Կարջալիի ճակատամարտ
 | |
|---|---|
 Բուլղարները գրավում են Կարջալին | |
| Թվական | 1912թ․-ի հոկտեմբերի 21 |
| Մասն է | Առաջին Բալկանյան պատերազմ |
| Վայր | Կրջալի, Գումուլջինեի Սանջակ, Ադրիանապոլիսի Վիլայեթ, Օսմանյան կայսրություն (հիմա՝ Կարջալի, Բուլղարիա) |
| Արդյունք | Բուլղարիայի հաղթանակ |
| Հակառակորդներ | |
| Բուլղարիա | Օսմանայան կայսրություն |
| Հրամանատարներ | |
| Վասիլ Դելով Գարեգին Նժդեհ | Մեհմեդ Յավեր փաշա |
| Կողմերի ուժեր | |
| 8700 42 հրանոթ | 9000 9 հրանոթ |
| Ռազմական կորուստներ | |
| 9 սպանված 45 վիրավոր | 200 սպանված և վիրավոր 19 գերևարված |
| Ընդհանուր կորուստներ | |
Կրջաալիի ճակատամարտը կամ Կարջալիի ճակատամարտը[փա՞ստ] Բուլղարիայի և Օսմանյան կայսրության բանակների միջև ճակատամարտ էր, որը եղել է Առաջին Բալկանյան պատերազմի ընթացքում։ Այն տեղի է ունեցել 1912 թվականի հոկտեմբերի 21-ին, երբ բուլղարական Հասկովոյի ջոկատը ջախջախեց Յավեր փաշայի օսմանյան Կրջաալի ջոկատը և վերջնականապես միացրեց Կարջալին և Արևելյան Ռոդոպները Բուլղարիային։ Այդ իրադարձությունը նշվում է ամեն տարվա հոկտեմբերի 21-ին՝ որպես այդ քաղաքի տոն։ [1]
Դիրքեր, ուժեր և պլաններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բուլղարիայի և Օսմանյան կայսրության միջև պատերազմից կարճ ժամանակ առաջ 2-րդ Թրակիայի հետևակային դիվիզիայի 2-րդ բրիգադը (28-րդ և 40-րդ հետևակային գնդերը, 3-րդ հրետանային օժանդակ գնդերով) տեղակայված էր Հասկովոյի շրջակայքում: 1886 թվականին Բուլղարիայի միավորումից հետո բուլղար-օսմանյան սահմանի փոփոխությունից հետո թուրքերը վերահսկում էին Կարդջալին և շրջակա լեռնաշղթաները: Տարածաշրջանում նրանց բանակը վտանգավոր կերպով մոտ էր Պլովդիվի և Հարմանլիի միջև երկաթգծին և բուլղարական բանակների բազային, որոն ք պետք է առաջ շարժվեին դեպի Արևելյան Թրակիա: 2-րդ բանակի հրամանատար գեներալ Նիկոլա Իվանովը հրամայեց Դելովին օսմանցիներին մղել Արդա գետի հարավ։ [2] [3]
Բուլղարական Հասկովոյի ջոկատը կազմում էր 8700 զինվոր՝ 42 հրացաններով։ [4] և հակադրվել է Օսմանյան Կրջաալիի պահեստային դիվիզիային, իսկ արևմուտքում բուլղարական Ռոդոպո ջոկատի ձախ խումբը հակադրվել է Օսմանյան Կրջաալիի ներքին պահակային դիվիզիային, որոնք համարվում էին Կրջաալիի ստորաբաժանման մասերը Յավեր փաշայի հրամանատարության տակ, որը շատ ավելի մեծ էր (24 000 [2]), բայց ցրված էր և ավելի քիչ հրետանիով։ [5]
Հասկովոյի ջոկատի առաջխաղացում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Պատերազմի առաջին օրը՝ 1912 թվականի հոկտեմբերի 18-ին, Դելովի ջոկատը չորս շարասյուններով առաջ է շարժվել սահմանից հարավ։ Հաջորդ օրը նրանք ջախջախեցին օսմանյան զորքերին Կովանջլար և Գյոքլեմեզլեր գյուղերում, այնուհետև շարժվեցին դեպի Քարջալի։ Յավեր փաշայի ջոկատը լքեց քաղաքը և թողեց այն շատ վատ վիճակում։ Դեպի Գումուլջինա առաջխաղացմամբ Հասկովոյի ջոկատը սպառնում էր խզել օսմանյան բանակների հաղորդակցությանը Թրակիայում և Մակեդոնիայում : Այդ իսկ պատճառով օսմանցիները Յավեր փաշային հրամայեցին հակահարձակման անցնել, քանի դեռ բուլղարները կհասնեին կարդջալի, բայց նրան օժանդակ ուժեր չուղարկեցին։ [6] Այս հրամանին հետևելու համար նա իր ենթակայության տակ ուներ 9 գումարտակ և 8 հրանոթ։ [5]
