Կողմնակի ազդեցություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Բժշկության մեջ կողմնակի ազդեցությունը թերապևտիկ կամ կողմնակի ազդեցություն է, որը նախատեսվածից երկրորդական է․ չնայած տերմինը հիմնականում կիրառվում կողմնակի ազդեցությունը նկարագրելու համար, այն կարող է նաև կիրառվել դեղամիջոցի օգտագործման օգտակար, բայց չնախատեսված հետևանքների դեպքում։ Դեղերի առաջընթացը բարդ գործընթաց է, քանի որ ոչ մի երկու մարդ լիովին իրար նման չեն, այնքան նույնիսկ դեղերը որոնք վիրտուալ կողմնակի ազդեցություններ չունեն, որոշ մարդկանց համար կարող են լինել բարդ։ Ինչպես նաև դժվար սարքել դեղ, որը թիրախավորում է մարմնի մի մասը, բայց չի ազդում այլ մասերի վրա[1], այն փաստը, որը մեծացնում է կողմնակի ազդեցությունների վտանգը ոչ նպատակային հատվածներում։

Երբեմն դեղեր են նշանակվում կամ կատարվում են պրոցեդուրաներ՝ իրենց կողմնակի ազդեցությունների համար․ այդ դեպքում նշված կողմնակի ազդեցությունը դադարում է լինել կողմնակի ազդեցություն և այժմ նախատեսված էֆֆեկտ է։ Օրինակ ռենտգենյան ճառագայթները պատմականորեն (և այժմ) օգտագործվում են որպես պատկերային տեխնիկա․ նրանց օնկոլիտիկ կարողության բացահայտումը հանգեցրեց նրանց աշխատանքին ռադիոթերապիայի մեջ (չարորակ ուռուցքների աբլացիա)։

Կողմնակի ազդեցությունների հաճախականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը և այլ առողջապահական կազմակերպություններ բնութագրում են կողմնակի ազդեցությունների հավանականությունը կամ փորձի հնարավորությունը, ինչպես[2][3]․

  • Շատ հաճախ, ≥ 1⁄10
  • Հաճախ, 1⁄10 to 1⁄100
  • Ոչ հաճախ, 1⁄100 to 1⁄1000
  • Հազվադեպ, 1⁄1000 to 1⁄10000
  • Շատ հազվադեպ, < 1⁄10000

Եվրոպական հանձնաժողովը խորհուրդ է տալիս, որ ցանկը պետք է պարունակի միայն այն ազդեցությունները, երբ «առնվազն ողջամիտ հավանականություն» կա, որ այն առաջացել է դեղամիջոցի կողմից, և հաճախականությունը «պետք է ներկայացնի անմշակ դեպքերի ցուցանիշները (և ոչ թե տարբերությունները կամ հարաբերական ռիսկերը, որոնք հաշվարկվում են պլացեբոյի կամ այլ համեմատականի նկատմամբ)»[4]։ Այն է, հաճախականությունը նկարագրում է ինչքան հաճախ են ախտանիշները առաջացել դեղի ընդունումից հետո, բայց ոչ դեղամիջոցի հետևանքով։ Ե՛վ բուժաշխատողները[5], և՛ սովորական մարդիկ[6] սխալ են մեկնաբանում կողմնակի ազդեցությունների հաճախականությունը՝ նկարագրելով դեղամիջոցի կողմից առաջացած հաճախականության աճը։

