Կրոնական մոլեռանդություն
Կրոնական մոլեռանդություն (լատին․՝ fanaticus «մոլեռանդ»), կույր, ծայրահեղ նվիրվածություն կրոնական գաղափարներին և դրանց գործնական կյանքում խստորեն հետևելու ցանկություն, անհավատների և այլախոհների նկատմամբ անհանդուրժողականություն: Ֆանատիզմը հատկապես հստակ դրսևորվում է կրոնական աղանդավորության մեջ: Սա կրոնական գործունեության նկատմամբ կրքի ծայրահեղ աստիճան է՝ դրանից պաշտամունքի ստեղծմամբ, երկրպագությամբ և նման մտածող մարդկանց խմբում լուծարմամբ[1]: Կրոնական ֆանատիզմը սովորաբար հիմնված է կրոնական սկզբունքների անվան տակ զոհաբերության սրբության վրա: Դրա հոգեբանական հիմքը հավատքն է[3][2] Կրոնական ֆանատիկների հիմնական տեսակների շարքում առանձնանում են պասիվ-խորհրդածական և ակտիվ-ծայրահեղական:
Կրոնական ֆանատիկ զգացմունքներն օգտագործվում են այլ հավատքների ներկայացուցիչների նկատմամբ ատելություն հրահրելու և հերետիկոսներին պատժելու համար: Մասնագետների կարծիքով, կրոնական ֆանատիզմը ինքնասպան ահաբեկիչների ամենակարևոր դրդապատճառներից մեկն է[3]:
Հայեցակարգի սահմանման մոտեցումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ժակ-Բենին Բոսյուե
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]«Մոլեռանդություն» տերմինը ներմուծել է ֆրանսիացի քարոզիչ և աստվածաբան Ժակ-Բենին Բոսյուե (1627-1704), ֆրանսիական աբսոլյուտիզմի հիմնական գաղափարախոսներից մեկը, որը կաթոլիկությունը համարում էր միապետական Ֆրանսիայի պաշտոնական տեսակետների համակարգ: Նա Բողոքականներ-ին անվանում էր մոլեռանդներ, որոնք կարծում էին, որ իրենց հավատքը կախված է միայն Աստծուց, այլ ոչ թե եկեղեցական կանոններից և կանոնակարգերից: Բոսյուեն բարոյականությունն ու կարգապահությունը համարում էր կրոնի հիմք: Քրիստոնեությունը նրա համար բարոյականության մոդել էր, բայց միևնույն ժամանակ նա Աստծո զգացողության և միստիկական սկզբունքի ցանկացած դրսևորում ընկալում էր որպես «հոգևոր ժանտախտ» (la peste spirituelle): Նրա համար նման կրոնականության յուրաքանչյուր կրող մոլեռանդ, աղանդավոր և հերետիկոս էր:
Բոսյուեն կրոնական անհանդուրժողականության քարոզիչ էր. նա ոգեշնչեց Լյուդովիկոս XIV-ին չեղյալ հայտարարել Նանտի հրովարտակը 1685 թվականին, որով Հենրի IV-ը 1598 թվականին հավասար իրավունքներ էր սահմանել բողոքականների և կաթոլիկների համար։
Բոսյուեն կրոնական անհանդուրժողականության քարոզիչ էր. նա ոգեշնչեց Լյուդովիկոս XIV-ին չեղյալ հայտարարել Նանտի հրովարտակը 1685 թվականին, որով Հենրի IV-ը 1598 թվականին հավասար իրավունքներ էր սահմանել բողոքականների և կաթոլիկների համար։
Պիեռ Բեյլ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ֆրանսիացի մտածող և աստվածաբանական քննադատ Պիեռ Բեյլ (1647-1706) կրոնական մոլեռանդությունը բնութագրում է որպես «սնահավատություն, որը գործի է դրվել» կամ անտեղյակության պտուղ՝ պարզունակ հոգու։ «Մոլեռանդությունը ծնվել է անտառներում, գիշերային խավարի և խուճապային վախերի մեջ և կառուցել առաջին հեթանոսական տաճարները[4]»։ Բեյլը ենթադրում է, որ ֆանատիզմը պետք է հասկանալ որպես այն, ինչը վերաբերում է կրոնի վաղ ձևերին և ընդհանրապես կրոնական զգացմունքին։ Բոսյուեի նման, նա ֆանատիզմը կապում է այն զգացմունքների հետ, որոնք հավատացյալը զգում է և որոնք չեն կարգավորվում որևէ կառուցվածքով։
Վոլտեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1764 թվականին Ժնևում հրատարակվեց «Փիլիսոփայական բառարանը», որտեղ ֆրանսիացի փիլիսոփա, լուսավորիչ, պատմաբան, հրապարակախոս և բանաստեղծ Վոլտեր (1694-1778) տալիս է «ֆանատիզմ» բառի իր սահմանումը։ Վոլտերը էնտուզիաստ է անվանում այն մարդուն, ով «հակված է էքստազի և տեսիլքների», ով «իր երազանքները համարում է իրական բան, իսկ երևակայության պտուղները՝ մարգարեություններ»։ Ֆանատիկոսը այն մարդն է, ով «իր խելագարությունը հիմնավորում է սպանելով»։ Պաշտպանելով իր ուղղափառությունը՝ ֆանատիկոսը պատրաստ է սպանել և մահապատժի ենթարկել։ Նա միշտ ապավինում է ուժի։ Որպես օրինակ՝ Վոլտերը մեջբերում է Սուրբ Բարթողոմեոսի օրվա կոտորածը։ «Մոլեռանդները դատավորներ են, որոնք մահապատժի են ենթարկում նրանց, ովքեր իրենցից տարբեր են մտածում», - ասում է Վոլտերը։
