Կոնգոյի Հանրապետության պատմություն
| Կոնգոյի Հանրապետության պատմություն | |
|---|---|
| Տեսակ | երկրի կամ պետության պատմություն |
| Երկիր |  Կոնգոյի Հանրապետություն |
 History of the Republic of the Congo Վիքիպահեստում | |
Կոնգոյի Հանրապետության պատմությունը ձևավորվել է տարբեր քաղաքակրթությունների ազդեցությամբ՝ տեղաբնիկ, ֆրանսիական և անկախությունից հետո։
Նախագաղութային պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Սկզբում Կոնգոյի տարածքը բնակեցված է եղել պիգմեյներով, որոնք զբաղվել են որսորդությամբ և հավաքչությամբ։
Մ․թ․ա․ II-I հազարամյակներում բանտուները հյուսիսից սկսել են գաղթել։ Կենտրոնական Աֆրիկայում առանձնացել են մարդկային գործունեության երկու ակտիվ շրջաններ՝ մ․թ․ա․ 800-ից մինչև մ․թ․ 400 թվականը և 1000-ից մինչև 1900 թվականը։
Վաղ երկաթի դարաշրջանի բանտու լեզվով խոսող համայնքների առաջին հոսքը հիմնականում վերացել է Կոնգոյի անձրևային անտառների տարածքից մինչև մ.թ. 600 թվականը։ Բնակչության կտրուկ նվազումը մոտ 400-600 թվականներին համընկել է տարածաշրջանում ավելի խոնավ կլիմայի ձևավորման հետ և, հնարավոր է, պայմանավորված է եղել երկարատև համաճարակով[1][2]։
Բանտու ցեղերը (Կոնգո, Վիլի, Յոմբե, Տեկե և այլն) զբաղվել են ցախի, կտրատելու և այրելու գյուղատնտեսությամբ (հիմնական մշակաբույսերը եղել են սորգոն, հատիկաընդեղենը և այմը): Մինչ եվրոպացիների ժամանումը բանտուները հիմնականում ապրել են պարզունակ համայնքային համակարգում, սակայն որոշ ցեղեր արդեն ստրկությունն ընդունած են եղել:
1482 թվականին առաջին եվրոպական արշավախումբը այցելել է Կոնգո գետի գետաբերան՝ պորտուգալացի նավաստիները ՝ Դիոգո Կաոյի հրամանատարությամբ: 16-րդ դարի սկզբից պորտուգալացիները սկսել են Կոնգոյից Բրազիլիա արտահանել ծովափնյա ցեղերից գնված ստրուկներ։
Ֆրանսիայի գաղութ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]19-րդ դարի վերջին Կոնգո գետի ավազանում հայտնվել են ֆրանսիացիները։ 1880 թվականին ֆրանսիական նավատորմի սպան Պիեռ դը Բրազզան հիմնել է Նկունա բեռնակայանը (այժմ՝ Բրազավիլ, Կոնգոյի Հանրապետության մայրաքաղաք)։ 1883 թվականին ֆրանսիացիները պրոտեկտորատի պայմանագրեր են կնքել ծովափնյա ցեղերի բոլոր առաջնորդների հետ, ինչը հանգեցրել է ֆրանսիական Կոնգոյի ձևավորմանը։
1906 թվականից ի վեր ժամանակակից Կոնգոյի Հանրապետության տարածքը, Ֆրանսիական Կոնգոյի բաժանումից հետո, դարձել է «Միջին Կոնգոյի» գաղութի մի մասը, այնուհետև դարձել է ֆրանսիական Հասարակածային Աֆրիկայի մի մասը:
1947 թվականին Կոնգոյի գաղութային տիրապետությանն է շնորհվել Ֆրանսիայի անդրծովյան տարածքի կարգավիճակ, իսկ 1958 թվականից՝ ինքնավար հանրապետության կարգավիճակ Ֆրանսիական համայնքի կազմում։
