Կենտրոնական գերեզմանատուն (Վիեննա)

Վիեննայի կենտրոնական գերեզմանատուն (գերմ.՝ Wiener Zentralfriedhof), գերեզմանատուն Վիեննայի Զիմերինգ շրջանում։ Բացվել է 1874 թվականին, զբաղեցում է մոտ 2.5 կմ² մակերես։ Գերեզմանատանը կա մոտ 3 միլիոն գերեզման, ինչը նրան դարձնում է Եվրոպայի ամենամեծ գերեզմանատներից մեկը^[1]։

Տեղադրություն և տրանսպորտ

Գերեզմանատան դիրքը չի համապատասխանում իր անվանմանը։ Այն գտնվում է քաղաքի հարավային մասում` Զիմերինգ շրջանում, որը դեռևս կառուցվում է, իսկ սկզբում եղել է ընդհանրապես քաղաքային սահմաններից դուրս։

Այն Վիեննայի խոշորագույն գերեզմանատունն է և շարունակում է գլխավոր դերակատարում ունենալ, քանի որ այստեղ թաղման արարողությունն ավելի մատչելի է, քան ուրիշ գերեզմանատներում։

Զիմերլինգի գլխավոր փողոցը, որը շրջանի կարևոր մայրուղիներից է, տանում է ուղիղ Կենտրոնական գերեզմանատուն` դրանով իր դերն ունենալով նրա մատչելի լինելու հարցում։

Չնայած գերեզմանատունը գտնվում է ինտենսիվ փողոցների և ճեպընթաց երկաթուղու միջև, այն շարունակում է մնալ միակ կառույցը և ընդարձակ տարածությունը, որը զերծ է մնացել տրանսպորտային աղմուկից։ Միակ բանը, որ խաթարում է դամբարանային լռությունը, օդային միջանցքն է, որ տեղակայված է Կենտրոնական գերեզմանատան վրա, և որը միանում է Վիեննայի հարավ-արևելքում գտնվող Վիեննայի միջազգային օդանավակայանին։

Տրանսպորտը գերեզմանատանը

Կենտրոնական գերեզմանատունն իր չափերի պատճառով ունի ճանապարհների մեծ ձգվածություն։ Նրանցից հիմնականներով իրականացվում է ավտոմոբիլային ամենօրյա հաղորդակցություն^[2]։ Թույլատրելի առավելագույն արագությունն այստեղ 20 կմ/ժ է, ինչը նախատեսված է փողոցային երթևեկության կանոններով^[3]։ Միայն նոյեմբերի 1-ին` Բոլոր սրբերի օրը, մուտքն արգելվում է, քանի որ այդ օրը մեծ ռիսկ կա ավտոմոբիլային խոշոր խցանման։ Հաշմանդամություն ունեցող մարդիկ, ովքեր այդ մասին վկայական ունեն, իրավունք ունեն (սկսած 2001 թվականից) կազմակերպված երթևեկել տոնին^[4]։

Սեփական ավտոմեքենա չունեցող մարդկանց տեղափոխելու համար գերեզմանատանը 1971 թվականից գործում է սեփական ավտոբուսային գիծ։ Այն ամեն օր` յուրաքանչյուր կես ժամը մեկ, կրկնում է իր ուղերթը շրջանաձև ճանապարհով` անցնելով գերեզմանատան մեծ մասով։ Միայն Բոլոր սրբերի տոնին այն չի երթևեկում։

Ամեն տարի 60.000 ուղևոր օգտվում է տրանսպորտից, որը մատակարարում է Dr. Richard ավտոբուսային ընկերությունը։ Սկսած 2004 թվականի նոյեմբերի 2-ից` ընկերությունը Վիեննա քաղաքից տարեկան 34.000 եվրո դոտացիա է ստանում այն ժամանակից ի վեր, ինչ նա մտել է Արևելյան շրջան (գերմ.՝ Verkehrsverbund Ost-Region (VOR)) տրանսպորտային կազմակերպության մեջ։ Տրանսպորտից օգտվելու համար ուղևորին հարկավոր է ձեռք բերել VOR երթևեկության տոմս։ Բացի դրանից` կարելի է և վճարել տեղում^[5]։

