Jump to content

Կցում (տիեզերագնացություն)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ազատ թռչող «Պրոգրես» տիեզերանավը՝ Միջազգային տիեզերական կայանին կցվելու ընթացքում
SpaceX Dragon տիեզերանավը կառանված է Canadarm2-ով՝ ՄՏԿ-ին կցվելու պատրաստման ընթացքում

Տիեզերանավերի կառանում և կցում նշանակում է երկու կամ ավելի տիեզերանավերի միացումը։ Այս միացումը կարող է լինել ժամանակավոր, կամ երկարաժամկետ օրինակ՝ ուղեծրակայանի մոդուլների համար։

Կցում նշանակում է երկու առանձին ազատ թռչող տիեզերանավերի միացում։[1][2][3][4] Կառանում նշանակում է միացման գործողություն, երբ պասիվ մոդուլը կամ տիեզերանավը ռոբոտացված բազուկի միջոցով տեղադրվում է այլ տիեզերանավի կցման միջերեսի մոտ[1][3][4] Քանի որ ժամանակակից գործընթացում կցումը վերացնելու համար պահանջվում է ավելի շատ անձնակազմի աշխատանք և ժամանակատար է, կցման գործողությունները անհարմար են արտակարգ իրավիճակների ժամանակ արագ անձնակազմի տարհանման համար։[5]:

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կցում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Առաջին տիեզերանավերի կցումը կատարվել է Ջեմինի-8-ի և անօդաչու Աջենա թիրախային սարքի միջև՝ 1966 թվականի մարտի 16-ին։

Տիեզերանավերի կցման հնարավորությունը հիմնված է տիեզերական մերձեցման կարողության վրա, այսինքն՝ երկու տիեզերանավերի ունակության՝ գտնելու միմյանց և պահպանվելու իրենց դիրքը նույն ուղեծրում։ Այս կարողությունը առաջին անգամ զարգացվեց ԱՄՆ-ի կողմից՝ «Ջեմինի» ծրագրի շրջանակում։ Նախատեսված էր, որ Ջեմինի-6-ի անձնակազմը Վոլլի Շիրրաի հրամանատարությամբ պետք է կատարեր հանդիպում և ձեռքով կցում՝ անօդաչու Աջենա թիրախային սարքի հետ 1965 թվականի հոկտեմբերին, սակայն «Աջենա» սարքը պայթեց մեկնարկի ընթացքում։ Վերանայված «Ջեմինի 6Ա» առաքելության ժամանակ Շիրրան հաջողությամբ կատարեց մերձեցում 1965 թվականի դեկտեմբերին՝ Ջեմինի-7-ի հետ, մոտենալով մինչև 30 սմ, սակայն երկու «Ջեմինի» տիեզերանավերի միջև կցման հնարավորություն չկար[6]: Առաջին հաջող կցումը «Աջենա»-ի հետ կատարվեց Նիլ Արմսթրոնգի հրամանատարությամբ Ջեմինի-8 առաքելության ժամանակ՝ 1966 թվականի մարտի 16-ին։ Ձեռքով կցումներ կատարվեցին ևս երեք հաջորդող «Ջեմինի» առաքելությունների ընթացքում՝ 1966 թվականին։

