Կարտախենա (Կոլումբիա)

Բնակավայր
	իսպ.՝ Cartagena de Indias
Դրոշ	Զինանշան
Երկիր	Կոլումբիա
Հիմնադրված է	1533 թ.
Մակերես	572 կմ²
ԲԾՄ	2±1 մետր
Բնակչություն	▲1 036 412 մարդ (2018)
Ժամային գոտի	UTC-5
Փոստային դասիչ	130000
Պաշտոնական կայք	cartagena.gov.co(իսպ.)
	Կարտախենա Վիքիպահեստում

Կարտախենա (իսպ.՝ Cartagena das Índias կամ Cartagena), քաղաք Հարավային Ամերիկայում՝ Կոլումբիայի Հանրապետությունում։ Բոլիվարի անունը կրող դեպարտամենտի վարչական կենտրոնն է, բնակչության թվաքանակով Կոլումբիայի հինգերորդ և տարածաշրջանի երկրորդ բնակավայրը (Բառանկիլյայից հետո)։ Քաղաքի տնտեսության մեջ նշանակալից դեր են խաղում հատկապես ծովագնացությունը, ձկնեղենի արտադրությունը, նավթաքիմիական արդյունաբերությունը, զբոսաշրջությունը^[2]^[3]։

Կոլումբիական Կարտախենան հիմնադրվել է 1533 թվականի հունիսի 1ին և անվանվել իսպանական նույնանուն քաղաքի պատվին։ Սակայն, ինչպես վկայում են հնագիտական պեղումների արդյունքները, մարդիկ այս վայրերում բնակություն են հաստատել դեռևս մեր թվականությունից չորս հազար տարի առաջ։ Գաղութատիրական ժամանակաշրջանում քաղաքը վճռորոշ դեր է խաղացել Ամերիկայում իսպանական կայսրության ընդարձակման գործում, եղել է փոխարքայի և նրա վարչակազմի նստավայր։ Կարտախենայի պատմական կենտրոնը, որ հայտնի է a cidade fortificada (բերդաքաղաք) անվամբ, 1959 թվականին Կոլումբիայում հռչակվել է ազգային ժառանգության օբյեկտ, 1984 թվականին էլ ներառվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկում։ 2007 թվականին նրա ամրություններն ու ռազմական ճարտարապետությունը հռչակվել են «Կոլումբիայի չորրորդ հրաշալիք»^[4]^[5]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պուերտո Օրմիգայի մշակույթը (cultura de Puerto Hormiga), որ բացահայտվել է Կարիբյան ծովի ափերին և մասնավորապես Սինու գետի դելտայից մինչև Կարտախենայի ծովածոց ընկած տարածաշրջանում, մարդկային հասարակության գոյության ու գործունեության թերևս առաջին վավերագրված արտահայտությունն է ժամանակակից Կոլումբիայի տարածքում։ Ըստ հնագետների գնահատականների՝ մեր թվականությունից մոտավորապես չորս հազար տարի առաջ ձևավորված այդ մշակույթը տարածված է եղել ներկայիս Բոլիվար և Սուկրե դեպարտամենտների սահմաններից ոչ հեռու։ Պեղումների ընթացքում այդտեղ հայտնաբերվել են խեցեղեն և այլ առարկաներ, որոնք պատրաստվել են մեր թվականությունից մոտավորապես չորս հազար տարի առաջ և համարվում են ամենահինը ողջ Ամերիկայում։ Ենթադրվում է, որ այս վայրերում նախադարյան համայնքների տարածման համար նպաստավոր պայմաններ են եղել մեղմ կլիման և ճոխ բնությունը, որոնք ապահովել են համեմատաբար հարմարավետ կեցություն, սննդի առատություն^[6]^[7]^[8]։

Կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կարտախենային բնորոշ է արևադարձային խոնավ կլիման (օդի խոնավությունը հասնում է մոտավորապես 90%-ի)։ Անձրևառատ են հատկապես մայիս–հունիս և հոկտեմբեր–նոյեմբեր ամիսները։ Տիպական է նաև քամիների առկայությունը։

