Հաբլի օրենք

Հաբլի օրենք, գալակտիկայի կարմիր շեղման և գալակտիկայից ունեցած հեռավորության միջև գծային կապով տրվող օրենք։ Ձևակերպել է Էդվին Հաբլը՝ 1929 թ․։ Տրվում է հետևյալ բանաձևով՝

cz=H_{0}D,

որտեղ $z$ -գալակտիկայի կարմիր շեղումն է, $D$ -նրանից ունեցած հեռավորությունը, $H_{0}$ -համեմատականության գործակից է, որը անվանում են Հաբլի հաստատուն։ H₀-ի միավորը Միավորների միջազգային համակարգում վ⁻¹ է, սակայն ավելի հաճախ բերվում է (կմ/վ)/Մպկ տեսքով՝ այսպիսով տալով գալակտիկայի՝ 1 Մպկ հեռանալու արագությունը կմ/վ-ով։ H₀-ի հակադարձ մեծությունը Հաբլի ժամանակն է։

Փոքր $z$ -երի գործում է հետևյալ առնչությունը

cz=V_{r}

,

որտեղ $V_{r}$ գալակտիկայի տեսագծային արագությունն է, $c$ -ն՝ լույսի արագությունը։

Ըստ Հաբլի օրենքի՝

Արտագալակտիկական տիեզերքում (10 մեգապարսեկ (Մպկ) կամ ավելի) դիտվող օբյեկտները ունեն դոպլերյան շեղում, որը բացատրվում է Երկրից հեռանալու հարաբերական արագությամբ,
Երկրից հեռացող տարբեր գալակտիկաների դոպլերյան շեղումով չափվող արագությունը մի քանի հարյուր մեգապարսեկ հեռու գալակտիկաների համար մոտավորապես ուղիղ համեմատական է Երկրից ունեցած հեռավորությանը^[1]^[2]

Հաբլի օրենքը համարվում է տիեզերքի ընդարձակման՝ դիտումներով առաջին փաստարկված հիմքը և այսօր մեծ պայթյունի օգտին ամենից շատ մեջբերվող վկայությունն է^[3]^[4]։ Զուտ այս ընդարձակումոբ պայմանավորված աստղագիտական օբյեկտների շարժումը հայտնի է որպես հաբլյան լայնացում^[5]։

Չնայած այս օրենքը լայնորեն վերագրվում է Էդվին Հաբլին, առաջին անգամ այն հարաբերականության ընդհանուր տեսության հավասարումներից արտածել է Ջորջ Լեմետրը 1927 թվականի հոդվածում, որտեղ առաջ է քաշում տիեզերքի ընդլայնման գաղափարը և գնահատում է ընդլայնման արագության մեծությունը, որն այժմ կոչվում է Հաբլի հաստատուն^[3]^[6]^[7]^[8] Երկու տարի անց Էրվին Հաբլը հաստատեց այդ օրենքի գոյությունը և այժմ իր անունը կրող հաստատունի համար ավելի ճշգրիտ արժեք որոշեց։.^[9] Հեռացող օբյեկտների արագությունները Հաբլը հաշվարկել է նրանց կարմիր շեղումներից, որոնցից շատերը ավելի վաղ չափել էր Վեստո Սլայֆերը 1917 թվականին^[10]^[11]^[12]^[13]։

Տիեզերքի տարիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օգտվելով Հաբլի օրենքից, կարելի է գնահատել տիեզերքի տարիքը՝