Ապոլոն ծրագիրը հիմնված էր տիեզերանավի առանձին մասերի անջատման և կցման մի քանի գործողությունների վրա՝ իր հիմնական նպատակը՝ մարդու Լուսին վայրէջք կատարելը իրագործելու համար։ Դա պահանջում էր նախ մայր տիեզերանավի՝ հրամանատարական և սպասարկման մոդուլի (ՀՄ) և վայրէջքային լուսնային մոդուլի (ԼՄ) անջատում, շրջադարձ և կցում անմիջապես տիեզերանավի Երկրի ուղեծրից դուրս բերվելուց հետո։ Այնուհետև, լուսնային վայրէջքի առաքելությունը կատարելուց հետո, երկու տիեզերագնացը ԼՄ-ում պետք է մերձենային և կցվեին ՀՄ-ի հետ Լուսնի ուղեծրում, որպեսզի կարողանային վերադառնալ Երկիր։ Տիեզերանավերը նախագծված էին այնպես, որ անձնակազմի ներտիեզերանավային անցումն ապահովվեր թունելի միջոցով՝ Հրամանատարական մոդուլի քթի և Լուսնային մոդուլի տանիքի միջև։ Այս մանևրները առաջին անգամ ցուցադրվեցին ցածր մերձերկրյա ուղեծրում՝ 1969 թվականի մարտի 7-ին՝ Ապոլոն 9 առաքելության ժամանակ, այնուհետև Լուսնի ուղեծրում՝ 1969 թվականի մայիսին՝ Ապոլոն 10 առաքելությամբ, այնուհետև վեց լուսնային վայրէջքային առաքելությունների ընթացքում, ինչպես նաև Ապոլոն 13-ում, որտեղ ԼՄ-ն օգտագործվեց որպես փրկարար տիեզերանավ՝ լուսնային վայրէջքի փոխարեն։

Ի տարբերություն Միացյալ Նահանգների, որը Ապոլոն, Աքայլաբ և Սփեյս Շաթլ ծրագրերի ընթացքում օգտագործում էր ձեռքով կառավարվող կցում, Խորհրդային Միությունը հենց սկզբից կիրառեց ավտոմատ կցման համակարգեր։ Առաջին նման համակարգը՝ Իգլան, հաջողությամբ փորձարկվեց 1967 թվականի հոկտեմբերի 30-ին, երբ երկու անօդաչու Սոյուզ փորձնական տիեզերանավերը՝ Կոսմոս 186-ը և Կոսմոս 188-ը, ավտոմատ կերպով կցվեցին ուղեծրում[7][8]: Սա ԽՍՀՄ-ի առաջին հաջողված կցումն էր։ Շարունակելով մարդատար տիեզերանավերով կցման փորձերը՝ ԽՍՀՄ-ը 1968 թվականի հոկտեմբերի 25-ին իրականացրեց Սոյուզ 3-ի և անօդաչու Սոյուզ 2 տիեզերանավի ուղեծրային մերձեցմանը, սակայն կցումը չհաջողվեց։ Առաջին մարդատար կցումը կատարվեց 1969 թվականի հունվարի 16-ին՝ Սոյուզ 4-ի և Սոյուզ 5-ի միջև։[9]: Սոյուզ տիեզերանավի այս վաղ տարբերակը չուներ ներքին անցումային թունել, սակայն երկու տիեզերագնաց տեղափոխվեցին Սոյուզ 5-ից Սոյուզ 4 դուրս գալով տիեզերք, վայրէջք կատարելով այն տիեզերանավով, որով չէին մեկնարկել[10]:

1970-ականներին ԽՍՀՄ-ը կատարելագործեց Սոյուզ տիեզերանավը՝ ավելացնելով ներքին փոխանցման թունել և օգտագործեց այն տիեզերագնացներին տեղափոխելու համար Սալյուտ տիեզերակայան։ Առաջին հաջողված տիեզերակայան այցելությունը կատարվեց 1971 թվականի հունիսի 7-ին, երբ Սոյուզ 11-ը կցվեց Սալյուտ 1-ի հետ։ Միացյալ Նահանգները հետևեց նույն ուղուն՝ իր Ապոլոն տիեզերանավը դոկավորելով Սքայլաբ ուղեծրակայանին 1973 թվականի մայիսին։ 1975 թվականի հուլիսին երկու երկրները համագործակցեցին Ապոլոն-Սոյուզ համատեղ թեստային ծրագրում՝ կցելով Ապոլոն տիեզերանավը Սոյուզի հետ՝ օգտագործելով հատուկ նախագծված կցման մոդուլ՝ տարբեր կցման համակարգերի ու տիեզերանավերի միջավայրերը համատեղելի դարձնելու համար։