Այդ ժամանակ Կոնգոյում ձևավորվել են մի քանի քաղաքական կուսակցություններ, որոնցից ամենամեծն են եղել Դեմոկրատական միությունը և Աֆրիկյան սոցիալիստական շարժումը։ Ինքնավար հանրապետության կարգավիճակ ստանալուց հետո այս կուսակցությունների կողմնակիցների միջև սկսվել են արյունալի բախումներ, որոնք ուղեկցվել են ազգամիջյան բախումներով (հատկապես մբոշիների և լալիների միջև)։ Ի վերջո, հաղթել է Դեմոկրատական միությունը՝ փաստացի հաղթելով սոցիալիստներին։
Անկախություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1960 թվականի օգոստոսի 15-ին հռչակվել է Կոնգոյի Հանրապետության անկախությունը։ Առաջին նախագահը եղել է Ֆուլբերտ Յուլուը: Նա վարել է արևմտամետ քաղաքականություն՝ կենտրոնանալով հիմնականում Ֆրանսիայի և Միացյալ Նահանգների վրա։ Յուլուի կառավարման շրջանը բնութագրվել է վարչական կոռուպցիայով և տնտեսական դժվարություններով։
1963 թվականի օգոստոսին նախագահ Յուլուն գահընկեց է արվել արհմիությունների բողոքի ցույցերի արդյունքում, որոնց աջակցել է բանակի մի մասը: Ժամանակավոր կառավարությունը գլխավորել է ձախ քաղաքական գործիչ, ով նախագահ է ընտրվել տարեվերջին չվիճարկվող ընտրություններում։ Աբբահ Յուլուին մեղադրել են ապազգային քաղաքականության մեջ, վտարել են երկրից և մահացել է աքսորում 1972 թվականին։
Մասսամբա-Դեբատի վարչակազմը վարել է սոցիալիստական քաղաքականություն՝ ուղղված դեպի Չինաստան, ԽՍՀՄ և Կուբա։ Քաղաքական որոշումների կենտրոնը կենտրոնացած է եղել ոչ պաշտոնական «Մպիլա գրուպում», որը միավորել է առաջատար մարքսիստ գաղափարախոսներին և տեխնոկրատներին[3]։ Քաղաքական ընդդիմությունը դաժանորեն ճնշվել է, կիրառվեցին արտադատական մահապատիժներ։ Միևնույն ժամանակ, Մասամբա-Դեբայի կառավարման շրջանը նշանավորվել է տնտեսական աճով, ինտենսիվ ինդուստրացման և սոցիալական ենթակառուցվածքների զարգացմամբ։ 1966 թվականի հունիսին փորձ է արվել տապալել Մասսամբա-Դեբատին, սակայն Կուբայի զինվորականների գործողությունների շնորհիվ այն ձախողվել է[4]։ Սակայն 1966 թվականի վերջին Կուբայի հիմնական զորախումբը դուրս է բերվել Կոնգոյից[5]։
1968 թվականի հուլիս-օգոստոս ամիսներին բանակի մի խումբ սպաներ՝ պարաշյուտային գումարտակի հրամանատար Մարիան Նգուաբիի գլխավորությամբ, սկսել են նոր ռազմական ապստամբություն։ Իշխանությունն անցել է Հեղափոխության Ազգային խորհրդին։ 1968 թվականի սեպտեմբերի 4-ին Մասսամբա-Դեբատը հրաժարական է տվել իշխանությունից[6]։ Տարեվերջին նախագահ է հռչակվել Մարիան Նգուաբին։
Նգուաբիի քաղաքականությունն ընդհանուր առմամբ շարունակել է Մասսամբա-Դեբատի սոցիալիստական կուրսը, բայց ավելի արմատական և խիստ պրոկոմունիստական տարբերակով։ Նահանգը կոչվել է Կոնգոյի Ժողովրդական Հանրապետություն։ Իշխող Կոնգոյի Աշխատանքային կուսակցությունը (CPT) իրեն դիրքավորել է որպես մարքսիստ-լենինիստական, և խիստ գաղափարական վերահսկողություն է հաստատվել հասարակության վրա: Արտաքին քաղաքականությունն ամբողջությամբ ուղղված է եղել դեպի ԽՍՀՄ։
