Հաղարծինի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Տավուշի մարզ)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Այս հոդվածը ներկայացնում է Տավուշի մարզի Հաղարծին գյուղի պատմության և մշակույթի հուշարձանների ցանկը, որը 2002 թ․ հաստատվել է Հայաստանի կառավարության կողմից[1]։ Ցանկում ներառված է ընդամենը 136 հուշարձան (39 միավոր)։


հուշարձան կառուցված վայր, հասցե կոորդ համարանիշ նշան. հավելյալ նշումներ պատկեր
Ամրոց Ք.ա. 3-1 հզ գյուղից 4 կմ հվ-աե, Հաղարծին տանող ճանապարհից աջ, անտառում 10.42/1 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Ամրոց Ք.ա. 2-1 հզ գյուղից 1 կմ աե, Քսնաջրի աջ ափին, հրվանդանի վրա 10.42/2 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Ամրոց Ք.ա. 2-1 հզ գյուղից 3 կմ հս-աե, Քսնաջրի աջ ափին 10.42/3 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Դամբարանադաշտ Ք.ա. 2-1 հզ ամրոցի տարածքում և մերձակայքում 10.42/3.1 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Ամրոց Ք.ա. 2-1 հզ գյուղից 3 կմ հս-ամ, Ղալաքարից 0.3 կմ ամ, գոմերի մոտ, բլրի վրա 10.42/4 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Ամրոց Ք.ա. 2-1 հզ գյուղից 3 կմ հս-ամ, Ղալաքարից հվ 10.42/5 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Դամբարանադաշտ Ք.ա. 2-1 հզ ամրոցից հս-ամ, սարահարթի վրա 10.42/5.1 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Ամրոց Ք.ա. 2-1 հզ գյուղից 3.5 կմ հս, բլրի վրա 10.42/6 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Դամբարանադաշտ Ք.ա. 2-1 հզ մասամբ ամրոցի տարածքում և մերձակայքում 10.42/6.1 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Ամրոց Ք.ա. 2-1 հզ գյուղից 3.5 կմ հս-աե, Քսնաջրի աջ ափին, Աբեղաքար լեռան հվ ստորոտին 10.42/7 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Ամրոց Ք.ա. 2-1 հզ գյուղից 4 կմ հս-աե, Քսնաջրի ձախ ափին 10.42/8 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Դամբարանադաշտ Ք.ա. 2-1 հզ ամրոցի հս, հվ և աե մասերում 10.42/8.1 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Ամրոց 13-17 դդ. գյուղից 2 կմ ամ Հաղարծնի վանական համալիրից 2 կմ ամ, Խզնաքարում 10.42/9 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Ամրոց «Ղալաքար» Ք.ա. 2-1 հզ գյուղից 6 կմ հս-ամ, Ղալաքար սարի գագաթին 10.42/10 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Դամբարանադաշտ Ք.ա. 2-1 հզ ամրոցի ամ, հս-ամ և հվ-ամ կողմերում 10.42/10.1 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Բնակատեղի Ք.ա. 2-1 հզ գյուղից 2 կմ հս-ամ, Ղալաքար տանող ճանապարհի երկու կողմում, «Պալախկուտ» վայրում 10.42/11 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Դամբարանադաշտ Ք.ա. 2-1 հզ բնակատեղիի ամ և հս կողմերում 10.42/11.1 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Բնակատեղի Ք.ա. 2-1 հզ գյուղից 4.5 կմ հս-ամ, Ղալաքար տանող ճանապարհին 10.42/12 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Դամբարանադաշտ Ք.ա. 2-1 հզ բնակատեղիի հս մասում 10.42/12.1 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Բնակատեղի Ք.ա. 2-1 հզ գյուղից 6 կմ հս-աե, Քսնաջրից 3 կմ աե 10.42/13 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Բնակատեղի Ք.ա. 2-1 հզ գյուղից 7 կմ հս-ամ, Ղալաքարից 2կմ հվ-ամ, բլրի վրա 10.42/14 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Դամբարանադաշտ Ք.ա. 2-1 հզ բնակատեղիից հվ 10.42/14.1 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Բնակելի տուն 1850-1900 ական թթ. գյուղի մեջ, «Ժամի թաղ» թաղամասում 10.42/15 Հ կիսավեր Լուսանկար վերբեռնել