t_{H}={\frac {r}{V}}={\frac {1}{H_{0}}}

,

տեղադրելով $H_{o}$ -ի արժեքը $t_{H}$ -ի համար, կստանանք 13․798 միլիարդ տարի արժեքը։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Riess, A. (September 1998)։ «Observational Evidence from Supernovae for an Accelerating Universe and a Cosmological Constant»։ The Astronomical Journal 116 (3): 1009–1038։ Bibcode:1998AJ....116.1009R։ arXiv:astro-ph/9805201։ doi:10.1086/300499
↑ Perlmutter, S. (June 1999)։ «Measurements of Omega and Lambda from 42 High-Redshift Supernovae»։ The Astrophysical Journal 517 (2): 565–586։ Bibcode:1999ApJ...517..565P։ arXiv:astro-ph/9812133։ doi:10.1086/307221
↑ ^3,0 ^3,1 Overbye Dennis (փետրվարի 20, 2017)։ «Cosmos Controversy: The Universe Is Expanding, but How Fast?»։ New York Times։ Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 21
↑ Coles P., ed. (2001)։ Routledge Critical Dictionary of the New Cosmology։ Routledge։ էջ 202։ ISBN 0-203-16457-1
↑ «Hubble Flow»։ The Swinburne Astronomy Online Encyclopedia of Astronomy։ Swinburne University of Technology։ Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 14
↑ Lemaître G. (1927)։ «Un univers homogène de masse constante et de rayon croissant rendant compte de la vitesse radiale des nébuleuses extra-galactiques»։ Annales de la Société Scientifique de Bruxelles A (47): 49–59։ Bibcode:1927ASSB...47...49L Partially translated in Lemaître G. (1931)։ «Expansion of the universe, A homogeneous universe of constant mass and increasing radius accounting for the radial velocity of extra-galactic nebulae»։ Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 91: 483–490։ Bibcode:1931MNRAS..91..483L։ doi:10.1093/mnras/91.5.483
↑ Livio M. (2011)։ «Lost in translation: Mystery of the missing text solved»։ Nature 479 (7372): 171։ Bibcode:2011Natur.479..171L։ PMID 22071745։ doi:10.1038/479171a
↑ Livio M., Riess A. (2013)։ «Measuring the Hubble constant»։ Physics Today 66 (10): 41։ Bibcode:2013PhT....66j..41L։ doi:10.1063/PT.3.2148
↑ Hubble E. (1929)։ «A relation between distance and radial velocity among extra-galactic nebulae»։ Proceedings of the National Academy of Sciences 15 (3): 168–73։ Bibcode:1929PNAS...15..168H։ PMC 522427։ PMID 16577160։ doi:10.1073/pnas.15.3.168։ Արխիվացված է օրիգինալից 2008-06-30-ին։ Վերցված է 2017-07-24
↑ Slipher V.M. (1917)։ «Radial velocity observations of spiral nebulae»։ The Observatory 40: 304–306
↑ Longair M. S. (2006)։ The Cosmic Century։ Cambridge University Press։ էջ 109։ ISBN 0-521-47436-1
↑ Nussbaumer Harry (2013)։ 'Slipher's redshifts as support for de Sitter's model and the discovery of the dynamic universe' In Origins of the Expanding Universe: 1912-1932։ Astronomical Society of the Pacific։ էջեր 25–38 Physics ArXiv preprint
↑ O'Raifeartaigh Cormac (2013)։ The Contribution of V.M. Slipher to the discovery of the expanding universe in 'Origins of the Expanding Universe'։ Astronomical Society of the Pacific։ էջեր 49–62 Physics ArXiv preprint

[riess99-1] Riess, A. (September 1998)։ «Observational Evidence from Supernovae for an Accelerating Universe and a Cosmological Constant»։ The Astronomical Journal 116 (3): 1009–1038։ Bibcode:1998AJ....116.1009R։ arXiv:astro-ph/9805201։ doi:10.1086/300499

[perlmutter99-2] Perlmutter, S. (June 1999)։ «Measurements of Omega and Lambda from 42 High-Redshift Supernovae»։ The Astrophysical Journal 517 (2): 565–586։ Bibcode:1999ApJ...517..565P։ arXiv:astro-ph/9812133։ doi:10.1086/307221

[NYT-20170220-3] 3,0 ^3,1 Overbye Dennis (փետրվարի 20, 2017)։ «Cosmos Controversy: The Universe Is Expanding, but How Fast?»։ New York Times։ Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 21

[Coles-4] Coles P., ed. (2001)։ Routledge Critical Dictionary of the New Cosmology։ Routledge։ էջ 202։ ISBN 0-203-16457-1

[5] «Hubble Flow»։ The Swinburne Astronomy Online Encyclopedia of Astronomy։ Swinburne University of Technology։ Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 14

[6] Lemaître G. (1927)։ «Un univers homogène de masse constante et de rayon croissant rendant compte de la vitesse radiale des nébuleuses extra-galactiques»։ Annales de la Société Scientifique de Bruxelles A (47): 49–59։ Bibcode:1927ASSB...47...49L Partially translated in Lemaître G. (1931)։ «Expansion of the universe, A homogeneous universe of constant mass and increasing radius accounting for the radial velocity of extra-galactic nebulae»։ Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 91: 483–490։ Bibcode:1931MNRAS..91..483L։ doi:10.1093/mnras/91.5.483

[Livio-7] Livio M. (2011)։ «Lost in translation: Mystery of the missing text solved»։ Nature 479 (7372): 171։ Bibcode:2011Natur.479..171L։ PMID 22071745։ doi:10.1038/479171a

[8] Livio M., Riess A. (2013)։ «Measuring the Hubble constant»։ Physics Today 66 (10): 41։ Bibcode:2013PhT....66j..41L։ doi:10.1063/PT.3.2148

[9] Hubble E. (1929)։ «A relation between distance and radial velocity among extra-galactic nebulae»։ Proceedings of the National Academy of Sciences 15 (3): 168–73։ Bibcode:1929PNAS...15..168H։ PMC 522427։ PMID 16577160։ doi:10.1073/pnas.15.3.168։ Արխիվացված է օրիգինալից 2008-06-30-ին։ Վերցված է 2017-07-24

[10] Slipher V.M. (1917)։ «Radial velocity observations of spiral nebulae»։ The Observatory 40: 304–306

[MS_Longair-11] Longair M. S. (2006)։ The Cosmic Century։ Cambridge University Press։ էջ 109։ ISBN 0-521-47436-1

[12] Nussbaumer Harry (2013)։ 'Slipher's redshifts as support for de Sitter's model and the discovery of the dynamic universe' In Origins of the Expanding Universe: 1912-1932։ Astronomical Society of the Pacific։ էջեր 25–38 Physics ArXiv preprint

[13] O'Raifeartaigh Cormac (2013)։ The Contribution of V.M. Slipher to the discovery of the expanding universe in 'Origins of the Expanding Universe'։ Astronomical Society of the Pacific։ էջեր 49–62 Physics ArXiv preprint

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]