Գերեզմանատան տրանսպորտային գիծն ի սկզբանե կոչվում է 11-րդ գիծ (գերմ.՝ Linie 11), սակայն գնացքի գործելու հետ, VOR-Linie 11 անվանման շփոթմունքից խուսափելու համար, գերեզմանատան շրջանաձև ճանապարհը վերանվանվել է 106-րդ գիծ (գերմ.՝ Linie 106)^[6]:

Տրամվայ № 71

Կենտրոնական մուտքի մոտ Շվարցենբերգպլաց հրապարակից երթևեկում է № 71 ավանդական տրամվայը (գերմ.՝ Straßenbahnlinie 71): Այն Վիեննայի բազմաթիվ բնակիչների վերջին ճանապարհի մասին անեկդոտների ու երգերի անբաժան մաս է կազմում, քանի որ հուղարկավորությունների ժամանակ կարելի է լսել. «Նա նստել է № 71-ը» (գերմ.՝ Er hat den 71er genommen):

1901 թվականին Կենտրոնական գերեզմանատուն տանող ձիերի անցման Զիմերլինգյան ճանապարհը փոխարինվել է էլեկտրական տրամվայով, որը 1907 թվականից կրում է «71» գիծ անվանումը։ 1918 թվականին առաջին անգամ 71-րդ գիծն առանձնացել է փողոցի ճանապարհից։ Այդ ժամանակ հաճախ էր անցնում գիշերային տրանսպորտը` իսպանական գրիպի հետևանքով մահացածների դիակներով բեռնված, որպեսզի հուղարկավորեն դրանք Կենտրոնական գերեզմանատանը, բայց դրանց մեծ քանակության պատճառով ձիերի թիվը հաճախ չէր բավարարում։ Պատերազմի ավարտից հետո մահացածների տեղափոխման այդ տեսակից վերջնականապես հրաժարվել են։

Ներկայումս 71-րդը հաճախ օգտագործվում է տեղափոխման համար, քանի որ այն Կենտրոնական գերեզմանատուն տանող ուղիղ ճանապարհն է։ Հետնամուտքի մոտակայքում գտնվում է Վիեննական S-Bahn-ը (գերմ.՝ Wiener S-Bahn, Schnellbahn), որը S7 գիծն է։ Գերեզմանատան այցելուները դրանից համեմատաբար քիչ են օգտվում։ Վիեննայի մետրոպոլիտենի U3 գիծն ավարտվում է գերեզմանատնից մոտ 2 կմ հեռավորության վրա (նախկինում դրա երկարացումը չէր ծրագրվել), իսկ այդ վերջին մետրերն իրականացնում է 71-րդ գիծը № 6 տրամվայի հետ, որը 2000 թվականից հասնում է մինչև երրորդ դարպասներ։ Բոլոր սրբերի տոնին, երբ մոտ 300.000 այցելու սկսում են «գրոհել» Կենտրոնական գերեզմանատուն, 71-րդ գծի տեղաշարժման միջակայքերը խիստ կրճատվում են։

Նախագահական դամբարան և պետական հուղարկավորություններ

Սուրբ Կառլո Բարոմեոյի եկեղեցում գտնվում է նախագահական դամբարանը, որտեղ, սկսած 1951 թվականից, հանդիսավորությամբ հուղարկավորում են Երկրորդ հանրապետության Ավստրիայի նախագահներին։ 2007 թվականի դրությամբ այստեղ հուղարկավորված են հետևյալ նախագահները.