Սկսած Սալյուտ 6 ուղեծրակայանից՝ 1978 թվականից ԽՍՀՄ-ը սկսեց օգտագործել անօդաչու Պրոգրես բեռնատար տիեզերանավերը՝ իր ուղեծրակայանների մատակարարումն ապահովելու համար, ինչը զգալիորեն երկարացրեց անձնակազմի այնտեղ մնալու տևողությունը։ Քանի որ Պրոգրեսը անօդաչու էր, այն ամբողջովին ավտոմատ կերպով էր իրականացնում մերձեցումը ու կցումը։ 1986 թվականին Իգլա դոկավորման համակարգը փոխարինվեց նորացված Կուրս համակարգով Սոյուզ տիեզերանավերում։ Պրոգրես տիեզերանավերը նույն արդիականացումը ստացան մի քանի տարի անց[7]: Կուրս համակարգը մինչ այժմ կիրառվում է Միջազգային տիեզերական կայանի ռուսական հատվածի հետ կցման համար։

Կառանում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Թռիչքային աջակցման կառուցվածքը» տեղադրված «Քոլումբիա» տիեզերանավի բեռնատար խցիկում՝ Հաբլ տիեզերական աստղադիտակի 180 աստիճանի գծի տակ, STS-109 առաքելության ժամանակ։

Տիեզերանավերի կառանման կիրառումը սկսվում է դեռևս «Սփեյս Շաթլ» ծրագրից, երբ բեռները կառանվում էին Շաթլի բեռնատար խցիկում[11]: Այդ բեռները կարող էին լինել ազատ թռչող տիեզերանավեր, որոնք բռնվում էին վերանորոգման կամ վերադարձի համար, կամ էլ բեռներ, որոնք ժամանակավորապես դուրս էին բերվում տիեզերական միջավայր՝ ռոբոտացված բազկի միջոցով։ Շաթլի ժամանակաշրջանում կիրառվել են կառանման տարբեր մեխանիզմներ։ Դրանցից որոշները կառուցվածքային մաս էին կազմում բեռնատար խցիկում (օր.՝ Բեռի ամրացման փականային հանգույցը), իսկ մյուսները լրացուցիչ սարքավորումներ էին (օր.՝ Թռիչքային աջակցման կառուցվածքը, որը կիրառվում էր Հաբլ աստղադիտակի սպասարկման առաքելությունների ժամանակ)։

Սարքավորումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անդրոգենություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տես՝ androgynous Վիքիբառարան, բառարան և թեզաուրուս

Տիեզերանավերի կցման/կառանման համակարգերը կարող են լինել անդրոգեն (անսեռ) կամ ոչ անդրոգեն (սեռային), ինչը ցույց է տալիս, թե համակարգի որ մասերն են հնարավոր իրար հետ միացնել։

Առաջին տիեզերանավերի կցման համակարգերը բոլորը ոչ անդրոգեն էին։ Այդ համակարգերում կիրառվում էր «սեռային միացում»[2]. յուրաքանչյուր տիեզերանավի կցման համակարգ ուներ իր յուրահատուկ դիզայնը («արական» կամ «իգական») և կոնկրետ դեր կցմանի գործընթացում։ Դերը փոխարինելի չէր, և նույն «սեռի» տիեզերանավերը չէին կարող միանալ միմյանց։

Իսկ անդրոգեն կցումը (իսկ ավելի ուշ նաև անդրոգեն կառանումը) ենթադրում է նույնական միջերես երկու տիեզերանավի մոտ։ Այստեղ կիրառվում է մեկ միասնական դիզայն, որը կարող է միանալ իր իսկ պատճենին։ Սա ապահովում է համակարգային կրկնապաշտպանություն (դերի փոխանակման հնարավորություն), ինչպես նաև փրկարարական և համագործակցային ճկունություն ցանկացած երկու տիեզերանավերի միջև։ Բացի այդ, անդրոգեն համակարգերը ավելի ճկուն են առաքելությունների նախագծման համար և նվազեցնում են առանձին առաքելությունների վերլուծության ու անձնակազմի ուսուցման ջանքերի ծավալը[2]:

