Կոպի օրենք

Կոպի օրենք, կանոն, ըստ որի՝ տեսակների էվոլյուցիոն զարգացման ընթացքում անհատների չափերը հակված են մեծանալու^[1]։ Կանոնն անվանվել է՝ ի պատիվ հնէաբան Էդվարդ Կոպի^[2]^[3]։

Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կանոնը ցուցադրվել է բազմաթիվ օրինակներով (ներառյալ՝ անողնաշարավորներ, դինոզավրեր, կաթնասուններ), այնուամենայնիվ, այն չի դրսևորվում բոլոր տաքսոնոմիական մակարդակներում^[4]։ Էդվարդ Կոպը հստակորեն չի ձևակերպել կանոնը^[5], այն ավելի ճանաչելի է դարձել Չարլզ Դեպրեի (Կոպ-Դեպրեի օրենք^[6]^[7]) և Թեոդոր Էյմերի միջոցով^[5]։ «Կոպի օրենք» անվանումն առաջարկել է Բեռնարդ Ռենշը^[2]^[5]։

Մարմնի չափսերի մեծացումը զուգորդվում է բարելավված հարմարվածության հետ մի շարք պատճառներով, այնուամենայնիվ, ուղեկցվում է ինչպես անհատի, այնպես էլ ողջ պոպուլյացիայի համար որոշ թերություններով։ Առավել մեծ տեսակներից կազմված խմբերը ավելի շատ են հակված ոչնչացման, ինչը կարող է հանդես գալ որպես սահմանափակում ավելի մեծ օրգանիզմների առաջացման համար։

Էվոլյուցիոն առավելություններ և թերություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չափսերի մեծացման արդյունքում օրգանիզմը կարող է ձեռք բերել էվոլյուցիոն առավելություններ, ներառյալ՝ լավագույն պաշտպանություն գիշատիչների դեմ, սննդի ավելի բազմազան ընտրություն, կյանքի տևողության ավելացում, ուղեղի խոշորացում, դիմակայում կլիմայի երկարաժամկետ փոփոխություններին։

Առավելությունների հետ մեկտեղ ի հայտ են գալիս որոշ թերություններ՝ պտղաբերության նվազում (r-ռազմավարության փոխարեն K-ռազմավարության օգտագործում), ջրի և սննդի մեծ կարիք։

Կիրառելիություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շատ հնէաբաններ կասկածի տակ են դնում Կոպի կանոնի համընդհանուր կիրառելիությունը՝ երբեմն դա համարելով վիճակագրական արտեֆակտ^[1]^[8]^[9]։

Տարբեր երկրաբանական դարաշրջաններում հայտնի են բազմաթիվ օրինակներ, որոնք հակասում են Կոպի կանոնին։ Հաճախ է նկատվում տեսակների չափսերի աճ, բայց այս գործընթացը համընդհանուր չէ։ Օրինակ՝ կավճի ժամանակաշրջանի փափկամարմինների շրջանում չափսերի մեծացումը նկատվում է ավելի հազվադեպ, քան դրանց պահպանումը կամ նվազումը^[10]։ Հաճախ Կոպի կանոնը նկատվում է միայն որոշակի տաքսոնոմիական մակարդակներում, օրինակ՝ կանոնը նկատվում է կարգի, այլ ոչ թե ընտանիքի մակարդակում, կամ դրսևորվում է միայն տաքսոնի առանձին խմբերում^[10]։

Մինչև մ.թ.ա. 542 միլիոն տարին ընկած ժամանակահատվածում գոյություն ունեցած ծովային կենդանիների շուրջ 15 հազար խմբի վերլուծությունը ցույց է տվել Կոպի կանոնի կիրառելիությունը և կենդանի օրգանիզմների ծավալների մեծացման ընդհանուր միտումը^[11]։

Կանոնի կիրառելիությունը հաճախ ցուցադրվում է կաթնասունների էվոլյուցիայում, չնայած էֆեկտն ավելի արտահայտված է խոշոր տեսակների շրջանում^[12]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 Hone DW; Benton M. J. The evolution of large size: how does Cope's Rule work?(անգլ.) // Нп3 : journal. — 2005. — Т. 20. — № 1. — С. 4—6. — doi:10.1016/j.tree.2004.10.012 — PMID 16701331.
↑ ^2,0 ^2,1 Нп3 Histological Changes Correlated with Evolutionary Changes of Body Size(անգլ.) // Evolution (журнал) : journal. — Т. 2. — № 3. — С. 218—230. — doi:10.2307/2405381 |месяц=9 |год=1948}}
↑ Нп3 An Explanation for Cope's Rule (und) // Evolution (журнал). — Т. 27. — № 1. — С. 1—26. — doi:10.2307/2407115 |месяц=3 |год=1973}}
↑ D. Jablonski, «Body size and macroevolution», In Evolutionary Paleobiology (Jablonski, D. et al., eds), 1996, p. 256—289
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 Polly, P. D.; Alroy, J. Cope's Rule(անգլ.) // Science. — 1998. — Т. 282. — № 5386. — С. 50—51. — doi:10.1126/science.282.5386.47f — Bibcode: 1998Sci...282...47P
↑ Monroe, M. J.; Bokma, F. Little evidence for Cope's rule from Bayesian phylogenetic analysis of extant mammals(անգլ.) // Нп3 : journal. — 2010. — Т. 23. — № 9. — С. 2017—2021. — doi:10.1111/j.1420-9101.2010.02051.x
↑ Charles Jean Julien Depéret (1907). Les transformations du monde animal (French). E. Flammarion.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
↑ Gould, Stephen Jay Cope's rule as psychological artefact(անգլ.) // Nature. — 1997. — Т. 385. — № 6613. — С. 199—200. — doi:10.1038/385199a0 — Bibcode: 1997Natur.385..199G
↑ https://books.google.am/books?id=Wp1iAGi0m00C&pg=PA202&lpg=PA202
↑ ^10,0 ^10,1 Laurin, M. The evolution of body size, Cope's rule and the origin of amniotes(անգլ.) // Systematic Biology : journal. — 2004. — Т. 53. — № 4. — С. 594—622. — doi:10.1080/10635150490445706 — PMID 15371249.
↑ «Bigger is better: 19th century hypothesis gets fresh endorsement». Reuters (անգլերեն). 2015 թ․ փետրվարի 19. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 24-ին.
Закон Копа доказали для морских животных Արխիվացված 2019-09-15 Wayback Machine
Payne, Jonathan L. (2015 թ․ փետրվարի 20). «Cope's rule in the evolution of marine animals». Science (անգլերեն). էջեր 867–870. doi:10.1126/science.1260065. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 24-ին.
↑ John Alroy (1998 թ․ մայիսի 1). «Cope's Rule and the Dynamics of Body Mass Evolution in North American Fossil Mammals» (PDF) (անգլերեն). SCIENCE VOL. 280. doi:10.1126/science.280.5364.731. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 24-ին.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Закон Копа — Джеймс Трефил, «Природа науки. 200 законов мироздания», Geleos, Элементы.ру, 2007 (James Trefil. Cassel’s Laws of Nature: An A-Z of Laws and Principles Governing the Workings of Our Universe, 2002)
Вернадский В. И. Живое вещество. — М., 1978. — С. 92

