Կզըլ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Բնակավայր
ռուս.՝ Кызыл
Դրոշ Զինանշան
Flag of Kyzyl.svg Coat of arms of Kyzyl.svg

Tuva Kyzyl Center of Asia 200107260179.jpg
ԵրկիրՌուսաստան Ռուսաստան
Հիմնադրված է1914 թ.
Առաջին հիշատակում1914
Մակերես97,41 կմ²
ԲԾՄ630 մետր
Պաշտոնական լեզուռուսերեն
Բնակչություն116 983 մարդ (հունվարի 1, 2018)[1]
Ժամային գոտիUTC+7
Հեռախոսային կոդ39422
Փոստային ինդեքսներ667001–667011
Պաշտոնական կայքmkyzyl.ru(ռուս.)
##Կզըլ (Ռուսաստան)
Red pog.png

Կզըլ (տուվայերեն և ռուս.՝ Кызыл), քաղաք Ռուսաստանի Դաշնությունում՝ Արևելյան Սիբիր տարածաշրջանում։ Տուվայի[2] Ինքնավար Հանրապետության[3][4] մայրաքաղաքն է։ Անվանումը, ինչպես թյուրքական այլ լեզուներում, այնպես էլ տուվայերենում նշանակում է կարմիր։ Կզըլի մերձակայքում Մեծ և Փոքր Ենիսեյները միախառնվում են՝ կազմավորելով Վերին Ենիսեյ (Верхний Енисей, Ուլուգ Խեմ) գետը[5]։

Տեղացիները համարում են, որ իրենց բնակավայրը հանդիսանում է Ասիա աշխարհամասի աշխարհագրական կենտրոնը և այդ առնչությամբ նույնիսկ հուշարձան են կանգնեցրել քաղաքում, չնայած այն հանգամանքին, որ չինացիները կասկածի տակ են առել այդ պնդումը և հայտարարում են, որ Ասիայի աշխարհագրական կենտրոնը գտնվում է չինական Ուրումչի քաղաքում։

Կզըլի բնակչության թվաքանակը 2018 թվականի տվյալներով եղել է 116 983[6]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակավայրը հիմնադրվել է 1914 թվականին, անվանվել Բելոցարսկ (Белоца́рск, այսինքն՝ սպիտակ ցարի քաղաք[7]։ 1918 թվականին վերանվանվել է Խեմ-Բելդիր (Хем-Белдир), 1926 թվականին ստացել իր ներկայիս անվանումը։ 2014 թվականի սեպտեմբերին հանդիսավորությամբ նշվել է քաղաքի հիմնադրման 100-ամյա հոբելյանը։