Մեխանիզմների/համակարգերի ցանկ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պատկեր Անվանում Մեթոդ Ներքին անձնակազմի փոխադրում Նշումներ Տիպ
Ջեմինիի կզման մեխանիզմ Կցում Ոչ Թույլ էր տալիս Ջեմինի տիեզերանավին (ակտիվ) միանալ Աջենա թիրախային սարքին (պասիվ)։ Ոչ անդրոգեն
Ապոլոնի կցման մեխանիզմ Կցում Այո Թույլ էր տալիս Ապոլոնի հրամանատարական և սպասարկման մոդուլին (ակտիվ) միանալ լուսնային մոդուլին[12] (պասիվ) և Սքայլաբ տիեզերակայանին (պասիվ)։ Կիրառվել է նաև կցման մոդուլի ադապտորի հետ միասին (պասիվ) հետ Ապոլոն-Սոյուզ առաքելության ժամանակ, ինչը հնարավորություն տվեց անձնակազմին միանալ խորհրդային Սոյուզ 19-ին։ Ուներ 810 մմ տրամագծով շրջանաձև անցում[13][14]: Ոչ անդրոգեն
Սկզբնական խորհրդային կցման համակարգ Կցում Ոչ Սկզբնական Սոյուզ տիեզերանավերի կցման համակարգը կիրառվել է Սոյուզ 7Կ-ՕԿ առաջին սերնդի տիեզերանավերի վրա (1966–1970)՝ խորհրդային ուղեծրակայանների ծրագրի նախապատրաստական ինժեներական տվյալներ ստանալու համար։ Առաջին ամբողջությամբ ավտոմատ կցումը տիեզերքում կատարվեց Կոոսմոս 186 և Կոսմոս 188 տիեզերանավերի միջև՝ 1967 թվականի հոկտեմբերի 30-ին։ Ոչ անդրոգեն
Կոնտակտ կցման համակարգ Կցում Ոչ Նպատակ ուներ կիրառվել խորհրդային լուսնային ծրագրում՝ Սոյուզ 7Կ-ԼՕԿ-ը (ակտիվ) միացնելու ԼՏ լուսնային մոդուլին (պասիվ)[15]: Ոչ անդրոգեն
ՆԱԿՀ-Գ4000 Կցում Այո Հայտնի է որպես «խորհրդային կցման համակարգ»[1][16]: Կիրառվել է առաջին անգամ Սոյուզ 10 և Սոյուզ 11 առաքելությունների ժամանակ՝ Սալյուտ 1 ուղեծրակայանին միանալու համար (1971)։ Հետագայում արդիականացվել է Միր ուղեծրակայանի մեծ մոդուլների կցումը ապահովելու համար։ Ուներ շրջանաձև անցում 800 մմ տրամագծով։ Ոչ անդրոգեն
APAS-75 Կցում Այո Կիրառվել է Ապոլոն-Սոյուզ նախագծում և Սոյուզ 7Կ-ՏՄ-ում։ Թեև ամերիկյան և խորհրդային տարբերակները դիզայնով տարբեր էին, սակայն մեխանիկորեն համատեղելի էին։ Անդրոգեն
APAS-89 Կցում Այո Կիրառվել է Միր տիեզերակայանում, Սոյուզ ՏՄ-16, և նախատեսված էր նաև Բուրանի համար։ Ուներ շրջանաձև անցում 800 մմ տրամագծով։ Անդրոգեն (Սոյուզ ՏՄ-16), ոչ անդրոգեն (Միր)