Թերապևտիկ կողմնակի ազդեցությունների օրինակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նիկոտինի հնարավոր կողմնակի ազդեցությունները[7][8]
  • Bevacizumab (Avastin) օգտագործվում է արյան անոթների աճը դանդաղեցնելու համար, օգտագործվել է չոր տարիքային մակուլար դեգենարացիայի, ինչպես նաև մակուլյար այտուցների դեմ, որոնք առաջացել են դիաբետիկ ռետինոպաթիայի և ցանցաթաղանթի կենտրոնական երակի խցանման հետևանքով[9]։
  • Buprenorphine-ը փորձնականորեն (1982-1995) հաստատվել է, որ էֆեկտիվ է ծանր, ռեֆրակտոր դեպրեսսիայի դեպքում[10][11]։
  • Bupropion -ը (Wellbutrin), հակադեպրեսանտ է, նաև կիրառվում է ծխելը դադարեցնելու օգնություն․ այս ցուցումը հաստատվել է հետագայում և ծխելը դադարեցնող արտադրանքի անվանումը Zyban է։Կանադայի Օնտարիոյում ծխելը դադարեցնելու դեղերը չեն ապահովագրվում թմրամիջոցների գավառական ծրագրերով. այլուր, Zyban-ի գինը ավելի բարձր է, քան Wellbutrin-ը, չնայած նույն դեղամիջոցն է։ Հետևաբար, որոշ բժիշկներ նշանակում են Wellbutrin երկու ցուցումների համար։
  • Carbamazepine (Կարբամազեպինը )հաստատված դեղամիջոց է բիպոլյար խանգարումների և էպիլեպտիկ նոպաների համար, բայց այն ունի ուշադրություն-դեֆիցիտային գերակտիվ խանգարումը (attention-deficit hyperactivity disorder (ADHD)), շիզոֆրենիան,ֆանտոմային վերջույթների սինդրոմը,պարօքսիզմալ էքստրիմ ցավի խանգարումը, նեյրոմիոտոնիան և հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարումը բուժող կողմնակի ազդեցություններ[12]։
  • Dexamethasone և betamethasone-ը վաղաժամ ծննդաբերության, պտղի թոքային հասունացման համար[13]։
  • Doxepin-ը կիրառվել է անոթային այտուցը և ծանր ալերգիկ ռեակցիաների բուժման նպատակով, քանի որ այն հզոր հակահիստամինային հատկություններ ունի[14]։
  • Gabapentin, ընդունված է մեծահասակների մոտ նոպաների և պոստհերպետիկ նևրալգիայի բուժման համար, ունի կողմանկի ազդեցություններ, որոնք կիրառվում են բուժելու բիպոլյար խանգարումը, էսենցիալ տրեմորը, ջերմահորդանքը, միգրենի պրոֆիլակտիկայում, նեյրոպաթիկ ցավի համախտանիշները, ֆանտոմային վերջույթների սինդրոմը և անհանգիստ ոտքերի համախտանիշը[15]։
  • Hydroxyzine-ը հակահիստամինային է, նույնպես կիրառվում է որպես անքսիոլիտիկ։
  • Մագնեզիումի սուլֆատը մանկաբարձության մեջ՝ վաղաժամ ծննդաբերության և պրեէկլամպսիայի համար.[13]:
  • Methotrexate (MTX), հաստատված է խորիոկարցինօմայի բուժման համր, հաճախ օգտագործվում է չպատռված արտաարգանդային հղիության բուժման նպատակով[16]։
  • Սելեկտիվ սերոտոնինային հետզավթումն ընկճող դեղամիջոց sertraline-ը հաստատված հակադեպրեսանտ է, բայց հետաձգում է կոնյուգալ կլիմաքսը տղամարդկանց մոտ և, հետևաբար, կարող է տրվել նրանց, որոնց կլիմաքսը վաղաժամ է[17]։
  • Sildenafil-ի սկզբանե նախատեսված էր թոքային հիպերտենզիայի համար. այնուհետև պարզվեց, որ այն նաև էրեկցիա է առաջացնում, ինչի համար հետագայում վաճառվեց։
  • Terazosin-ը α1-ադրենէրգիկ անտագոնիստ է ընդունված է շագանակագեղձի չարորակ հիպերպլազիայի բուժման և հիպերտենզիայի համար,սա (մի քանի դեղամիջոցներից մեկն է), որն օգտագործվում է առանց պիտակի՝ դեղորայքային դիաֆորեզի և հիպերհիդրոզի (ավելորդ քրտնարտադրության) բուժման համար[18][19]։