Անուն	Կյանքի տարեթվեր	Պաշտոնակատարման տարեթվեր
Կառլ Ռեններ	1870-1950	1945-1950
Տեոդոր Կյորներ	1873-1957	1951-1957
Ադոլֆ Շերֆ	1890-1965	1957-1965
Ֆրանս Իոնաս	1899-1974	1965-1974
Ռուդոլֆ Կիրխշլեգեր	1915-2000	1974-1986
Թոմաս Կլեստիլ	1932-2004	1992-2004
Կուրտ Վալդհայմ	1918-2007	1986-1992

Դամբարանի շատ ցածր շինությունը, որ կառուցվել է 1951 թվականին, նրան արտաքին շքեղ տեսք չի հաղորդում, ինչը պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ նրա չափերը չպետք է աղավաղեն Սուրբ Կառլի եկեղեցին։ Դամբարանը պահպանել է իր սկզբնական տեսքը մինչև 1950 թվականը, երբ մահացել է Կառլ Ռենները, և նրա անունով քարե սարկոֆագը տեղադրվել է կենտրոնում։ Մնացած նախագահների անուններն ավելացվել են հուշատախտակին։ Նախագահների կանայք նույնպես կարող են հուղարկավորվել դամբարանում, սակայն դրա համար անհրաժեշտ է նախագահական գրասենյակի համաձայնությունը։ Այստեղ են թաղվել Հիլդա Շերֆը (1956), Ալոիզիա Ռենները (1963), Մարգարիտա Իոնասը (1976), Հերմա Կիրխշլեգերը (2009), իսկ նախագահ Կյորներն ամուսնացած չի եղել։

Պետական հուղարկավորությունները կազմակերպում և վճարում է Ավստրիայի Հանրապետությունը։ Դրանք նախատեսված են նախագահների, կանցլերների և ազգային խորհրդի նախագահների համար։ Եղել են դեպքեր, երբ տեղեր են հատկացվել այն անձանց, ովքեր մինչ մահը զբաղեցրել են որոշ պաշտոններ։

Մինչ այժմ պետական գերեզման են ստացել Կառլ Ռենները, Թեոդոր Կյորները, Ադոլֆ Շերֆը, Ֆրանց Իոնասը և Թոմաս Կլեստիլը։ Ռուդոլֆ Կիրխշլեգերը և Կուրտ Վալդհայմը պետական գերեզման են ստացել և բացի դրանից, կտակի համաձայն, նրանց հեգեհանգիստը կազմակերպվել է Հոֆբուրգում։

Պետական գերեզման են ստացել նաև կանցլերներ Լեոպոլդ Ֆիգլը, Յուլիուս Ռաաբը, Ալֆոնս Գորբախը, Բրունո Կրայսկին և Ֆրեդ Զինովացը։ Յոզեֆ Կլաուսը, ճիշտ հակառակը, կտակել է, որ իրեն թաղեն ընտանեկան նեղ շրջանակում։

Նացիոնալ-սոցիալիստների ժամանակների վերջին նախագահը` Վիլհելմ Միկլասը, ով մահացել է 1955 թվականին, հուղարկավորվել է Դյոբլինգի գերեզմանատանը։

Պատվավոր ու պատվավոր նվիրյալ գերեզմաններ

1885 թվականին այս տեղանքում առաջին թաղումների հետ մեծացավ գերեզմանատան գրավչությունը նշանավոր մարդկանց թաղելու առումով։ Ներկայումս զբոսաշրջիկների կողմից ամենից շատ այցելություններ ունեցող հուշարձաններից մեկը Վոլֆգանգ Մոցարտի գերեզմանն է` չնայած այն բանին, որ դա ընդամենը հուշարձան է, իսկ Մոցարտը թաղված է Սուրբ Մարկոսի գերեզմանատանը։

Վիեննայի կենտրոնական գերեզմանատունն ունի ավելի քան 350 պատվավոր դամբարաններ և մոտ 600 պատվավոր սրբացված նվիրյալ գերեզման։

