Կոստա Ռիկայի տնտեսություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Կոստա Ռիկայի տնտեսություն
ԱրժույթԿոստա Ռիկայի կոլոն
Վիճակագրություն
ՀՆԱ57 057 372 468,038 $[1]
ՀՆԱ տեղ89-րդ
ՀՆԱ-ի աճ

3,6 % (2015), 4,2 % (2016),

3,2 % (2017), 3,4 % (2018)[2]
ՀՆԱ-ն մեկ շնչի հաշվով3,6 % (2015), 4,2 % (2016),
3,2 % (2017), 3,4 % (2018)[3]
Գնաճ (ՍԳԻ)0,8 ± 0,1 տոկոս[4]

Կոստա Ռիկա, երկրի անվանումը իսպաներենից թարգմանվում է որպես «հարուստ ափ», սակայն գաղութատիրության ժամանակաշրջանում այն եղել է ամենաաղքատ իսպանական գաղութը։ Երկիրը համարվում է Լատինական Ամերիկայի ամենահարուստներից մեկը։ Կոստա Ռիկան ունի ամենաբարձր նվազագույն աշխատավարձը Լատինական Ամերիկայում։ 2023 թվականի հունվարի 1-ից նվազագույն աշխատավարձը տատանվում էր ամսական 352,164,91 ₡ (608 դոլար) միջակայքում՝ ոչ հմուտ աշխատողների համար մինչև 752,220,04 ₡752,220,04 ₡ (1,298,68 դոլար) ամսական՝ համալսարանի շրջանավարտների համար[5][6][7][8][9]։

Այսօր երկրի տնտեսությունը հիմնված է էլեկտրոնիկայի (միկրոպրոցեսորներ և բժշկական սարքեր) արտադրության և արտահանման, զբոսաշրջության, մասնավորապես էկոտուրիզմի, ինչպես նաև սուրճի, թեյի, եգիպտացորենի, բանանի, շաքարավազի և տավարի մսի արտադրության վրա[10]։ Օտարերկրյա ներդրողներին գրավում է երկրի քաղաքական կայունությունը, ցածր գնաճը և բավականին հմուտ աշխատուժը։ Կոստա Ռիկայում կենսամակարդակը ամենաբարձրներից մեկն է Լատինական Ամերիկայում․ այս առումով Կոստա Ռիկան բարենպաստ կերպով համեմատվում է հարևան, շատ ավելի աղքատ Կենտրոնական Ամերիկայի նահանգների հետ (բացառությամբ Պանամայի)[11]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դրոշը

1502 թվականին Կոստա Ռիկայի տարածքը հայտնաբերեց Ք.Կոլումբոսը, 1513 թվականին սկսվեց նրա նվաճումը և տնտեսական զարգացումը իսպանացի նվաճողների կողմից (հնդկացիների կատաղի դիմադրության շնորհիվ այն շարունակվեց մինչև 1560-ական թվականները)։ Արդյունքում, հնդկացիները գրեթե ամբողջությամբ ոչնչացվեցին[12][13].։ 1563 թվականին իսպանացիները հիմնեցին Կարտագո քաղաքը, որը դարձավ գաղութի վարչական կենտրոնը։ Ավելի ուշ՝ 16-րդ դարում, իսպանացի վերաբնակիչները բնակեցրին Կոստա Ռիկայի Կենտրոնական սարահարթը։ 1821 թվականի սեպտեմբերի 15-ին Կոստա Ռիկան հռչակեց իր անկախությունը։ 1823 թվականին այն միավորվեց Գվատեմալայի, Հոնդուրասի, Նիկարագուայի և Էլ Սալվադորի հետ՝ ձևավորելով Կենտրոնական Ամերիկայի Միացյալ նահանգները և միացվեց Մեքսիկական կայսրությանը։ 19-րդ դարում պլանտացիոն գյուղատնտեսությունը դարձավ տնտեսության հիմքը, 1850-ականների վերջին սկսվեց արտահանման նպատակով սուրճի և բանանի արտադրություն[12][13].։ 1870-ական թվականներին սկսվեց ԱՄՆ կապիտալի ներթափանցումը երկիր, 1884 թվականին ամերիկացի ձեռնարկատեր Մեյգսը ստացավ երկաթուղիների կառուցման կոնցեսիոն, ինչպես նաև անմաքս ներմուծման և արտահանման իրավունք։ 1889 թվականին ստեղծվեց «United Fruit» ընկերությունը, որը դարձավ երկրի տնտեսության փաստացի սեփականատերը և մինչև 1910 թվականը ոչ մի հարկ չվճարեց Կոստա Ռիկայի բյուջե[12].։ 1890-ականների սկզբին գյուղատնտեսությունն ու անտառտնտեսությունը տնտեսության հիմքն էին։ Երկրում աճեցվում էր սուրճ, կակաո, ծխախոտ, շաքարեղեգ, եգիպտացորեն և ցորեն։ Արտահանվող հիմնական ապրանքներն էին սուրճը, բանանը և կակաոն։ Ներմուծում էր հիմնականում արտադրական ապրանքներ Բրիտանական կայսրությունից, ԱՄՆ-ից և Գերմանիայից։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի բռնկումից հետո եվրոպական կապիտալի ազդեցությունը Կոստա Ռիկայի տնտեսության վրա զգալիորեն նվազեց, մինչդեռ ԱՄՆ-ի ազդեցությունը, ընդհակառակը, սկսեց ավելի ու ավելի մեծանալ[14].։ 1920-ին համընդհանուր գործադուլից հետո բանվորները հասան 8-ժամյա օրվա ներդրմանը։ 1929-1933 թվականների համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամը բացասաբար է անդրադարձել երկրի տնտեսության վրա, սուրճի գները նվազել են, գործազրկությունն աճել է[12][13]։ 1933-1934 թթ. «United Fruit-ի» պլանտացիաներում գործադուլների թիվն ավելացել է։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի բռնկումից հետո՝ 1939 թվականի սեպտեմբերին, ԱՄՆ-ի նախաձեռնությամբ Պանամայում կայացավ Ամերիկայի երկրների արտաքին գործերի նախարարների խորհրդակցական ժողովը, որն ընդունեց չեզոքության հռչակագիր։ Պերլ Հարբորի վրա ճապոնական հարձակումից հետո՝ 1941 թվականի դեկտեմբերի 8-ին, Կոստա Ռիկան պատերազմ հայտարարեց Ճապոնիային, իսկ 1941 թվականի դեկտեմբերի 11-ին՝ Գերմանիային։ Երկիրը անմիջական մասնակցություն չի ունեցել ռազմական գործողություններին, սակայն կառավարությունը մի շարք սահմանափակող միջոցներ է ձեռնարկել երկրում ապրող և շաքարավազի և սուրճի արդյունաբերության մեջ ամուր տնտեսական դիրքեր ունեցող գերմանացիների դեմ։