1970 թվականի մարտի 23-ին մայրաքաղաքում տեղի է ունեցել զինված ապստամբություն աջ հակակոմունիստների կողմից, որոնք աջակցել են Աբբատ Յուլուին և ղեկավարվել են Պիեռ Կինգանգայի կողմից։ Ապստամբությունը ճնշվել է կառավարության զորքերի կողմից։ Կուսակցական-պետական ապարատի բյուրոկրատիան, կոռուպցիան և անգործունակությունը ընդդիմություն են առաջացրել հենց Կոնգոյի Աշխատանքային Կուսակցության (ԿԱԿ) ներսում։ 1972 թվականի փետրվարի 22-ին իշխանությունների կողմից ճնշվել է պետական հեղաշրջման փորձը, որը նույնպես ձախողվել է իշխանությունների կողմից։ Արդյունքում ձևավորվել է ծայրահեղ ձախական «Փետրվարի 22-ի շարժումը», որը հաջողվեց ոչնչացնել միայն 1973 թվականին՝ կանոնավոր բանակի ուժերով[7]։
1977 թվականի մարտի 18-ին Մարիան Նգուաբին սպանվել է[8]: Փաստացի մարդասպանը եղել է կապիտան Կիկադիդին։ Մեղադրանք է առաջադրվել նաև նախկին նախագահ Մասսամբա-Դեբատին, որը բերվել է տրիբունալ և մահապատժի է ենթարկվել մեկ շաբաթ անց[9]։ Իշխանությունն անցել է կուսակցության Ռազմական կոմիտեին՝ Կոնգոյի բանակի առաջին գեներալ Խոակիմ Յոմբի-Օպանգոյի գլխավորությամբ։ Երկու տարի անց Յոմբի-Օպանգոն իշխանությունից հեռացվել է գեներալ Դենիս Սասու Նգեսսոյի կողմից:
Սասու Նգեսսոյի 13-ամյա իշխանությունը բնորոշվել է է որոշակի կայունացմամբ։ Նա վարել է պրագմատիկ քաղաքականություն։Մարքսիզմին հավատարմություն հայտնելով և պահպանելով քաղաքական կապեր Խորհրդային Միության հետ, տնտեսապես կողմնորոշվել է դեպի Ֆրանսիան և Միացյալ Նահանգները։
1990-1991 թվականներին Կոնգոյում, ինչպես և ամբողջ Աֆրիկայում, խորհրդային պերեստրոյկայի ազդեցության տակ սկսվել է քաղաքական ժողովրդավարացումը: 1991 թվականի սկզբին Սասու Նգեսսոյի նախագահությամբ տեղի է ունեցել Ազգային-պետական համաժողով։ Հռչակվել է մարքսիզմ-լենինիզմի մերժումը որպես պետական գաղափարախոսություն և անցումը դեպի բազմակուսակցական ժողովրդավարություն ու շուկայական տնտեսություն[10]։ Բացի այդ, պաշտոնանկ արված նախագահներ Ֆուլբերտ Յուլուն, Ալֆոնս Մասամբա-Դեբատը և Խոակիմ Յոմբի-Օպանգոն քաղաքական և իրավական ռեաբիլիտացիայի են ենթարկվել (առաջին երկուսը հետմահու): Անկախության շրջանի պատմությունը նոր մեկնաբանություն է ստացել՝ որպես ազգային զարգացման շարունակական գործընթաց, որտեղ բոլոր պետությունների ղեկավարները, անկախ քաղաքական կողմնորոշումից, ունեցել են իրենց արժանիքները։ Երկիրը կրկին հայտնի է դարձել որպես Կոնգոյի Հանրապետություն։
Առաջին ազատ ընտրությունները տեղի են ունեցել 1992 թվականի օգոստոսին։ Իշխող ԽԿԿ-ն պարտություն է կրել և անցել ընդդիմություն։ Սոցիալ-դեմոկրատիայի համաաֆրիկյան միության առաջնորդ Պասկալ Լիսուբան, ով ժամանակին զբաղեցրել է տեխնոկրատական պաշտոններ Մասամբա-Դեբատի և Նգուաբիի կառավարություններում, ընտրվել է նախագահ:
Նախագահ Լիսուբան նախաձեռնել է բարեփոխումներ, որոնք ուղղված են եղել տնտեսության ազատականացմանը և կառավարման ապակենտրոնացմանը: Այնուամենայնիվ, 1992-ից 1997 թվականներն ընկած ժամանակահատվածը կրկին բնութագրվել է քաղաքական ապակայունացմամբ։ Հակամարտությունները պարբերաբար վերաճել են զինված բախումների։ Չնայած մակրոտնտեսական որոշակի ձեռքբերումներին, ընդհանուր տնտեսական իրավիճակը նկատելիորեն բարդացել է։ 1997 թվականի ամռանը և աշնանը, հաջորդ ընտրությունների նախօրեին, Կոնգոյում սկսվել է քաղաքացիական պատերազմ Լիսուբայի և Սասու Նգեսսոյի կողմնակիցների միջև։ Սասու Նգեսսոյի վերջնական հաղթանակի մեջ որոշիչ դեր է խաղացել Անգոլայի ռազմական աջակցությունը[11]։ Ապստամբների փոքրածավալ գործունեությունը շարունակվում է մինչ օրս։
2001-2002 թվականներին Սասու Նգեսսոն օրինականացրել է իր իշխանությունը որպես քաղաքական վերակառուցման գործընթացի մաս (2002 թվականին հանրաքվեով ընդունվել է նոր սահմանադրություն), իսկ 2002 թվականին նա ընտրվել է Հանրապետության նախագահ յոթ տարի ժամկետով։
Այն բանից հետո, երբ Կոնգոյում իշխանության է վերադարձել Դենիս Սասու Նգեսոն, հաստատվել է «Անգոլական մոդելի» ռեժիմը [12] ՝ ուղղված դեպի Լուանդա (միայն 2015 թվականին Դոս Սանտոսը նախազգուշացրել է, որ կդադարի աջակցել Սասու Նգեսոյին, եթե սահմանադրական բարեփոխումները չդադարեցնեն Կոնգոյում բռնությունները[13]): Ֆորմալ առումով ժողովրդավարական և շուկայական սկզբունքները հռչակված են եղել, սակայն քաղաքական իշխանությունն ու տնտեսական ակտիվների, մասնավորապես նավթային ոլորտի վերահսկողությունը կենտրոնացված են եղել նախագահական ընտանիքի և նրա անմիջական շրջապատի ձեռքում։ Սասու Նգեսսոյի ռեժիմի կայունությունն ապահովել են երկրի բնական պաշարները, առաջին հերթին նավթը։ Նա կարողացել է ապահովել ներքաղաքական կայունությունը և դրա շնորհիվ, արտասահմանյան ներդրողների, մասնավորապես ֆրանսիական Total նավթային ընկերության գործունեության անվտանգությունը։ Նավթի գների անկումը նշանակել է Կոնգոյի տնտեսական իրավիճակի վատթարացում։ Սա արտացոլվել է նաև քաղաքական ասպարեզում՝ նախագահը փոխարինել է կառավարության ղեկավարին, երիտասարդ տեխնոկրատները ստացել են կաբինետի պաշտոններ, առաջին անգամ հայտնվել են կին նախարարներ[14]։
2009 թվականին Սասու Նգեսսոն վերընտրվել է երկրորդ յոթնամյա ժամկետով[15], իսկ 2015 թվականի մարտի 27-ին նա հայտարարել է գալիք հանրաքվեի մասին, որը վերացնելու է սահմանադրական նախագահական ժամկետի սահմանափակումը և թույլ են տալու նրան առաջադրվել երրորդ ժամկետի համար։ Հանրաքվեն տեղի է ունեցել 2015 թվականի հոկտեմբերի 27-ին, կողմ է քվեարկել ընտրողների 92,96%-ը[16]։ 2016 թվականի մարտին Սասու Նգեսոն կրկին առաջադրվել է նախագահի պաշտոնում և վերընտրվել է ձայների 60%-ով։ 2021 թվականի նախագահական ընտրություններում Սասու Նգեսսոյի արդյունքն արդեն կազմել է ձայների 88,57%-ը։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Epidemic possibly caused population collapse in Central Africa 1400-1600 years ago Արխիվացված 2021-02-15 Wayback Machine, February 12, 2021