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

F. A. Smith, A. G. Boyer, J. H. Brown, D. P. Costa, T. Dayan, S. K. M. Ernest, A. R. Evans; և այլք: (2010). «The Evolution of Maximum Body Size of Terrestrial Mammals» (անգլերեն). Science 330 6008. էջեր 1216–1219. doi:10.1126/science.1194830. {{cite web}}: Explicit use of et al. in: |author= (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
The evolution of large size: how does Cope’s Rule work? — Trends Ecol Evol. 2005 Jan;20(1):4-6.
COPE'S RULE pp. 209–210 in Pagel, M. (ed.) Encyclopedia of evolution. Oxford University Press, New York. 2006 ISBN 978-0-19-512200-8.

[Hone2005-1] 1,0 ^1,1 Hone DW; Benton M. J. The evolution of large size: how does Cope's Rule work?(անգլ.) // Нп3 : journal. — 2005. — Т. 20. — № 1. — С. 4—6. — doi:10.1016/j.tree.2004.10.012 — PMID 16701331.

[Rensch_1948-2] 2,0 ^2,1 Нп3 Histological Changes Correlated with Evolutionary Changes of Body Size(անգլ.) // Evolution (журнал) : journal. — Т. 2. — № 3. — С. 218—230. — doi:10.2307/2405381 |месяц=9 |год=1948}}

[Stanley_1973-3] Нп3 An Explanation for Cope's Rule (und) // Evolution (журнал). — Т. 27. — № 1. — С. 1—26. — doi:10.2307/2407115 |месяц=3 |год=1973}}

[4] D. Jablonski, «Body size and macroevolution», In Evolutionary Paleobiology (Jablonski, D. et al., eds), 1996, p. 256—289

[Polly1998-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 Polly, P. D.; Alroy, J. Cope's Rule(անգլ.) // Science. — 1998. — Т. 282. — № 5386. — С. 50—51. — doi:10.1126/science.282.5386.47f — Bibcode: 1998Sci...282...47P

[MonroeBokma2010-6] Monroe, M. J.; Bokma, F. Little evidence for Cope's rule from Bayesian phylogenetic analysis of extant mammals(անգլ.) // Нп3 : journal. — 2010. — Т. 23. — № 9. — С. 2017—2021. — doi:10.1111/j.1420-9101.2010.02051.x

[Depéret1907-7] Charles Jean Julien Depéret (1907). Les transformations du monde animal (French). E. Flammarion.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)

[Gould1996-8] Gould, Stephen Jay Cope's rule as psychological artefact(անգլ.) // Nature. — 1997. — Т. 385. — № 6613. — С. 199—200. — doi:10.1038/385199a0 — Bibcode: 1997Natur.385..199G

[9] ttps://books.google.am/books?id=Wp1iAGi0m00C&pg=PA202&lpg=PA202

[ReferenceA-10] 10,0 ^10,1 Laurin, M. The evolution of body size, Cope's rule and the origin of amniotes(անգլ.) // Systematic Biology : journal. — 2004. — Т. 53. — № 4. — С. 594—622. — doi:10.1080/10635150490445706 — PMID 15371249.

[11] «Bigger is better: 19th century hypothesis gets fresh endorsement». Reuters (անգլերեն). 2015 թ․ փետրվարի 19. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 24-ին.
Закон Копа доказали для морских животных Արխիվացված 2019-09-15 Wayback Machine
Payne, Jonathan L. (2015 թ․ փետրվարի 20). «Cope's rule in the evolution of marine animals». Science (անգլերեն). էջեր 867–870. doi:10.1126/science.1260065. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 24-ին.

[12] John Alroy (1998 թ․ մայիսի 1). «Cope's Rule and the Dynamics of Body Mass Evolution in North American Fossil Mammals» (PDF) (անգլերեն). SCIENCE VOL. 280. doi:10.1126/science.280.5364.731. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 24-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]