Հասարակական-քաղաքական ուժերի ակտիվացման համատեքստում 1942-ին ձեռնարկվեցին որոշ առաջադեմ քայլեր։ Սահմանադրությունը լրացվեց «Սոցիալական երաշխիքների մասին» գլխով, որը աշխատողներին տալիս էր արհմիության իրավունք, սոցիալական ապահովագրություն, գործադուլի իրավունք, սահմանեց նվազագույն աշխատավարձ և այլն։ 1943 թվականին ստեղծվեց Կոստա Ռիկայի Աշխատավորների Համադաշնությունը և ընդունվեց առաջին աշխատանքային օրենսգիրքը։ Սակայն «նոր սոցիալական քաղաքականությունը» սուր դժգոհություն առաջացրեց ԱՄՆ մենաշնորհների նկատմամբ, 1948 թվականի գարնանը երկրում սկսվեց քաղաքացիական պատերազմ։ 1960 թվականին Էլ Սալվադորը, Գվատեմալան, Հոնդուրասը, Կոստա Ռիկան և Նիկարագուան ստորագրեցին համաձայնագիր՝ ստեղծելու Կենտրոնական Ամերիկայի միասնական շուկայի կազմակերպությունը՝ նպատակ ունենալով արագացնել տնտեսական զարգացումը նյութական և ֆինանսական ռեսուրսների միավորման, առևտրի և մաքսային սահմանափակումների վերացման և տնտեսական քաղաքականության համակարգման միջոցով։ 1970-ականներին սուրճի գների անկման և նավթի համաշխարհային գների բարձրացման պատճառով երկրում տնտեսական իրավիճակը վատթարացավ։ 1971 թվականին սկսվեց բանանի աշխատողների և նավահանգստի աշխատողների խոշոր գործադուլը՝ պահանջելով անկախ արհմիություններ ստեղծելու թույլտվություն և բարձր աշխատավարձեր։