Սակայն բուլղարները չգիտեին թշնամու ուժի մասին, և հոկտեմբերի 19-ին Բուլղարիայի բարձրագույն հրամանատարությունը (Գեներալ Իվան Ֆիչևի գլխավորությամբ) գեներալ Իվանովին հրամայեց դադարեցնել Հասկովոյի ջոկատի առաջխաղացումը, քանի որ այն համարվում էր ռիսկային: 2-րդ բանակի հրամանատարը, սակայն, հետ չկանչեց իր հրամանները և Դելովին տվեց գործողությունների ազատություն։ [3] Հոկտեմբերի 20-ին ջոկատը շարունակեց առաջխաղացումը։ Երթը դանդաղեցվեց տեղատարափ անձրևների և հրետանու դանդաղ շարժման պատճառով, սակայն բուլղարները հասան Կարջալիի հյուսիսում գտնվող բարձունքներին, նախքան թուրքերը կվերակազմավորվեին: [7]
Հոկտեմբերի 21-ի վաղ առավոտյան Յավեր փաշան քաղաքի ծայրամասում տեսավ բուլղարական զորքերը։ Իրենց գերազանց հրետանու և սվիններով հարձակվելու շնորհիվ Հասկովոյի ջոկատը հաղթահարեց օսմանյան պաշտպանությունը և կանխեցին նրանց արևմուտքից շրջանցելու փորձերը: Թուրքերը իրենց հերթին խոցելի էին նույն ուղղությունից դուրս գալու համար և ստիպված եղան երկրորդ անգամ նահանջել Արդա գետի հարավ՝ թողնելով մեծ քանակությամբ զինամթերք և տեխնիկա: Ժամը 16:00-ին բուլղարները մտան Կարդջալի։ [8]
Հետևանք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կարջալիի Ճակատամարտում բուլղարացիների նվաճած հաղթանակի մեջ մեծ ներդրում ուներ նշանավոր հայազգի զորահրամանատար Գարեգին Նժդեհը։ [9]
Պարտված թուրքերը նահանջեցին դեպի Մեստանլի, մինչդեռ Հասկովոյի ջոկատը պաշտպանություն էր նախապատրաստում Արդայի երկայնքով։ Այսպիսով, ապահովվեցին դեպի Ադրիանուպոլիս և Կոստանդնուպոլիս առաջացող բուլղարական զորքերի թիկունքը։ Մտահոգվելով, որ Կարդջալիի անկումից հետո բուլղարները կկտրեն Սալոնիկ - Դեդեագաչ երկաթուղին, օսմանյան բարձր հրամանատարությունը որոշեց շեղել բուլղարների ուշադրությունը: Արևելյան բանակի հակահարձակումը հանգեցրեց թուրքերի ջախջախիչ պարտությանը Քըրք Քիլիսի ճակատամարտում : Բուլղարական հրամանատարությունը չշարունակեց առաջխաղացումը Կարջալիի անկումից հետո։ Գումուլջինան գրավելու փոխարեն հոկտեմբերի 23-ին Հասկովոյի զորախմբի հիմնական ուժերին հրամայվեց գնալ արևելք և մասնակցել Ադրիանապոլսի պաշարմանը։ Կարջալիում թողվեց փոքրաթիվ ջոկատ։ [10]
Հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Day of Kardzhali – 21 October (retrieved on 5.01.2010)
- ↑ 2,0 2,1 Войната между България и Турция, Т. V, стр. 127
- ↑ 3,0 3,1 Иванов, Балканската война, стр. 43–44
- ↑ Войната между България и Турция, Т. V, стр. 1072
- ↑ 5,0 5,1 Иванов, Балканската война, стр. 60
- ↑ Войната между България и Турция, Т. V, стр. 151–152
- ↑ Войната между България и Турция, Т. V, стр. 153–156
- ↑ Войната между България и Турция, Т. V, стр. 157–163
- ↑ Иванов, Балканската война, стр. 53, 59
- ↑ Балканската война 1912–1913, София 1961, стр. 412
Աղբյուրներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Балканската война 1912–1913 թթ . Държавно военно издателство, София 1961 թ
- Войната между България и Турция, Том V: Операциите около Одринската крепост, Книга I, Министерство на войната, София 1930 թ.
- Иванов, Ն. Балканската война 1912–1913 год. Действията на II армия. Обсада и атака на Одринската крепост. София 1924 թ