Գերեզմանոց 13-15 դդ. գյուղից 6.5 կմ հս-ամ, Հաղարծնի վանքից 3.5 կմ աե, վանք տանող ճանապարհից ձախ, անտառում 10.42/16 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13 դ. 10.42/16.1 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Գյուղատեղի 10-14 դդ. գյուղից 6 կմ հվ, Գոշ տանող անտառամեջ ճանապարհին, «Տերտերի հանդեր» վայրի «Քոչ յոլ» բացատում 10.42/17 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 11-12 դդ. 10.42/17.1 Տ Լուսանկար վերբեռնել


Մատուռ 12-13 դդ. գյուղատեղիի հվ մասում 10.42/17.2 Հ ավերված Լուսանկար վերբեռնել


Գյուղատեղի 13-15 դդ. գյուղից 1.5 կմ հվ-ամ, «Խաչի յալ» վայրում, անտառի եզրին 10.42/18 Տ Լուսանկար վերբեռնել


Գերեզմանոց 13-15 դդ. 10.42/18.1 Տ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 14 դ. 10.42/18.1.1 Տ ընկած Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 14 դ. 10.42/18.1.2 Տ ընկած Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 14 դ. 10.42/18.1.3 Տ ընկած Լուսանկար վերբեռնել


Գյուղատեղի 13-17 դդ. Հաղարծնի վանքից 1.5 կմ ամ, Շամախյանի անասնապահական գոմերի մոտ 10.42/19 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Գյուղատեղի 13-17 դդ. գյուղից 7 կմ հս-ամ, Հաղարծնի վանքից 3 կմ աե, վանք տանող ճանապարհից ձախ, անտառում 10.42/20 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Գերեզմանոց 13-15 դդ. բլրի վրա 10.42/20.1 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 12 դ. 10.42/20.1.1 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 12-13 դդ. 10.42/20.1.2 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Գյուղատեղի «Աշղի» միջնադար գյուղից 2.5 կմ հվ-աե, ձորի երկու կողմում 10.42/21 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Գերեզմանոց 8-12 դդ. գյուղատեղիի ամ մասում, ձորի ձախ կողմում 10.42/21.1 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Գերեզմանոց 12-14 դդ. գյուղատեղիի հվ-ամ մասում, ձորի ձախ կողմում 10.42/21.2 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Մատուռ 12-13 դդ Թարխանագետի աջ ափին 10.42/21.3 Հ ավերված Լուսանկար վերբեռնել


Գյուղատեղի «Եղցի» 5-17 դդ. գյուղից 2.5 կմ հվ, Փոխլու և Թարխանա գետերի միջև 10.42/22 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Գերեզմանոց 5-17 դդ. գյուղատեղիի հս-աե մասում 10.42/22.1 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Եկեղեցի «Եղցի» 5-6 դդ. 10.42/22.2 Հ կիսավեր Լուսանկար վերբեռնել


Գյուղատեղի «Հաղարծին» 10-15 դդ. գյուղից 4 կմ հս-ամ, Հաղարծնի վանքից 4 կմ հվ-աե, վանք տանող ճանապարհից աջ, անտառում 10.42/23 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Գյուղատեղի «Շլորկուտ» 10-14 դդ գյուղից 3 կմ հվ, «Կեղտոտ ջրի» («Փոխլու») ձախ ափին 10.42/24 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Մատուռ 12-13 դդ. գյուղատեղիի հս մասում 10.42/24.1 Հ ավերված Լուսանկար վերբեռնել