Կարտախենա (Ռաֆայել Նունյես մջազգային օդանավակայան) 1981–2010ի կլիմայական տվյալները
Ամիս	հունվ	փետ	մարտ	ապր	մայ	հուն	հուլ	օգոս	սեպ	հոկ	նոյ	դեկ	Տարի
Ռեկորդային բարձր °C (°F)	40.0 (104)	38.0 (100.4)	38.0 (100.4)	38.0 (100.4)	40.0 (104)	39.8 (103.6)	39.0 (102.2)	38.0 (100.4)	39.6 (103.3)	39.0 (102.2)	40.0 (104)	38.0 (100.4)	40.0 (104)
Միջին բարձր °C (°F)	30.6 (87.1)	30.7 (87.3)	30.8 (87.4)	31.2 (88.2)	31.5 (88.7)	31.8 (89.2)	31.8 (89.2)	31.8 (89.2)	31.5 (88.7)	31.2 (88.2)	31.2 (88.2)	30.9 (87.6)	31.2 (88.2)
Միջին օրական °C (°F)	26.7 (80.1)	26.8 (80.2)	27.1 (80.8)	27.8 (82)	28.3 (82.9)	28.5 (83.3)	28.3 (82.9)	28.4 (83.1)	28.3 (82.9)	28.0 (82.4)	27.9 (82.2)	27.2 (81)	27.8 (82)
Միջին ցածր °C (°F)	23.9 (75)	24.2 (75.6)	24.8 (76.6)	25.6 (78.1)	25.9 (78.6)	25.9 (78.6)	25.6 (78.1)	25.7 (78.3)	25.6 (78.1)	25.4 (77.7)	25.4 (77.7)	24.6 (76.3)	25.2 (77.4)
Ռեկորդային ցածր °C (°F)	19.0 (66.2)	19.0 (66.2)	19.0 (66.2)	19.5 (67.1)	19.0 (66.2)	19.0 (66.2)	20.0 (68)	18.0 (64.4)	18.5 (65.3)	19.0 (66.2)	19.0 (66.2)	18.5 (65.3)	18.0 (64.4)
Անձրևի տեղումներ մմ (դյույմ)	1.9 (0.075)	0.5 (0.02)	1.9 (0.075)	22.0 (0.866)	120.3 (4.736)	101.5 (3.996)	119.4 (4.701)	128.9 (5.075)	144.5 (5.689)	238.8 (9.402)	156.9 (6.177)	50.4 (1.984)	1087 (42,795)
Միջ. անձրևոտ օրեր	0	0	1	4	10	13	11	13	15	16	12	3	98
% խոնավություն	81	79	80	81	82	82	81	82	82	83	83	82	81
Միջին ամսական արևային ժամ	272.8	240.1	238.7	210.0	192.2	189.0	207.7	198.4	171.0	170.5	186.0	241.8	2518,2
Միջին օրական արևային ժամ	8.8	8.5	7.7	7.0	6.2	6.3	6.7	6.4	5.7	5.5	6.2	7.8	6.9
Տոկոս հնարավոր արևի լույս	75.9	66.6	63.8	56.6	49.3	49.5	52.9	51.4	46.8	46.2	53.2	67.7	56.66
աղբյուր: Instituto de Hidrologia Meteorologia y Estudios Ambientales^[9]^[10]^[11]

Կարտախենայի կլիմայական տվյալներ
Ամիսը	Հունվ	Փետրվ	Մարտ	Ապր	Մայ	Հուն	Հուլ	Օգ	Սեպտ	Հոկտ	Նոյ	Դեկտ	Տար.
Ցերեկվա տևողությունը՝ ժամերով	12.0	12.0	12.0	12.0	13.0	13.0	13.0	12.0	12.0	12.0	12.0	12.0	12.2
Միջինը Ultraviolet index	11	12	12	12	12	12	12	12	12	12	11	10	11+
Source: Weather Atlas^[12]

Ժողովրդագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատմական բնակչություն