Գործադուլը տևեց հինգ ամիս, մասնակիցներին իրենց համերաշխությունը հայտնեցին Կենտրոնական Ամերիկայի այլ երկրների, Չիլիի և Դոմինիկյան Հանրապետության արհմիությունները[16]։ 1972 թվականի հունվարին Կոստա Ռիկայի կառավարությունը ազգայնացրեց երկաթուղին, իսկ 1974 թվականին նավթավերամշակման գործարանը (նախկինում պատկանում էր արտասահմանյան ընկերություններին), 1974 թվականին Կոստա Ռիկան դարձավ Բանան արտահանող երկրների միության հիմնադիր երկրներից մեկը։ 1982 թվականին (ապօրինի հանքարդյունաբերության սկսվելուց հետո) երկրի ընդերքը հայտարարվեց պետության սեփականություն։ 1988 թվականի հոկտեմբերի 22-23-ին «Ջոան» փոթորիկը զգալի վնաս հասցրեց երկրի տնտեսությանը։ 1990-ականների սկզբին Կոստա Ռիկան ագրարային երկիր էր (տնտեսապես ակտիվ բնակչության ավելի քան 30%-ը զբաղված էր գյուղատնտեսությամբ, այն ապահովում էր երկրի ՀՆԱ-ի 22%-ը և արժութային եկամուտների 80%-ը)։ Արդյունաբերությունը (ՀՆԱ-ի 27%-ը և տնտեսապես ակտիվ բնակչության 15%-ը) ներկայացված էին հիմնականում փոքր ձեռնարկություններով, որոնց 70%-ը մասնագիտացած էր սննդամթերքի, տեքստիլի, կոշկեղենի և փայտամշակման արտադրությամբ։

Կոռուպցիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2021 թվականի դրությամբ Կոստա Ռիկան, ըստ Կոռուպցիայի ընկալման ինդեքսի, ունի կոռուպցիայի ամենացածր մակարդակներից մեկը Լատինական Ամերիկայի երկրների շարքում և 42-րդն է աշխարհում՝ Կաբո Վերդեից անմիջապես հետո և մեկ դիրքով բարձր Կիպրոսի Հանրապետությունից[15] ։

Գյուղատնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղատնտեսությամբ զբաղվում են աշխատունակ բնակչության 20%-ը, այս արդյունաբերությունն ապահովում է ՀՆԱ-ի 8,6%-ը։ Արտահանվող հիմնական մշակաբույսերը սուրճն ու բանանն են, որոնք հիմնականում արտադրվում են մանր ֆերմերների կողմից։ Ոռոգելի է 1080քմ հողատարածք։ Բանանին բաժին է ընկնում արտահանման հասույթի մեկ քառորդը։

Արդյունաբերություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արդյունաբերությանը բաժին է ընկնում ՀՆԱ-ի 25%-ը և աշխատողների 22%-ը՝ միկրոպրոցեսորների[9], բժշկական սարքավորումների, սննդի վերամշակման, տեքստիլի և հագուստի, շինանյութերի, պարարտանյութերի արտադրությունը։

Հանքարդյունաբերություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խաղաղ օվկիանոսի ափին ծծմբի և ոսկու պաշարներ են հայտնաբերվել։

Արտադրական արդյունաբերություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մինչև վերջերս Կոստա Ռիկայում լայնածավալ արտադրություն չկար. կային թեթև և սննդի արդյունաբերության փոքր ձեռնարկություններ, բայց հետո, ներդրումների ներհոսքով՝ ստեղծվեցին ցեմենտի և դեղագործական ձեռնարկություններ, ցեմենտի, մեքենաների անվադողերի և պարարտանյութերի արտադրության գործարաններ։

Էներգետիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«UNSD» և «EES EAEC» տվյալների համաձայն՝ երկրի էներգետիկ ոլորտը 2019 թվականի վերջին բնութագրվում է հետևյալ ցուցանիշներով.հանածո վառելիքի արտադրությունը՝ 239 հազար, ընդհանուր մատակարարումը կազմում է 3834 հազ. Էլեկտրակայաններում և ջեռուցման կայանքներում փոխակերպման վրա ծախսվել է 39 հազար մատ կամ ընդհանուր մատակարարման 1.0%-ը։ Տեղադրված հզորությունը՝ զուտ էլեկտրակայաններ՝ 3626 ՄՎտ, այդ թվում՝ հանածո վառելիք այրող ջերմային էլեկտրակայաններ (ՋԷԿ)՝ 15,2%, վերականգնվող էներգիայի աղբյուրներ (ՎԷ)՝ 84,8%։ Էլեկտրաէներգիայի համախառն արտադրությունը՝ 11,508 մլն կՎտժ, այդ թվում՝ ՋԷԿ՝ 2,6%, ՀԷՑ՝ 97,4%։ Էլեկտրաէներգիայի վերջնական սպառումը` 10,062 մլն կՎտժ, որից` արդյունաբերություն` 18,5%, կենցաղային սպառողներ` 38,9%, առևտրային հատված և հասարակական ձեռնարկություններ` 39,1%, գյուղատնտեսություն, անտառային տնտեսություն և ձկնաբուծություն` 3,2%, այլ սպառողներ` 0,3%։ Էներգաարդյունավետության ցուցանիշները 2019 թ.՝ մեկ շնչին ընկնող համախառն ներքին արդյունքի սպառումը գնողունակության համարժեքությամբ (անվանական գներով)՝ $21,127, մեկ շնչի հաշվով (համախառն) էլեկտրաէներգիայի սպառումը՝ 1983 կՎտժ, բնակչության մեկ շնչին բաժին ընկնող էլեկտրաէներգիայի սպառումը՝ 771 կՎտժ։, Էլեկտրակայանների տեղադրված զուտ հզորության օգտագործման ժամերի քանակը՝ 4757 ժամ։

Տրանսպորտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մայրուղիներ․ ընդհանուր՝ 35,330 կմ, ներառյալ

  • կոշտ մակերես - 8621 կմ
  • առանց կոշտ մակերեսի - 26709 կմ

Երկաթուղիներ

  • ընդհանուր - 278 կմ

Օդանավակայաններ

  • ընդհանուր՝ 157, այդ թվում
  • կոշտ ծածկով - 32
  • առանց կոշտ ծածկույթի - 125

Ջրային տրանսպորտ ընդհանուր անոթներ - 2

Առևտուր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտահանումը՝ 7,931 մլրդ դոլար

Արտահանում` բանան, սուրճ, շաքար, դեղորայք, էլեկտրոնային սարքավորումներ

Ներմուծումը՝ $10,88 մլրդ

Ներմուծում` սպառողական ապրանքներ, վառելիք, մեքենաներ

Բնակչության եկամուտը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոստա Ռիկայի բնակչության եկամուտը ամենաբարձրներից մեկն է Լատինական Ամերիկայում։ Կոստա Ռիկան չունի մեկ նվազագույն աշխատավարձ տնտեսության բոլոր ոլորտների համար։ Այն սահմանվում է առանձին՝ երկրի տնտեսության յուրաքանչյուր հատվածի համար։ Կոստա Ռիկան ունի ամենաբարձր նվազագույն աշխատավարձը Լատինական Ամերիկայում։ 2021 թվականի հունվարի 1-ից նվազագույն աշխատավարձը տատանվում էր ամսական 317,915,58 ₡ (519,51 ԱՄՆ դոլար) միջակայքում՝ ոչ հմուտ աշխատողների համար մինչև 682,607,23 ₡682,607,23 ₡ (1,115,45 դոլար) ամսական համալսարանի շրջանավարտների համար։ 2023 թվականի հունվարի 1-ից նվազագույն աշխատավարձը տատանվում էր ամսական 352,164,91 ₡ (608 դոլար) միջակայքում՝ ոչ հմուտ աշխատողների համար մինչև 752,220,04 ₡ ₡752,220,04 (1,298,68 դոլար) ամսական համալսարանի շրջանավարտների համար[9][16][17][18][19]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — WB.
  2. ↑ «Report for Selected Countries and Subjects». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ ապրիլի 23-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 24-ին.
  3. ↑ «World Bank forecasts for Costa Rica, June 2018 (p. 152)» (PDF). World Bank. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  4. ↑ http://www.imf.org/external/datamapper/PCPIEPCH@WEO?year=2016
  5. ↑ https://www.mtss.go.cr/temas-laborales/salarios/decretos/decreto_43849_MTSS.pdf
  6. ↑ https://www.mtss.go.cr/temas-laborales/salarios/LISTA%20DE%20SALARIOS%20MINIMOS%20%20ANO%202023.pdf
  7. ↑ «Lista de salarios». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
  8. ↑ Salarios mínimos que regirán durante el próximo 2023
  9. ↑ 9,0 9,1 «Minimum wage - Costa Rica - WageIndicator.org». Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 5-ին.
  10. ↑ «От золотого боба – к золотому чипу. Как живёт самая счастливая страна в мире». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ փետրվարի 22-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 21-ին.
  11. ↑ Экономика Коста-Рики(չաշխատող հղում)
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Коста-Рика // Советская историческая энциклопедия / редколл., гл. ред. Е. М. Жуков. том 7. М., государственное научное издательство «Советская энциклопедия», 1965.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Коста-Рика // Большая Советская Энциклопедия. / под ред. А. М. Прохорова. 3-е изд. Т.13. М., «Советская энциклопедия», 1973. стр.267-271
  14. ↑ История Второй мировой войны 1939—1945 (в 12 томах) / редколл., гл. ред. А. А. Гречко. том 3. М., Воениздат, 1974. стр.190
  15. ↑ 2021 Corruption Perceptions Index — Explore the… — Transparency.org
  16. ↑ «Архивированная копия» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 8-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 5-ին.
  17. ↑ «Архивированная копия» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 5-ին.
  18. ↑ «Lista de salarios». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 5-ին.
  19. ↑ «Salarios mínimos que regirán en el sector privado en el 2021». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 5-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կոստա_Ռիկայի_տնտեսություն&oldid=9734545» էջից