Գերեզմանոց 12-14 դդ. 10.42/24.1.1 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13 դ. 10.42/24.1.1.1 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13 դ. 10.42/24.1.1.2 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13-14 դդ. 10.42/24.1.1.3 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Գերեզմանոց 12-14 դդ. Գյուղատեղիի ամ մասում 10.42/24.2 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Գյուղատեղի «Սուլթան» 15-17 դդ. գյուղից 3 կմ հս-ամ, Ղալաքարից հվ, բլրակի վրա 10.42/25 Տ տարածքում եղել է բրոնզեդարյան բնակատեղի, ներկայումս` մելիորացված Լուսանկար վերբեռնել


Գերեզմանոց 15-17 դդ. 10.42/25.1 Տ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար Ամիրխանի 16-17 դդ. 10.42/25.1.1 Տ վերին բեկոր Լուսանկար վերբեռնել


Գյուղատեղի «Քսնաջուր» 10-15 դդ. գյուղից 3 կմ հս-աե 10.42/26 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Գերեզմանոց 10-15 դդ. 10.42/26.1 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 8-9 դդ. գյուղատեղիում, կամրջի ձախ կողմում 10.42/26.1.1 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 12-13 դդ. կամրջից 100 մ ամ 10.42/26.1.2 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13-14 դդ. կամրջի ձախ կողմում 10.42/26.1.3 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13-14 դդ. կամրջի աջ կողմում 10.42/26.1.4 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 14-15 դդ. կամրջի ձախ կողմում 10.42/26.1.5 Տ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 14-15 դդ. կամրջի ձախ կողմում 10.42/26.1.6 Տ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար թևավոր 12-13 դդ. 10.42/26.1.7 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար թևավոր 13 դ. կամրջի ձախ կողմում 10.42/26.1.8 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար տեր Ովաննեսի 13 դ. 10.42/26.1.9 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Դամբարանադաշտ Ք.ա. 2-1 հզ գյուղի հս մասում 10.42/27 Տ ավերված Լուսանկար վերբեռնել


Դամբարանադաշտ Ք.ա. 2-1 հզ գյուղից 2 կմ աե, Դիլիջան-Իջևան խճուղուց աջ, Աղստև գետի աջ ափին 10.42/28 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Եկեղեցի 19 դ. գյուղի մեջ, «Ժամի թաղ» թաղամասում 10.42/29 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13-14 դդ. ագուցված է մկրտարանի հս պատին 10.42/29.1 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13 դ. գյուղի մեջ, Սարգիս Գրիգորյանի տան մոտ 10.42/30 Հ երկատված Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13 դ. Հաղարծնի վանքից 4 կմ աե, վանք տանող ճանապարհից ձախ 10.42/31 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար Թևավոր խաչ (Խաչքար «Պորտավոր») 1287 թ. գյուղից 4 կմ հս-ամ, Հաղարծնի վանք տանող ճանապարհի ձախ կողմում 10.42/32 Հ պատվիրատու` Խութլուբեկ, Էլբեկ, Ջոլբեկ եղբայրներ, տեղափոխել են Պորտայալի բարձունքից 1998 թ. Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար «Կռնավոր խաչ» 13 դ. գյուղից 5 կմ հս-ամ 10.42/33 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Կամուրջ 19 դ. Դիլիջանի-Իջևան ճանապարհին, Հաղարծին գետի վրա, նոր կամրջի հս կողմում 10.42/34 Տ Լուսանկար վերբեռնել


Հուշարձան Երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածներին 1985 թ. գյուղի կենտրոնում 10.42/35 Տ Լուսանկար վերբեռնել


Մատուռ Սբ. Սարգիս 16 դ. «Վիրի կալեր» վայրում 10.42/36 Հ կիսավեր Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 12-13 դդ. 10.42/36.1 Հ ծառայում է որպես վեմքար Լուսանկար վերբեռնել


Շենք դպրոցի 20 դ. սկիզբ գյուղի մեջ 10.42/37 Հ դպրոցը գործել է 1915-21 թթ., հետագայում` բնակելի տուն («Բարսեղանցտներ») Լուսանկար վերբեռնել