Քույր քաղաքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գործընկեր քաղաքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կզըլ (1991-2020, extremes 1943-present)ի կլիմայական տվյալները
Ամիս հունվ փետ մարտ ապր մայ հուն հուլ օգոս սեպ հոկ նոյ դեկ Տարի
Ռեկորդային բարձր °C (°F) −5.8
(21.6)
1.6
(34.9)
19.6
(67.3)
31.6
(88.9)
35.6
(96.1)
39.1
(102.4)
40.7
(105.3)
39.9
(103.8)
33.2
(91.8)
24.5
(76.1)
13.0
(55.4)
−1.8
(28.8)
40.7
(105.3)
Միջին բարձր °C (°F) −23.7
(−10.7)
−15.9
(3.4)
−2.0
(28.4)
13.6
(56.5)
20.8
(69.4)
26.9
(80.4)
28.4
(83.1)
25.4
(77.7)
18.3
(64.9)
8.5
(47.3)
−6.7
(19.9)
−20.2
(−4.4)
6.1
(43)
Միջին օրական °C (°F) −28.7
(−19.7)
−23.1
(−9.6)
−9.2
(15.4)
5.7
(42.3)
12.7
(54.9)
19.0
(66.2)
21.1
(70)
17.9
(64.2)
10.6
(51.1)
1.4
(34.5)
−11.7
(10.9)
−24.4
(−11.9)
−0.7
(30.7)
Միջին ցածր °C (°F) −32.9
(−27.2)
−28.9
(−20)
−15.4
(4.3)
−1.1
(30)
5.0
(41)
11.8
(53.2)
14.7
(58.5)
11.7
(53.1)
4.4
(39.9)
−4.1
(24.6)
−15.9
(3.4)
−28.3
(−18.9)
−6.6
(20.1)
Ռեկորդային ցածր °C (°F) −52.6
(−62.7)
−54.0
(−65.2)
−45.2
(−49.4)
−27.3
(−17.1)
−10.7
(12.7)
−1.8
(28.8)
2.8
(37)
−0.7
(30.7)
−10.1
(13.8)
−20.5
(−4.9)
−46.1
(−51)
−52.6
(−62.7)
−54.0
(−65.2)
Տեղումներ մմ (դյույմ) 9
(0.35)
5
(0.2)
4
(0.16)
8
(0.31)
13
(0.51)
33
(1.3)
56
(2.2)
48
(1.89)
27
(1.06)
8
(0.31)
12
(0.47)
13
(0.51)
236
(9.29)
Միջ. անձրևոտ օրեր 0 0 0 6 11 15 16 15 12 6 1 0 82
Միջ. ձնառատ օրեր 21 17 9 3 1 0 0 0 0.2 4 16 23 94
% խոնավություն 79 78 74 48 43 50 58 62 63 67 81 81 65
Միջին ամսական արևային ժամ 81.8 127.8 213.1 247.8 288.2 295.9 287.5 274.7 228.1 167.4 83.9 57.3 2353,4
Աղբյուր #1: Pogoda.ru.net[10]
Աղբյուր #2: Weatherbase (precipitation and sun data)[11]

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 годаFederal State Statistics Service.
  2. Конституция Республики Тува — ОСНОВЫ КОНСТИТУЦИОННОГО СТРОЯ. Статья 1. п 2. Наименования Республика Тыва и Тува равнозначны.
  3. Тыва́ / Самойлова Г.С., Горячко М.Д., Кызласов И.Л., Доржу З.Ю // Телевизионная башня — Улан-Батор. — М. : Большая российская энциклопедия, 2016. — С. 591—598. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 32). — ISBN 978-5-85270-369-9.
  4. Конституция Российской Федерации. Ст. 5, пп. 1, 2
  5. «Kyzyl»։ Encyclopædia Britannica։ Վերցված է 2007-07-30 
  6. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года Archived 2015-09-23 at the Wayback Machine..
  7. «Kyzyl city, Russia info, features, photos»։ russiatrek.org։ Վերցված է 2015-11-03 
  8. «Столица штата Гавайи Гонолулу стал городом-побратимом столицы Тувы Кызылом Подробности: http://www.regnum.ru/news/239092.html#ixzz1PpQ4uywP Любое использование материалов допускается только при наличии гиперссылки на ИА REGNUM»։ Regnum։ 2004-03-30։ Վերցված է 2011-06-20 
  9. Межмуниципальное сотрудничество Внешние связи — официальный сайт администрации города Красноярска(ռուս.)(անգլ.)(գերմ.)
  10. «Weather and Climate – The Climate of Kyzyl» (ռուսերեն)։ Weather and Climate (Погода и климат)։ Վերցված է November 3, 2021 
  11. «Weatherbase: Historical Weather for Kyzyl, Russia»։ Weatherbase։ Վերցված է November 20, 2012 

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Поспелов Е. М. - Географические названия мира. Топонимический словарь, 2-е изд., отв. ред. Р. А. Агеева, издательство Русские словари, Астрель, АСТ, 2002, 512 страницы, isbn=5-17-001389-2, тираж=3000, ref=Поспелов

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 395 CC BY-SA icon 80x15.png