Կրոնական մոլեռանդության հոգեբանություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բնավորության շեշտադրում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Խոսելով կրոնական մոլեռանդության հոգեբանության մասին, պետք է ուշադրություն դարձնել այնպիսի հասկացության, ինչպիսին է բնավորության շեշտադրումը[5]:
Բնավորության ընդգծումը մի երևույթ է, որի դեպքում բնավորության մեկ գիծն ավելի հստակ է արտահայտվում, քան մյուսները, և հանդիսանում է որոշակի անձի առանձնահատկություն[6]. Շեշտադրումը համարվում է նորմայի և պաթոլոգիայի միջև միջանկյալ փուլ։ Վերջին դեպքում այն զարգանում է հոգեբանություն։
Գոյություն ունեն շեշտադրումների մի քանի տեսակներ, որոնք բարենպաստ հիմք են հանդիսանում մոլեռանդության զարգացման համար։
1) Ցուցադրական (հիստերիկ)
Այս շեշտադրման կրողը միշտ ձգտում է ուշադրության կենտրոնում լինել, ամեն կերպ այն իր վրա գրավել, նրա բոլոր գործունեությունը ենթարկվում է այս նպատակին: Այս բնավորության անոմալիայի հիման վրա զարգանում է մի տեսակ մոլեռանդ, որը ցուցադրում է իր կրոնը, ամեն կերպ հայտարարում է այն, բայց ներքուստ չի հետևում դրա հիմնական պահանջներին:
2) Դիստիմիկ (շիզոիդ)
Սրանք ինքնամփոփ մարդիկ են՝ թույլ արտահայտված հույզերով և հիմնականում մռայլ տրամադրությամբ: Այս բնավորության հիման վրա կարող է զարգանալ մի մարդ, որը խորասուզված է կրոնում, բայց հոգ է տանում միայն իր մասին՝ չնկատելով, թե ինչպես են իր գործողությունները ազդում շրջապատի մարդկանց վրա:
3) Գրգռվող (էպիլեպտոիդ)
Այս մարդիկ աչքի են ընկնում իրենց հայացքների դաժանությամբ, սուր ագրեսիվ հարձակումներով և արագ ռեակտիվությամբ։ Գրգռվող անհատների արձագանքները իմպուլսիվ են։ Եթե նրանց ինչ-որ բան դուր չի գալիս, նրանք չեն փնտրում հաշտվելու հնարավորություն, հանդուրժողականությունը նրանց համար օտար է։ Ընդհակառակը, թե՛ դեմքի արտահայտություններում, թե՛ խոսքերով նրանք արտահայտում են գրգռվածությունը, բացահայտորեն հայտարարում են իրենց պահանջները կամ զայրացած հեռանում։
4) Կանգնած
Այստեղ հատկապես արտահայտվում են արդարության ձգտումը և վրեժխնդրության, վրեժխնդրության ծրագիր մշակելը։ Այս տիպի հիման վրա մոլեռանդ մարդու զարգացումը ամենավտանգավորն է, քանի որ նման մարդը կարող է սպառնալիք ներկայացնել ուրիշների համար։
Բոլոր մոլեռանդների առանձնահատկությունը իրենց վրա կենտրոնացումն է։
Փաստարկման վեճ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Դոգմայի ապացույցը դոգմայի միջոցով
- Հղում «Ոգեշնչված Գրքին» և Աստծո իշխանությանը
- Անցում դեպի զրուցակցի անհատականության քննարկում
- Ինքնագովեստ, սեփական բացառիկության մեջ համոզելու փորձեր
- Այլ կրոնների և աշխարհայացքների նսեմացումը
- Բանավոր սպառնալիք
- Ուժի կիրառում
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Старшенбаум Г. В. Կրոնական ֆանատիզմ. նկարագրություն, թերապիա Արխիվացված է Օգոստոս 31, 2016 Wayback Machine-ի միջոցով: // Психология и психотерапия зависимостей. М. 2006
- ↑ Ольшанский Д. В. Психология терроризма Արխիվացված է Հունիս 2, 2016 Wayback Machine-ի միջոցով:. — Питер, 2002. — 286 с. — С. 48.
- ↑ Асямов С. В. Ժամանակակից ահաբեկչության հոգեբանությունը Արխիվացված է Դեկտեմբեր 18, 2016 Wayback Machine-ի միջոցով: // Щит, 2005, № 11
- ↑ Չիստյակով Գ.Պ. «Լույսը փայլում է խավարում». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 8-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 3-ին.
- ↑ Կարլ Լեոնհարդ, Ընդգծված անհատականություններ։
- ↑ Կաղապար:Դիտել կայքը
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 245)։ 
|