APAS-95 Կցում Այո Կիրառվել է Սփեյս Շաթլի կցման համար Միր-ին և ՄՏԿ-ին։ Ուներ 800 մմ տրամագծով անցում։ Բնութագրվում է որպես «հիմնականում նույնը, ինչ APAS-89»։ Անդրոգեն (Shuttle, Zarya, PMA-1), ոչ անդրոգեն (PMA-2, PMA-3)
ՆԱԿՀ-Մ8000 (Հիբրիդային կցման համակարգ) Կցում Այո «Հիբրիդային» տարբերակ՝ համակցում է փափուկ կցումը և APAS-95-ի կոշտ օղակը։ Կիրառվում է ՄՏԿ-ում՝ Զվեզդա-Զարյա, Պիրս, Պոիսկ, Նաուկա և Պրիչալ մոդուլների միացման համար։ Ոչ անդրոգեն
Ընդհանուր կառանման մեխանիզմ Կառանում Այո Կիրառվել է ՄՏԿ-ում (ՄՏԿ ամերիկյան մաս), ԲՏՄ, ՀՏՎ, SpaceX Dragon 1, Սիգնուս տիեզերանավերի համար։ Ուներ քառակուսի անցում՝ 50 մմ լայնությամբ։ Ոչ անդրոգեն
Չինական կցման մեխանիզմ Կցում Այո Կիրառվել է Շենժու տիեզերանավի կողմից՝ սկսած Շենժու 8-ից՝ չինական ուղեծրակայաններին միանալու համար։ Հիմնված է ռուսական APAS-89/95 համակարգի վրա։ Ուներ 800 մմ տրամագծով անցում։ Անդրոգեն (Շենժու)
Ոչ անդրոգեն (Տյանգոն-1)
Չինական կցման մեխանիզմ Բռնելու տիպի Ոչ Կիրառվել է Չանյե 5 և Չանյե 6 առաքելությունների ընթացքում՝ նմուշները վերադաձնելու համար։ Ոչ անդրոգեն
ՄԿՀՍ Կցում կամ կառանում Այո Կիրառվում է ՄՏԿ-ում (Միջազգային կցման ադապտեր, SpaceX Dragon 2, Բոինգ Սթարլայներ և ապագա տիեզերանավեր)։ Ունի շրջանաձև անցում 800 մմ տրամագծով։ Ակտիվ, պասիվ կամ անդրոգեն
ASA-G/ASP-G Կառանում Այո Կիրառվել է Նաուկա մոդուլի գիտական օդային միացման կետում՝ Նաուկայի առաջային պորտին միանալու համար։ APAS համակարգի հիբրիդային մոդիֆիկացված տարբերակ։ Ոչ անդրոգեն
SSPA-GB 1/2 (Հիբրիդային կցման համակարգ) Կցում Այո Մոդիֆիկացված պասիվ հիբրիդային տարբերակ SSVP-M8000-ից։ Կիրառվել է ՄՏԿ-ում՝ Պրիչալ մոդուլի կողային պորտերում։ Ոչ անդրոգեն
SpaDex (Բհարատյա կցման համակարգ) Կցում կամ կառանում Այո Մոդիֆիկացված ՄԿՀՍ տարբերակ։ SpaDex կցման պորտի տրամագիծը 450 մմ է, իսկ Գագանյաան և Բհարատյա Անտարիկշա կայանի ծրագրերում՝ 800 մմ։ Անդրոգեն

Ադապտերներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տիեզերանավերի կցման կամ կառանման ադապտերը մեխանիկական կամ էլեկտրամեխանիկական սարք է, որը հնարավորություն է տալիս միացնել կցման կամ կառանման տարբեր ինտերֆեյսներ։ Այդ ինտերֆեյսները կարող են լինել կցում/կցում, կցում/կառանում կամ կառանում/կառանում։ Արդեն արձակված կամ նախատեսվող ադապտերները ներկայացված են ստորև․

  • ԱՍՏՊ կցման մոդուլ
    ԱՍՏՊ կցման մոդուլ
  • Ճնշումով կցման ադապտեր
    Ճնշումով կցման ադապտեր
  • Միջազգային կցման ադապտեր
    Միջազգային կցման ադապտեր
  • Անդրոգեն պերիֆերիկ կցման համակարգից ներքին անցումով կցման համակարգի կցման օղակ
    Անդրոգեն պերիֆերիկ կցման համակարգից ներքին անցումով կցման համակարգի կցման օղակ

Չգործակցող կցում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխատունակ դիրքի վերահսկման համակարգ չունեցող տիեզերանավի (կամ այլ մարդածին տիեզերական օբյեկտի) հետ կցումը, երբեմն ցանկալի է, լինի դա այն փրկելու, վերանորոգելու կամ վերահսկվող ուղեծրից հեռացման նպատակով։ Տեսական մի շարք մեթոդներ են առաջարկվել չգործակցող տիեզերանավերի հետ կցման համար[23]: Այնուամենայնիվ, բացառությամբ Սալյուտ 7 ուղեծրակայանի փրկարարական Սոյուզ Տ-13 առաքելության, տիեզերագնացության առաջին հիսուն տարիներին ընթացքում բոլոր կցումները կատարվել են տիեզերանավերի միջև, որոնք գտնվում էին կառավարման տակ, ինքնավար կամ հեռավար դիրքի վերահսկման ներքո[23]: 2007 թվականին իրականացվեց ցուցադրական առաքելություն, որը ներառեց չգործակցող տիեզերանավի հետ փորձնական թեստային որսում՝ վերահսկվող տիեզերանավի կողմից ռոբոտային բազուկի կիրառմամբ[24]:

Կցման վիճակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տիեզերանավերի միացումը կարող է լինել «փափուկ» կամ «կոշտ»։ Սկզբում իրականացվում է փափուկ դոկավորում՝ ֆիքսելով կապիչները, ապա կոշտ դոկավորում՝ ապահովելով հերմետիկացում և հնարավորություն տալով անձնակազմի ու բեռի տեղափոխմանը։

Տիեզերանավերի և մոդուլների կառանում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կցում և ապակցում են անվանում տիեզերանավի ինքնուրույն միացումը։ Կառանում է կատարվում, երբ անհրաժեշտ է արտաքին օգնություն։ Օրինակ՝ Սփեյս Շաթլը իր ռոբոտային բազուկով տեղադրում էր ՄՏԿ մոդուլներ։ Նմանապես, Սիգնուս բեռնատար տիեզերանավը ՄՏԿ է բերվում ռոբոտային բազուկով և հետո կցվում է ընդհանուր կառանման մեխանիզմով։

