Կենաց ծառ (աստվածաշնչյան)
| Կենաց ծառ եբրայերեն՝ עֵץ הַחַיִּים | |
|---|---|
 Վիտրաժներ Սուրբ Մարիամ Աստվածածնի ծխական եկեղեցում, Իֆլի, Օքսֆորդշիր, պատրաստված 1995 թվականին | |
| Տեսակ | հորինված բույս, Կենաց ծառ և Աստվածաշնչյան հասկացություն |
 Tree of life (Bible) Վիքիպահեստում | |
Կենաց ծառ (եբրայերեն՝ עֵץ הַחַיִּים; լատին․՝ Lignum vitae), Հուդայականության և քրիստոնեության մեջ առաջին անգամ նկարագրված է Ծննդոց Գրքում որպես «Եդեմի պարտեզի մեջտեղում» գտնվող ծառ, կողքին՝ բարու և չարի իմացության ծառը ( եբրայերեն՝ עֵץ הַדַּעַת טוֹב וָרָע ; լատին․՝ Lignum scientiae boni et mali ): Մարդու անկումից հետո «որ չլինի թե նա իր ձեռքը մեկնի և Կենաց ծառից էլ առնի, ուտի և հավիտյան ապրի»[1], քերովբեները և բոցավառ սուրը դրված են Եդեմի արևելյան ծայրում պահպանելու Կենաց ծառ տանող ճանապարհը[2]: Հակասական կարծիքներ կան այն մասին, թե արդյոք բարու և չարի իմացության ծառը նույն Կենաց ծառն է, թե ոչ[3]:
Աստվածաշնչում, բացի Ծննդոց գրքից, «կենաց ծառ» տերմինը հանդիպում է Առակներ և Հայտնություն. գրքերում։ Այն հանդիպում է նաև Եզրասի 2-րդ և Մակաբայեցիների 4-րդ գրքերում, որոնք ընդգրկված են հրեական ապոկրիֆներում։
Էլեն վան Վոլդեն նշել է, որ Աստվածաշնչի գիտնականների շրջանում «ծառերը գրեթե միշտ ուսումնասիրվում են առանձին և միմյանց հետ չեն կապվում», և որ «ուշադրությունը գրեթե բացառապես կենտրոնացած է բարու և չարի իմացության ծառի վրա, մինչդեռ Կենաց ծառին շատ քիչ ուշադրություն է դարձվում»[4]։
Ծառերի թիվ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կառլ Բուդեն 1883-ի իր ուսումնասիրության մեջ առաջարկել է, որ Ծննդոց գրքում կա միայն մեկ ծառ, և որ այն պատկերված է երկու ձևով՝ մեկը՝ որպես այգու մեջտեղի ծառ, և երկրորդը՝ որպես արգելված ծառ։ Կլաուս Վեստերմանը հաստատել է Բուդեի այդ տեսությունը 1976 թվականին[5]։
Ըստ Մովսեսի հունական Ապոկալիպսիսի՝ Կենաց ծառը կոչվում է նաև ողորմության ծառ: Ադամը հավատում էր, որ կենաց ծառի յուղը կազատի իրեն հիվանդություններից և ուղարկեց Սեթին և Եվային Եդեմի դարպասների մոտ Կենաց ծառից մի քիչ յուղ խնդրելու[6]:
Կրոնական հայացքներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Քրիստոնեություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կաթոլիկ եկեղեցում Կենաց ծառը, որը հիշատակվում է Հայտնության գրքի 2:7 համարում, նույնացվում է Եվխարիստիայի հետ։
Արևելյան ուղղափառ եկեղեցին ավանդաբար Կենաց ծառը, որ հիշատակվում է Ծննդոց գրքում, դիտում է որպես Խաչի նախատիպ, որը մարդկությունը չէր կարող կիսել մինչև Հիսուսի մարմնացումը, մահը և հարությունը[7]։
Արևմտյան քրիստոնեություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Օգոստինոս Հիպպոնացին իր «Աստծո քաղաքը» (xiii.20–21) գրքում մեծապես ընդունում է Եդեմի իրադարձությունների «ոգեղեն» մեկնաբանությունները, քանի դեռ այդպիսի այլաբանությունները չեն խաթարում պատմականությանը։ Լուսավորության դարաշրջանի աստվածաբանները (որոնց գագաթնակետը, հավանաբար, Բրուներն ու Նիբուերն էին 20-րդ դարում) փորձել են գտնել փոխաբերական մեկնաբանություններ, քանի որ արդեն մերժել էին իրական պատմական հավանականությունը։