Անցանկալի կողմնակի ազդեցությունների օրինակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Echinacea (Էխինացեա) - հաղորդվում են 20-ից ավել փոխազդեցությունների ձևեր, ներառյալ ասթմայի գրոհները, հղիության կորուստ, ցան, այտուց, մկանների ցավ և ստամոքս-աղիքային խանգարումներs[20]։
  • Feverfew - հղի կանայք պետք է խուսափեն այս բույսը օգտագործելուց, այն կարող է առաջացնել արգանդի կծկումներ, որը կարող է հանգեցնել վաղաժամ ծննդաբերության կամ վիժման[21]։
  • Աստղածաղկազգիների բույսերը, որը ներառում է տարկավանը (լատ․՝ Tanacetum parthenium), էխինացեա, խատուտիկը և երիցուկը։ Կողմնակի ազդեցությունները ներառում են ալերգիկ մաշկաբորբը և բարձր ջերմությունը։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Why do side effects occur? | Guides | HIV i-Base»։ i-base.info 
  2. ↑ «Common and Rare Side Effects for misoprostol oral» 
  3. ↑ «Definitions»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2016-03-04-ին։ Վերցված է 2016-04-29 
  4. ↑ «A Guideline on Summary of Product Characteristics»։ European commission։ 2009-09-01 
  5. ↑ «Understanding adverse drug reactions in package leaflets - an exploratory survey among health care professionals»։ BMC Health Services Research 15 (1): 505։ November 2015։ PMC 4641349։ PMID 26554666։ doi:10.1186/s12913-015-1160-1 
  6. ↑ «Alternative package leaflets improve people's understanding of drug side effects-A randomized controlled exploratory survey»։ PLOS ONE 13 (9): e0203800։ 2018-09-13։ Bibcode:2018PLoSO..1303800M։ PMC 6136776 ։ PMID 30212555 ։ doi:10.1371/journal.pone.0203800 
  7. ↑ «Nicotine Side Effects»։ Drugs.com 
  8. ↑ «Electronic cigarettes. A position statement of the forum of international respiratory societies»։ American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine 190 (6): 611–8։ September 2014։ PMID 25006874։ doi:10.1164/rccm.201407-1198PP 
  9. ↑ «Drugs firm blocks cheap blindness cure»։ The Guardian (London)։ 17 June 2006։ Վերցված է 2010-05-20 
  10. ↑ «The Buprenorphine Effect on Depression»։ naabt.org։ National Alliance of Advocates for Buprenorphine Treatment։ February 2007։ Վերցված է 19 September 2015 
  11. ↑ «Buprenorphine treatment of refractory depression»։ Journal of Clinical Psychopharmacology 15 (1): 49–57։ February 1995։ PMID 7714228։ doi:10.1097/00004714-199502000-00008 
  12. ↑ «Mood Stabilizers for Bipolar Disorder (Manic Depressive)»։ Leeheymd.com։ 1 August 2003։ Արխիվացված է օրիգինալից 13 November 2011-ին։ Վերցված է 17 August 2011 
  13. ↑ 13,0 13,1 «U.S. Food and Drug Administration drug approval: slow advances in obstetric care in the United States»։ Obstetrics and Gynecology 115 (4): 825–833։ April 2010։ PMID 20308845։ doi:10.1097/AOG.0b013e3181d53843 
  14. ↑ «Doxepin as a potent H2 and H2 antihistamine for epigastric distress»։ The American Journal of Psychiatry 140 (7): 957–8։ July 1983։ PMID 6859336։ doi:10.1176/ajp.140.7.957։ Արխիվացված է օրիգինալից 2011-09-04-ին 
  15. ↑ «Off-label Use of Gabapentin»։ Idaho Drug Utilization Review, educational leaflet։ 2004։ Արխիվացված է օրիգինալից 9 August 2007-ին 
  16. ↑ «Pregnancy»։ drugs.nmihi.com։ (New Medical Information and Health Information)։ Արխիվացված է օրիգինալից 11 October 2008-ին 
  17. ↑ «Premature Ejaculation»։ Emedicine.com։ Արխիվացված է օրիգինալից 2008-12-01-ին։ Վերցված է 2011-08-17 
  18. ↑ «Practice guideline for the treatment of patients with major depressive disorder»։ Am J Psychiatry (American Psychiatric Association) 167 (Suppl 10): 9–118։ 2010 
  19. ↑ «Drug-induced hyperhidrosis and hypohidrosis: incidence, prevention and management»։ Drug Safety 31 (2): 109–26։ 2008։ PMID 18217788։ doi:10.2165/00002018-200831020-00002 
  20. ↑ «Filagra Vs Fildena»։ Filagra100mg.com։ 23 February 2017։ Արխիվացված է օրիգինալից 3 July 2017-ին 
  21. ↑ «Managing Migraine During Pregnancy and Lactation»։ Current Neurology and Neuroscience Reports 16 (4): 40։ April 2016։ PMID 27002079։ doi:10.1007/s11910-016-0634-9 

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
LCCN: sh85039746 · Microsoft: 2776083868 · NKC: ph202523, ph182393
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կողմնակի_ազդեցություն&oldid=8611396» էջից