Պատկերասրահ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 John Cook; Valery Aksamentov; Thomas Hoffman; Wes Bruner (2011 թ․ հունվարի 1). «ISS Interface Mechanisms and their Heritage» (PDF). Houston, Texas: Boeing. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 31-ին. «Կցումը տեղի է ունենում, երբ մեկ մուտքային տիեզերանավը հանդիպում է մեկ այլ տիեզերանավի հետ և թռչում է վերահսկվող բախման հետագծով՝ այնպես, որ համապատասխանեցնի և միացնի միջերեսային մեխանիզմները: Տիեզերանավի կցման մեխանիզմները սովորաբար մտնում են այսպես կոչված «փափուկ որսման» փուլ, որին հաջորդում է բեռի մեղմացման փուլը, ապա՝ կոշտ կցման դիրքը, որը հաստատում է տիեզերանավերի միջև օդամեկուսացված կառուցվածքային կապ: Ի տարբերություն դրա, կառանումը տեղի է ունենում, երբ մուտքային տիեզերանավը բռնվում է ռոբոտացված ձեռքով, և դրա միջերեսային մեխանիզմը տեղադրվում է ստացիոնար միջերեսային մեխանիզմի մոտ: Այնուհետև սովորաբար տեղի է ունենում գրավման գործընթաց, կոպիտ և նուրբ դասավորություն, ապա՝ կառուցվածքային կցում:»
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 «International Docking Standardization» (PDF). NTRS - NASA Technical Reports Server. NASA. 2009 թ․ մարտի 17. էջ 15. Վերցված է 2024 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. «Կցակառույց՝ երկու առանձին ազատ տիեզերական թռչող սարքերի միացումը։»
  3. ↑ 3,0 3,1 Fehse, Wigbert (2003). Automated Rendezvous and Docking of Spacecraft. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 978-0521824927.
  4. ↑ 4,0 4,1 «Advanced Docking/Berthing System – NASA Seal Workshop» (PDF). NASA. 2004 թ․ նոյեմբերի 4. էջ 15. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ սեպտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 4-ին. «Կառանումը վերաբերում է զուգակցման գործողություններին, երբ ոչ ակտիվ մոդուլը/տրանսպորտային միջոցը տեղադրվում է զուգակցման միջերեսում՝ օգտագործելով հեռակառավարման մանիպուլյատորի համակարգ: Կցումը վերաբերում է զուգակցման գործողություններին, երբ ակտիվ տրանսպորտային միջոցը թռչում է զուգակցման միջերես իր սեփական հզորությամբ:»
  5. ↑ Pete Harding (2015 թ․ փետրվարի 25). «EVA-30 concludes latest ISS commercial crew preparations». NASASpaceFlight.com. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 9-ին.
  6. ↑ Mueller, George E.; Schneider, William C.; Mathews, Charles W. (2022 թ․ հոկտեմբերի 28). «Gemini 6A» (XHTML). NASA (5.1.15 ed.).
  7. ↑ 7,0 7,1 «Mir Hardware Heritage Part 1: Soyuz» (PDF). NASA. էջ 10. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ դեկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 3-ին.
  8. ↑ «History». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ ապրիլի 24-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 23-ին.
  9. ↑ «Model of a Soyuz-4-5 spacecraft». MAAS Collection. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
  10. ↑ «NSSDCA – Spacecraft – Details». NASA (նորվեգերեն). Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
  11. ↑ «NSTS 21492 Space Shuttle Program Payload Bay Payload User's Guide (Basic)». (Լինդոն Բ․ Ջոնսոնի Տիեզերական Կենտրոն, Հյուսթոն, Տեխաս, 2000)
  12. ↑ History of U.S. Docking Systems (10/05/2010) Արխիվացված Մայիս 24, 2011 Wayback Machine
  13. ↑ «Apollo 9 Press Kit» (PDF). NASA. 1969 թ․ փետրվարի 23. էջ 43. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 17-ին. «The tunnel is 32 inches (.81 cm) in diameter and is used for crew transfer between the CSM and LM by crewmen in either pressurized or unpressurized extravehicular mobility units (EMU).»
  14. ↑ Harland, David (2011). Apollo 12 – On the Ocean of Storms: On the Ocean of Storms. New York: Springer. էջ 138.
  15. ↑ Portree, David (1995 թ․ մարտ). «Mir Hardware Heritage» (PDF). NASA. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ սեպտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  16. ↑ M.Cislaghi; C.Santini (2008 թ․ հոկտեմբեր). «The Russian Docking System and the Automated Transfer Vehicle: a safe integrated concept» (PDF). ESA. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ փետրվարի 3-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 14-ին.
  17. ↑ «Apollo ASTP Docking Module». Astronautix. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 7-ին.
  18. ↑ 18,0 18,1 Hartman, Dan (2012 թ․ հուլիսի 23). «International Space Station Program Status» (PDF). NASA. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ ապրիլի 7-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 10-ին.
  19. ↑ Hartman, Daniel (2014 թ․ հուլիս). «Status of the ISS USOS» (PDF). NASA Advisory Council HEOMD Committee. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ փետրվարի 18-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 26-ին.
  20. ↑ Pietrobon, Steven (2018 թ․ օգոստոսի 20). «United States Commercial ELV Launch Manifest». Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 21-ին.
  21. ↑ «Новости. "Прогресс МС-17" освободил место для нового модуля». www.roscosmos.ru. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 27-ին.
  22. ↑ «Новости. Новый модуль вошел в состав российского сегмента МКС». www.roscosmos.ru. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 27-ին.
  23. ↑ 23,0 23,1 Ma, Zhanhua; Ma, Ou & Shashikanth, Banavara (2006 թ․ հոկտեմբեր). «Optimal Control for Spacecraft to Rendezvous with a Tumbling Satellite in a Close Range» (PDF). 2006 IEEE/RSJ International Conference on Intelligent Robots and Systems. էջեր 4109–4114. doi:10.1109/IROS.2006.281877. ISBN 1-4244-0258-1. S2CID 12165186. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ հունիսի 5-ին. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 9-ին. «One of the most challenging tasks for satellite on-orbit servicing is to rendezvous and capture a non-cooperative satellite such as a tumbling satellite.»
  24. ↑ Clark, Stephen (2007 թ․ հուլիսի 4). «In-space satellite servicing tests come to an end». Spaceflight Now. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 20-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կցում_(տիեզերագնացություն)&oldid=10458040» էջից