Վանական համալիր Հաղարծին 10-13 դդ. գյուղից 8 կմ հս-ամ, հրվանդանի վրա 10.42/38 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Գավիթ 12 դ. կից է Սբ. Աստվածածին եկեղեցուն ամ-ից 10.42/38.1 Հ ավերված Լուսանկար վերբեռնել


Գավիթ 12 դ. վերջ կից է Սբ Գրիգոր եկեղեցուն ամ-ից 10.42/38.2 Հ կառուցել է Իվանե Զաքարյանը, շինարարությանն աջակցել են Զաքարյանների վասալ Աթանեսը և Արտավազը Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար Արտավազի 12-13 դդ. եկեղեցու մուտքի մոտ 10.42/38.2.1 Հ ստորին բեկոր` 9 տող արձանագրությամբ Լուսանկար վերբեռնել


Գերեզմանոց 10-15 դդ. հիմնական հուշարձանախմբից 350-500մ աե, կիսավեր մատուռի շրջակայքում 10.42/38.3 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 10 դ. ճանապարհից հս 10.42/38.3.1 Հ ընկած գետնին Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 11-12 դդ. ճանապարհից հվ 10.42/38.3.2 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 12 դ. մատուռի ամ կողմում 10.42/38.3.3 Հ ստորին բեկոր` կանգնեցված պատվանդանի վրա Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 12 դ. ճանապարհից հս 10.42/38.3.4 Հ կանգնեցված է պատվանդանի վրա Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 12-13 դդ. ճանապարհից հվ 10.42/38.3.5 Հ կանգնեցված է պատվանդանի վրա Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 12-13 դդ. մատուռի ամ կողմում 10.42/38.3.6 Հ կանգնեցված է պատվանդանի վրա Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար Ներսես քահանայի 1218 թ. մատուռից հս 10.42/38.3.7 Հ արձանագիր է պատվանդանը Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 1219 թ. մատուռից հս 10.42/38.3.8 Հ կանգնեցված է պատվանդանի վրա Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13 դ. ճանապարհից հս 10.42/38.3.9 Հ երկատված, ընկած գետնին Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13 դ. ճանապարհից հս 10.42/38.3.10 Հ կանգնեցված է պատվանդանի վրա, վերնամասը կոտրված Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13 դ. մատուռից հս 10.42/38.3.11 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13 դ. մատուռից 10 մ ամ 10.42/38.3.12 Հ ստորին բեկոր, կանգնեցված է պատվանդանի վրա Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13-14 դդ. մատուռի մոտ 10.42/38.3.13 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Մատուռ 13 դ. 10.42/38.3.14 Հ կիսավեր է, ունի ամ-ից կից նախասրահ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13 դ. ագուցված է մատուռի մուտքից աջ 10.42/38.3.14.1 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Եկեղեցի Սբ. Աստվածածին 1072 թ 10.42/38.4 Հ գմբեթավոր դահլիճ, գլխավոր եկեղեցին է Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 12-13 դդ. ագուցված է եկեղեցու ամ պատին, արտաքուստ 10.42/38.4.1 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 12-13 դդ. ագուցված է եկեղեցու ամ պատին, արտաքուստ 10.42/38.4.2 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13 դ. ագուցված է եկեղեցու հվ պատին, ներքուստ 10.42/38.4.3 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13 դ. ագուցված է եկեղեցու ամ պատին, մուտքից աջ, ներքուստ 10.42/38.4.4 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Եկեղեցի Սբ. Գրիգոր 10 դ. հրվանդանի աե մասում 10.42/38.5 Հ գմբեթավոր սրահ Լուսանկար վերբեռնել