- ↑ Смерть на Конго Արխիվացված 2021-02-15 Wayback Machine, 2021
- ↑ «Les origines de la JMNR». Արխիվացված է օրիգինալից 2015-09-23-ին. Վերցված է 2015-08-21-ին.
- ↑ Корольков А.В. Становление кубинского интернационализма (1959 - 1975) // Вестник Московского университета. Серия 8: История. - 2010. - № 4. - С. 95 - 96
- ↑ Корольков А.В. Становление кубинского интернационализма (1959 - 1975) // Вестник Московского университета. Серия 8: История. - 2010. - № 4. - С. 96
- ↑ «Coup d'Etat militaire ou complot politique ? 31 Juillet 1968 : Quel a été le rôle de la bande des quatre ? / Le 3 Septembre 1968 le Président Alphonse Massamba-Debat présentait en ces termes sa démission à l'armée congolaise». Արխիվացված է օրիգինալից 2017-12-25-ին. Վերցված է 2015-08-21-ին.
- ↑ «Le M22, une expérience au Congo, Devoir de mémoire, livre du Dr Pierre EBOUNDIT». Արխիվացված է օրիգինալից 2015-09-23-ին. Վերցված է 2015-08-21-ին.
- ↑ «L'Enigme du 18 Mars 1977». Արխիվացված է օրիգինալից 2020-04-24-ին. Վերցված է 2015-08-21-ին.
- ↑ «Выстрел Бартелеми». Արխիվացված է օրիգինալից 2020-07-04-ին. Վերցված է 2017-03-20-ին.
- ↑ «Congo Political Conference Gives Africa a Democratic Model». Արխիվացված է օրիգինալից 2021-10-08-ին. Վերցված է 2017-09-29-ին.
- ↑ «Congo rebels take Brazzaville airport». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-03-05-ին. Վերցված է 2015-08-21-ին.
- ↑ «Сотни миллиардов нефтедолларов превратятся в сотни триллионов. Долларов Зимбабве». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-06-29-ին. Վերցված է 2015-08-26-ին.
- ↑ «President of Congo Brazzaville kicks off Paris visit to discuss reforms». Արխիվացված է օրիգինալից 2015-08-21-ին. Վերցված է 2015-08-26-ին.
- ↑ Кусов, Виталий. «Дени Сассу-Нгессо: президент Конго, биография и правление». Правители Африки: XXI век (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2021-04-01-ին. Վերցված է 2017-12-15-ին.
- ↑ Präsidentschaftswahlen in der Republik Kongo 13 июля 2009 г.(գերմ.)
- ↑ «Over 90% vote to allow Congo leader's bid to extend rule - Yahoo News». web.archive.org. 2016-03-05. Արխիվացված է օրիգինալից 2016-03-05-ին. Վերցված է 2023-05-02-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կոնգոյի Հանրապետության պատմություն» հոդվածին։ |
| ||||||