Տարեթիվ	Բնակ․	±%
1533	200	—
1564	2,4	−98.8%
1593	3,543	+47.6%
1612	5,302	+49.6%
1634	8,39	+58.2%
1643	12,302	+46.6%
1698	14,223	+15.6%
1701	10,23	−28.1%
1732	12,932	+26.4%
1762	14,203	+9.8%
1778	16,94	+19.3%
1792	19,38	+14.4%

Տարեթիվ	Բնակ․	±%
1803	23,402	+20.8%
1811	29,32	+25.3%
1821	5,392	−81.6%
1832	8,001	+48.4%
1842	4,221	−47.2%
1853	6,403	+51.7%
1867	8,32	+29.9%
1870	7,68	−7.7%
1882	13,994	+82.2%
1890	17,392	+24.3%
1900	21,22	+22.0%
1912	29,922	+41.0%

Տարեթիվ	Բնակ․	±%
1918	34,203	+14.3%
1926	64,322	+88.1%
1939	87,504	+36.0%
1952	123,439	+41.1%
1967	299,493	+142.6%
1976	312,52	+4.3%
1985	554,093	+77.3%
1993	725,072	+30.9%
1999	837,552	+15.5%
2005	893,033	+6.6%
2018	973,035	+9.0%

Քույր քաղաքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կարտախենայի հետ բարեկամացած կամ բարեկամական հարաբերություններ հաստատելու համար դիմած քաղաքներ^[13].

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

D NuJXtWwAAUwkh.jpg

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ http://www.dane.gov.co/files/investigaciones/poblacion/proyepobla06_20/ProyeccionMunicipios2005_2020.xls
↑ http://whc.unesco.org/en/list/285%7C título=Port, Fortresses and Group of Monuments, Cartagena - Colômbia |autor=UNESCO - WHC (անգլերեն)|acessadoem=02 de fevereiro de 2016}}
↑ http://whc.unesco.org/en/list/285/multiple=1&unique_number=319%7C título=Port, Fortresses and Group of Monuments, Cartagena - Map - Colômbia |autor=Google Maps - UNESCO - WHC (անգլերեն)|acessadoem=02 de fevereiro de 2016}}
↑ http://whc.unesco.org/en/list/285/documents/ | título=Porto, Fortificações e Conjunto de Monumentos de Cartagena |autor=UNESCO - WHC |acessadoem=29 de janeiro de 2016}}
↑ http://whc.unesco.org/fr/list/285/multiple=1&unique_number=319 | título=Cartagena |autor=Google Maps-UNESCO - WHC |acessadoem=1 de fevereiro de 2016}}
↑ http://www.lablaa.org/blaavirtual/arqueologia/arqueolo/cap4.1.htm Archived 2006-09-23 at the Wayback Machine. |titulo=Biblioteca Luis Ángel Arango |publicado=Lablaa.org |data= |acessodata=2013-03-26}}
↑ http://pwp.supercabletv.net.co/garcru/colombia/Colombia/indios.html Archived 2013-04-25 at the Wayback Machine. |titulo=Colombia Pais Maravilloso |publicado=Pwp.supercabletv.net.co |acessodata=2010-06-24}}
↑ http://www.uninorte.edu.co/divisiones/humanidades/arqueologia/proyectos/pro_pag_13-06.html Archived 2010-12-20 at the Wayback Machine. |titulo=Universidad del Norte |publicado=Uninorte.edu.co |acessodata=2010-06-24}}
↑ «Promedios Climatológicos 1981–2010» (իսպաներեն)։ Instituto de Hidrologia Meteorologia y Estudios Ambientales։ Արխիվացված է օրիգինալից August 15, 2016-ին։ Վերցված է August 15, 2016
↑ «Promedios Climatológicos 1971–2000» (իսպաներեն)։ Instituto de Hidrologia Meteorologia y Estudios Ambientales։ Արխիվացված է օրիգինալից August 15, 2016-ին։ Վերցված է August 15, 2016
↑ «Tiempo y Clima» (իսպաներեն)։ Instituto de Hidrologia Meteorologia y Estudios Ambientales։ Արխիվացված է օրիգինալից August 15, 2016-ին։ Վերցված է August 15, 2016
↑ «Cartagena, Colombia – Monthly weather forecast and Climate data»։ Weather Atlas։ Վերցված է March 9, 2019
↑ |título=INFORMACIÓN DE CARTAS DE INTENCIONES HERMANAMIENTOS CON CARTAGENA DE INDIAS |url=http://cooperacion.cartagena.gov.co/index.php/noticias |editorial=Alcaldía de Cartagena |fechaacceso=3 de septiembre de 2017 |publicación= |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20170904015159/http://cooperacion.cartagena.gov.co/index.php/noticias |fechaarchivo=4 de septiembre de 2017 }}