Որոշ պատվավոր գերեզմաններ

Անուն	Կյանքի տարեթվեր	Գործունեության բնագավառ
Լյուդվիգ Անցենգրուբեր	1839-1889	գրող
Լյուդվիգ վան Բեթհովեն	1770-1827	կոմպոզիտոր
Յուլիուս Բիտեր	1874-1936	կոմպոզիտոր
Լյուդվիգ Բոլցման	1844-1906	մաթեմատիկոս, ֆիզիկոս
Յոհաննես Բրամս	1833-1897	կոմպոզիտոր
Լեոպոլդ Ֆիգլ	1902-1965	Քաղաքագետ
Քրիստոֆ Վիլիբալդ Գլյուկ	1714-1787	կոմպոզիտոր
Հենրիխ Գոլպայն	1814-1888	նկարիչ
Թեոֆիլ ֆոն Հանսեն	1813-1891	ճարտարապետ, (նախագծել է Ռինգշտրասեն)
Կարլ ֆոն Հազենաուեր	1833-1894	ճարտարապետ
Յոզեֆ Հոֆման	1870-1956	ճարտարապետ, դիզայներ
Կուրտ Յուրգենս	1915-1982	Գրող
Բրունո Կրայսկի	1911-1990	Քաղաքագետ
Դյորդ Լիգետի	1923-2006	կոմպոզիտոր
Ադոլֆ Լոոս	1870-1933	Ճարտարապետ
Յոհան Նեստրոյ	1801-1862	Գրող և դրամատուրգ
Էդուարդ վան դեր Նյուլ	1812-1868	ճարտարապետ (Վիեննայի պետական օպերա)
Յուլիուս Ռաաբ	1891-1964	Քաղաքագետ
Անտոնիո Սալիերի	1750-1825	կոմպոզիտոր
Ֆրիդրիխ ֆոն Շմիդտ	1825-1891	ճարտարապետ (Վիեննայի քաղաքապետարան)
Առնոլդ Շյոնբերգ	1874-1951	կոմպոզիտոր, դոդեկաֆոնիայի հիմնադիրը
Ֆրանց Շուբերտ	1797-1828	կոմպոզիտոր
Ռոբերտ Շտոլց	1880-1975	կոմպոզիտոր
Յոհան Շտրաուս (հայր)	1804-1849	կոմպոզիտոր
Յոհան Շտրաուս	1825-1899	կոմպոզիտոր
Ֆրանց ֆոն Զուպե	1819-1895	կոմպոզիտոր
Ֆրանց Վերֆել	1890-1945	գրող
Հուգո Վոլֆ	1860-1903	կոմպոզիտոր
Ֆրից Վոտրուբա	1907-1975	քանդակագործ
Քրիստիան Գրիպենկերլ	1839-1912	նկարիչ
Ջո Զավինուլ	1932-2007	Ջազ կատարող, կոմպոզիտոր

Որոշ պատվավոր նվիրյալ գերեզմաններ

Անուն	Կյանքի տարեթվեր	Գործունեության բնագավառ
Վիկտոր Ադլեր	1852-1918	Քաղաքագետ
Ժան Ամերի	1912-1978	Գրող
Falco (Յոհան Հյոլցել)	1957-1998	երաժիշտ
Ալեքսանդր Ժիրարդի	1850-1918	դերասան
Լյուդվիգ Կյոխել	1800-1877	երաժշտագետ
Կարլ Կրաուս	1874-1936	գրող
Յոզեֆ Կրիխուբեր	1800-1876	նկարիչ, լիթոգրաֆ
Կարլ Կունդման	1838-1919	քանդակագործ
Կարլ Լյուգեր	1844-1910	քաղաքագետ
Ֆրիդրիխ Օման	1858-1927	ճարտարապետ
Կարլ Զայց	1869-1950	քաղաքագետ
Մատիաս Սինդելար	1903-1939	ֆուտբոլիստ»
Կարլ Ցելեր	1842-1898	կոմպոզիտոր