Մյուսները փորձել են Կենաց ծառի առավել գործնական մեկնաբանություններ տալ։ Թովմա Աքվինացին, իր «Սումմա Թեոլոգիայի» (Q97) մեջ, պնդել է, որ ծառը նախատեսված էր Ադամի կենսաբանական գործընթացները երկար ժամանակով պահպանելու համար՝ որպես երկրային կենդանական կյանքի շարունակականություն։ Այն անմահություն չէր տալիս, քանի որ ծառը, լինելով սահմանափակ, չէր կարող տալ անսահման կյանք։ Ուստի որոշ ժամանակ անց տղամարդը և կինը պետք է կրկին ուտեին ծառի պտուղը կամ տեղափոխվեին «ոգեղեն կյանք»։ Եդեմի սովորական պտղատու ծառերը նախատեսված էին «խոնավության կորստի» (հիմնված հումորների տեսության վրա) հետևանքները մեղմելու համար, մինչդեռ Կենաց ծառը նախատեսված էր մարմնի անարդյունավետությունը մեղմելու համար։ Հետևելով Օգոստինոսին («Աստծո քաղաքը», xiv.26), «մարդուն տրվել էր ուտելիք սովի դեմ, խմիչք՝ ծարավի դեմ, և Կենաց ծառ՝ ծերության ավերածությունների դեմ»։
Ժան Կալվինը, հետևելով Օգոստինոսի մեկ այլ մեկնաբանությանը («Աստծո քաղաքը», xiii.20), իր «Ծննդոց» (2:8) մեկնաբանության մեջ ծառը բացատրում է որպես սրբազան խորհրդանշան։ Ըստ Կալվինի՝ մարդկությունը չի կարող գոյություն ունենալ առանց Աստծո հետ ուխտի հարաբերության, իսկ բոլոր ուխտերը ներառում են խորհրդանշաններ՝ որպես Աստծո շնորհի վկայություն։ Այսպես, Կալվինի խոսքով, Աստված տալիս է ծառը, «ոչ թե այն պատճառով, որ այն կարող էր մարդուն տալ այն կյանքը, որը նա արդեն ստացել էր, այլ որպեսզի ծառը դառնար այն կյանքի խորհրդանիշը և հիշեցումը, որն ստացել էր Աստծուց»։ Աստված հաճախ օգտագործում է խորհրդանշաններ․ Նա չի փոխանցում իր զորությունը այս արտաքին նշաններին, բայց «դրանց միջոցով Նա իր ձեռքը մեկնում է մեզ, քանի որ առանց օգնության մենք չենք կարող բարձրանալ դեպի Նա»։ Ուստի Աստված նախատեսում է, որ մարդը, ամեն անգամ ծառի պտուղ ուտելիս, հիշի իր կյանքի աղբյուրը և ընդունի, որ նա ապրում է ոչ թե իր ուժով, այլ Աստծո բարությամբ։ Կալվինը հերքում է (հակառակ Աքվինացուն՝ առանց նրա անունը նշելու), որ ծառը ծառայում էր որպես կենսաբանական պաշտպանության միջոց ֆիզիկական ծերացման դեմ։ Սա նաև ժամանակակից վերափոխված աստվածաբանության հիմնական մեկնաբանությունն է։
-
Մարիամ Աստվածածնի Վերափոխումը ծխական եկեղեցի Պյուրեթում (Neustift iM, Վերին Ավստրիա). Մարիամ Աստվածածնի զոհասեղան. Մադոննայի պատկերը երեխայի հետ (1900): -
Ոսկեզօծ արքայական դռներ ՝ փորագրված՝ ներկայացնելու համար Կենաց ծառը (հին փայտե եկեղեցի Չոտինեցում, Լեհաստան ) -
Կենաց ծառը Սուրբ Թերեզայի կաթոլիկ եկեղեցում, Բիկոնսֆիլդ, Մեծ Բրիտանիա
Հուդայականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հրեական դիցաբանության համաձայն՝ Եդեմի պարտեզում կա կենաց ծառ կամ «հոգիների ծառ»[9], որը ծաղկում է և արտադրում նոր հոգիներ։ Այդ հոգիները ընկնում են Գուֆի՝ Հոգիների գանձարանի մեջ։ Գաբրիել հրեշտակը ձեռք է մեկնում գանձարանն ու վերցնում առաջին հոգին, որ ընկնում է իր ձեռքը։ Այնուհետև պտղաբերության հրեշտակ Լայլան հսկում է սաղմին մինչև նրա ծնունդը[10]։
Հրեական դիցաբանություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կենաց ծառը հայտնվում է Աշերայի պատկերագրության մեջ, մասնավորապես, Լաչիշի ժայռի և Պիտոս Ա-ի վրա Կունտիլետ Աջրուդում, որտեղ այն շրջապատված է քարայծերով: Ծառի ձևավորումը՝ բողբոջներով, ծաղիկներով և, հնարավոր է, նուշի թփերով, նման է մենորային, որը Ելից գրքում (25:31-36) ենթադրվում է, որ ներկայացնում է ոճավորված նուշ։ Սա ենթադրում է Աշերայի պաշտամունքային ներկայացման շարունակությունը տաճարում: Գիտնականներն ուսումնասիրել են այս կապերը՝ նշելով սուրբ ծառերի՝ Աշերայի և մենորայի միջև զուգահեռներ:
