Կոստանդնուպոլսում 1915 թվականի ապրիլի 24-ին ձերբակալված հայ մտավորականների ցանկ

Հայ մտավորականության ոչնչացումը Մեծ Եղեռնի կենտրոնական փուլերից մեկն է։ Օգտվելով պատերազմական իրավիճակից և իր կողքին ունենալով հզոր դաշնակիցներ, խաղալով Քառյակ միության և Անտանտի միջև առկա հակասությունների վրա, ձեռնարկեց հայերին իրենց հայրենիքի մի մասում բնաջնջելու քաղաքականությունը։ Այդ ծրագրի իրականացումը սկսվեց բանակում ծառայող հայերի զինաթափումից և ոչնչացումից, որին հետևեց հայ մտավորականության սպանդը^[1]։

Երիտթուրքական կառավարությունը նպատակ ուներ գլխատել ժողովրդին և ի չիք դարձնել մոտալուտ կոտորածների ժամանակ ինքնապաշտպանության հնարավոր որևէ փորձ։ Ապրիլի 24-ի լույս 25-ի գիշերը դարձավ այդ քաղաքականության գագաթնակետը. Կոստանդնուպոլսում ձերբակալվեցին 235 հայ մտավորականներ՝ պատգամավորներ, գրողներ, հոգևորականներ, պաշտոնյաներ, բժիշկներ, որոնց, առանց մեղադրանք ներկայացնելու, աքսորեցին Անկարա, Կոնիա, Դիարբեքիր և ի վերջո՝ Սիրիայի անապատային շրջաններ, մասնավորաբար Դեր Զոր։ Դա պայմանավորված էր նրանով, որ հայ մտավորականության մեծ մասը կենտրոնացած էր Կոստանդնուպոլսում և այստեղ էին եվրոպական երկրների դեսպանատները, ուր կարող էին բողոքով դիմել հայ մտավորականները^[2]։

Ապրիլի 24-25 ձերբակալություններից երեք օր առաջ սկսվել էր մտավորականության ձերբակալությունը Անատոլիայի տարածքում։ Ձերբակալվածներից ոչ մեկի դեմ դատական գործ չհարուցվեց, նրանց մեծ մասը մահապատժի ենթարկվեց առանց դատական որոշման^[3]։ Նույն ճակատագրին արժանացան կայսրության կենտրոնում տեղակայված քաղաքների բոլոր մտավորականները^[2]։

Բոլոր դեպքերում ձերբակալված մտավորականները պատկանում են հայկական տարբեր քաղաքական կուսակցությունների, առաջին հերթին Հնչակյանների (սոցիալ-դեմոկրատների) կուսակցությանը և այնուհետև դաշնակցականների (ռադիկալների) և ռամկավարների (դեմոկրատների), հայերի, որոնք այսօրինակ քաղաքական ուղղությունների արդեն վաղուց են պատկանում և յուրաքանչյուր անձնավորություն ինքնուրույն քաղաքական գործունեությամբ է աչքի ընկել, ու որոնք կապ ունեն արտասահմանի հայկական քաղաքական միությունների կամ կոմիտեների հետ^[4]։

Ցանկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ձերբակալված հայ մտավորականների ցանկը^[5]

Կոմիտաս
Սիամանթո
Ռուբեն Սևակ
Ռուբեն Զարդարյան
Քելեկյան (թուրքական «Սաբահ» թերթի գլխավոր խմբագիր)
Տիրան Կոծոկյան (թուրքական համալսարանի քաղաքական պատմության պրոֆեսոր)

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Армянский вопрос и геноцид армян в Турции (1913-1919), Материалы Политархива МИД Кайзеровской Германии, отв. ред. В. А. Микаелян, Е., 1995, с. 456
http://lraber.asj-oa.am/6175/1/15.pdf Արխիվացված 2014-12-15 Wayback Machine

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Rummel R. J. "The Holocaust in Comparative and Historical Perspective". The Journal of Social Issues. Volume 3, no.2. April 1, 1998.
↑ ^2,0 ^2,1 է. Շտիր // «Հայերի բնաջնջումը Թուրքիայում»
↑ Германские источники о геноциде армян; Период Первой мировой войны. Сб. док. и мат., в 2-х т., сост. Степанян С. С., т. 1, Е., 1991, с. 203
↑ Օհանջանյան Ա., Մարտիրոսյան Վ., Ավստրո-Հունգարիայի դիվանագետների հաղորդագրությունները Հայոց ցեղասպանության մասին (1915-1918), Ե., 2004, էջ 13։
↑ Լեփսիուս Յ., Գաղտնի տեղեկագիր. Հայ ժողովրդի ջարդերը, Ե., 2003, էջ 129

[1] Rummel R. J. "The Holocaust in Comparative and Historical Perspective". The Journal of Social Issues. Volume 3, no.2. April 1, 1998.

[Շտիր-2] 2,0 ^2,1 է. Շտիր // «Հայերի բնաջնջումը Թուրքիայում»

[3] Германские источники о геноциде армян; Период Первой мировой войны. Сб. док. и мат., в 2-х т., сост. Степанян С. С., т. 1, Е., 1991, с. 203

[4] Օհանջանյան Ա., Մարտիրոսյան Վ., Ավստրո-Հունգարիայի դիվանագետների հաղորդագրությունները Հայոց ցեղասպանության մասին (1915-1918), Ե., 2004, էջ 13։

[Լեփսիուս-5] Լեփսիուս Յ., Գաղտնի տեղեկագիր. Հայ ժողովրդի ջարդերը, Ե., 2003, էջ 129

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]