[_d24921bff3911dbd-1] ttp://www.dane.gov.co/files/investigaciones/poblacion/proyepobla06_20/ProyeccionMunicipios2005_2020.xls

[2] ttp://whc.unesco.org/en/list/285%7C título=Port, Fortresses and Group of Monuments, Cartagena - Colômbia |autor=UNESCO - WHC (անգլերեն)|acessadoem=02 de fevereiro de 2016}}

[3] ttp://whc.unesco.org/en/list/285/multiple=1&unique_number=319%7C título=Port, Fortresses and Group of Monuments, Cartagena - Map - Colômbia |autor=Google Maps - UNESCO - WHC (անգլերեն)|acessadoem=02 de fevereiro de 2016}}

[4] ttp://whc.unesco.org/en/list/285/documents/ | título=Porto, Fortificações e Conjunto de Monumentos de Cartagena |autor=UNESCO - WHC |acessadoem=29 de janeiro de 2016}}

[5] ttp://whc.unesco.org/fr/list/285/multiple=1&unique_number=319 | título=Cartagena |autor=Google Maps-UNESCO - WHC |acessadoem=1 de fevereiro de 2016}}

[Biblioteca_Luis_Ángel_Arango-6] ttp://www.lablaa.org/blaavirtual/arqueologia/arqueolo/cap4.1.htm Archived 2006-09-23 at the Wayback Machine. |titulo=Biblioteca Luis Ángel Arango |publicado=Lablaa.org |data= |acessodata=2013-03-26}}

[7] ttp://pwp.supercabletv.net.co/garcru/colombia/Colombia/indios.html Archived 2013-04-25 at the Wayback Machine. |titulo=Colombia Pais Maravilloso |publicado=Pwp.supercabletv.net.co |acessodata=2010-06-24}}

[uninorte.edu.co-8] ttp://www.uninorte.edu.co/divisiones/humanidades/arqueologia/proyectos/pro_pag_13-06.html Archived 2010-12-20 at the Wayback Machine. |titulo=Universidad del Norte |publicado=Uninorte.edu.co |acessodata=2010-06-24}}

[IDEAM1-9] «Promedios Climatológicos 1981–2010» (իսպաներեն)։ Instituto de Hidrologia Meteorologia y Estudios Ambientales։ Արխիվացված է օրիգինալից August 15, 2016-ին։ Վերցված է August 15, 2016

[IDEAM2-10] «Promedios Climatológicos 1971–2000» (իսպաներեն)։ Instituto de Hidrologia Meteorologia y Estudios Ambientales։ Արխիվացված է օրիգինալից August 15, 2016-ին։ Վերցված է August 15, 2016

[11] «Tiempo y Clima» (իսպաներեն)։ Instituto de Hidrologia Meteorologia y Estudios Ambientales։ Արխիվացված է օրիգինալից August 15, 2016-ին։ Վերցված է August 15, 2016

[Weather_Atlas-12] «Cartagena, Colombia – Monthly weather forecast and Climate data»։ Weather Atlas։ Վերցված է March 9, 2019

[13] |título=INFORMACIÓN DE CARTAS DE INTENCIONES HERMANAMIENTOS CON CARTAGENA DE INDIAS |url=http://cooperacion.cartagena.gov.co/index.php/noticias |editorial=Alcaldía de Cartagena |fechaacceso=3 de septiembre de 2017 |publicación= |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20170904015159/http://cooperacion.cartagena.gov.co/index.php/noticias |fechaarchivo=4 de septiembre de 2017 }}

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]