Կաբբալա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կենաց ծառը կենտրոնական տեղ է զբաղեցնում սակրալ երկրաչափության որոշ օրինակներում, հատկապես Կաբալայում։ Կաբալան հրեական միստիկայի էզոթերիկ մեթոդ, ուսմունք և դպրոցի ուղղություն է։ Այստեղ Կենաց ծառը ներկայացվում է որպես տասը հանգույցներից բաղկացած դիագրամ, որոնք կոչվում են սեֆիրոտ։ Դրանք ներկայացնում են Աստծո տասը ճառագայթումները կամ հատկանիշները։ Կենաց ծառը պատկերում է, թե ինչպես է Աստված՝ Արարիչը, ցուցադրում իր ստեղծարար էներգիան տիեզերքում՝ հրեշտակների միջոցով և հետո՝ մարդկանց։ Ծառի յուրաքանչյուր ճյուղ (սեֆիրա) ներկայացնում է ստեղծարար ուժի առանձին կատեգորիա, որը ղեկավարում է տարբեր հրեշտակապետ։ Ըստ հավատացյալների՝ այս էներգիաների վրա հերթով կենտրոնանալով՝ մարդիկ կարող են հասնել Աստծո հետ ավելի սերտ հոգևոր միությանը[11]։
Ժողովրդական մշակույթում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կենաց ծառը հայտնվում է տարբեր մշակութային ստեղծագործություններում։ 2006 թվականի «Շատրվանը» ֆիլմում այն քննարկվում է «Ծննդոց» գրքի համատեքստում։
1995 թվականի Neon Genesis Evangelion անիմեում էակները, որոնք հայտնի են որպես Հրեշտակներ, ունեն «կյանքի պտուղը», որն ապահովում է նրանց անսահման էներգիա՝ ի թիվս այլ կարողությունների՝ հնարավորություն տալով վերածնվել և ձևափոխվել:
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Genesis 3:22
- ↑ Genesis 3:24
- ↑ Mettinger 2007; Makowiecki 2020, pp.441-457
- ↑ Van Wolde, Ellen (1994). Words Become Worlds. Leiden: Brill. էջ 32. ISBN 9004098879.
- ↑ Mettinger 2007
- ↑ «The Apocalypse of Moses». www.pseudepigrapha.com. Վերցված է 2022-02-23-ին.
- ↑ Roman, Dr. Alexander, Tree of Life in the Garden of Eden, Ukrainian Orthodoxy, Արխիվացված է օրիգինալից February 27, 2007-ին
- ↑ Rev. 22:2 NRSV
- ↑ Scholem, Gershom Gerhard (1990). Origins of the Kabbalah. Princeton University Press. ISBN 0691020477. Վերցված է 2014-05-01-ին.
- ↑ «200_ THE TREASURY OF SOULS for Tree of Souls: The Mythology of Judaism». Scribd. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-10-30-ին. Վերցված է 15 June 2015-ին.
- ↑ Kohler, Kaufmann (1906). «Cabala». Jewish Encyclopedia. Kopelman Foundation. Վերցված է 23 October 2018-ին.
{{cite encyclopedia}}: Missing|author1=(օգնություն)
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Mettinger, Tryggve (2007). The Eden Narrative: A Literary and Religio-historical Study of Genesis 2-3. Eisenbrauns. ISBN 9781575061412.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Entheomedia.org-ը Արխիվացված 1 Հոկտեմբեր 2018 Wayback Machine
- Հին Եգիպտոս՝ Կենաց ծառը
Հրեական և ոչ հրեական հայացքներ
- Քոլին Լոուի գրառումները Կաբալայի ՝ կյանքի ծառի մասին
- Հեփերի էջը Կաբալայի մասին
- Կառքի աշխատանք
- Իզոմետրիկ Սեֆիրոտներ. մոռացված նամակագրություններ
- Էց Խաիմ. կենաց ծառը. Սեֆեր Յեցիրայի սկզբնական ծառը
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կենաց ծառ (աստվածաշնչյան)» հոդվածին։ |
|