Եկեղեցի Սբ. Ստեփանոս 1244 թ. Սբ. Գրիգոր եկեղեցուց աե 10.42/38.6 Հ գմբեթավոր Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 12-13 դդ. համալիրի աե կողմում 10.42/38.7 Հ կանգնեցված է պատվանդանի վրա Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 12-13 դդ. հացատան մոտ 10.42/38.8 Հ երկատված Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 12-13 դդ. Սբ. Ստեփանոս եկեղեցու մուտքի մոտ, արտաքուստ 10.42/38.9 Հ երկատված, կանգնեցված պատվանդանի վրա Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13 դ. Սբ. Աստվածածին եկեղեցու հվ մուտքի մոտ, արտաքուստ 10.42/38.10 Հ բարձրարվեստ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13 դ. Սբ. Գրիգոր եկեղեցու գավթի ամ մուտքի մոտ, արտաքուստ 10.42/38.11 Հ կանգնեցված է պատվանդանի վրա Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13 դ. Սբ. Գրիգոր եկեղեցու գավթի ամ մուտքի մոտ, արտաքուստ 10.42/38.12 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Հացատուն 13 դ. Սբ. Աստվածածին եկեղեցուց ամ 10.42/38.13 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Մատուռ 13 դ. կից է Սբ. Գրիգոր եկեղեցուն հս-ից 10.42/38.14 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Մատուռ 13 դ. հիմնական հուշարձանախմբից 300 մ աե, բլրալանջին 10.42/38.15 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 12 դ. ագուցված է մատուռի ամ պատին, արտաքուստ 10.42/38.15.1 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 12 դ. ագուցված է մատուռի ամ պատին, արտաքուստ 10.42/38.15.2 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 12 դ. ագուցված է մատուռի ամ պատին, արտաքուստ 10.42/38.15.3 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13 դ. մատուռի խորանում 10.42/38.15.4 Հ արձանագիր, ծառայում է որպես վեմքար Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13 դ. մատուռի մուտքի մոտ, ներքուստ 10.42/38.15.5 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13 դ. մատուռի հվ պատի մոտ, արտաքուստ 10.42/38.15.6 Հ երկատված Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13 դ. մատուռից հվ 10.42/38.15.7 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13 դ. մատուռից հս 10.42/38.15.8 Հ կանգնեցված է պատվանդանի վրա Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13 դ. մատուռի մոտ 10.42/38.15.9 Հ կանգնեցված է պատվանդանի վրա Լուսանկար վերբեռնել


Սեղանատուն 1248 թ. համալիրի ամ կողմում 10.42/38.16 Հ ճարտ.` Մինաս և Գրիգորես Լուսանկար վերբեռնել


Տապանատուն Բագրատունիների 12-13 դդ. կից է Սբ. Գրիգոր եկեղեցու գավթի հվ պատին 10.42/38.17 Հ ավերված, պահպանվել են հիմքերը Լուսանկար վերբեռնել


Տապանաքար Սմբատ թագավորի 12 դ. 10.42/38.17.1 Հ արձանագիր Լուսանկար վերբեռնել


Տապանաքար 12 դ. 10.42/38.17.2 Հ արձանագիր Լուսանկար վերբեռնել


Քարայր-կացարանների համալիր 10-13 դդ. վանքից մոտ 250 մ ամ, սար տանող ճանապարհի աջ ժայռալանջին 10.42/38.18 Հ բաղկացած է մոտ 10 բնական և արհեստական այրերից Լուսանկար վերբեռնել


Քարայր-կացարան 10-13 դդ. 10.42/38.18.1 Հ երկհարկ Լուսանկար վերբեռնել


Քարայր-կացարան 10-13 դդ. 10.42/38.18.2 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 7 դ. Քարայր-կացարանների համալիր մտնող կածանի աջ կողմում 10.42/38.18.3 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 7-8 դդ. նախորդի մոտ 10.42/38.18.4 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Խաչքար 13 դ. նախորդի մոտ 10.42/38.18.5 Հ երկատված Լուսանկար վերբեռնել


Քարայր-կացարան 10-13 դդ. Հաղարծնի վանք տանող ճանապարհի 2.5 կմ-ի վրա, ճանապարհից 300 մ աջ, անտառում 10.42/39 Հ Լուսանկար վերբեռնել


Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]