántis Oct 291 35 Արծիվ Áquila Áquilae Aql 652 70 Օրիոն (Հայկ) Oríon Oriónis Ori 594 120 Սիրամարգ Pávo Pavónis Pav 378 45 Առագաստ Véla Velórum Vel 500 110 Պեգաս Pégasus Pégasi Peg 1121 100 Պերսևս Pérseus Pérsei Per 615 90 Վառարան Fórnax Fornácis For 398 35 Դրախտային թռչուն Ápus Ápodis Aps 206 20 Խեցգետին Cáncer Cáncri Cnc 506 60 Դանակ Cáélum Cáéli Cae 125 10 Ձկներ Písces Píscium Psc 889 75 Լուսան Lynx Lýncis Lyn 545 60 Հյուսիսային Թագ Coróna Boreális Corónae Boreális CrB 179 20 Սեքստանտ Séxtans Sextántis Sex 314 25 Ցանց Retículum Retículi Ret 114 15 Կարիճ Scórpius Scórpii Sco 497 100 Քանդակագործ Scúlptor Sculptóris Scl 475 30 Սեղանասար Ménsa Ménsae Men 153 15 Աղեղ Sagítta Sagíttae Sge 80 20 Աղեղնավոր Sagittárius Sagittárii Sgr 867 115 Հեռադիտակ Telescópium Telescópii Tel 252 30 Ցուլ Táurus Táuri Tau 797 125 Եռանկյունի Triángulum Triánguli Tri 132 15 Տուկան Tucána Tucánae Tuc 295 25 Փյունիկ Phóénix Phóénicis Phe 469 40 Քամելեոն Chamáéleon Chamaeleóntis Cha 132 20 Կենտավրոս Centáurus Centáuri Cen 1060 150 Ցեֆեոս Cephéus Cephéi Cep 588 60 Կարկին Círcinus Círcini Cir 93 20 Ժամացույց Horológium Horológii Hor 249 20 Գավաթ Cráter Cratéris Crt 282 20 Վահան Scútum Scúti Sct 109 20 Էրիդանոս Erídanus Erídani Eri 1138 100 Հարավային Հիդրա Hýdrus Hýdri Hyi 243 20 Հարավային Թագ Coróna Austrális Corónae Austrális CrA 128 25 Հարավային Ձուկ Píscis Austrínus Píscis Austríni PsA 245 25 Հարավային Խաչ Crux Crúcis Cru 68 30 Հարավային Եռանկյունի Triángulum Austrále Triánguli Austrális TrA 110 20 Մողես Lacérta Lacértae Lac 201 35

Տես նաև

• Աստղերի ցանկը ըստ մակերեսի
• Աստղերի ցանկը ըստ համաստեղությունների

Արտաքին հղումներ

• Astronet > Созвездия
• Они над нами вверх ногами: История и мифология созвездий Արխիվացված 2011-04-14 Wayback Machine
• Анимированные представления созвездий
• Подвижная карта звёздного неба