Կարլ Վիլհելմ ֆոն Նեգելի

Կարլ Վիլհելմ ֆոն Նեգելի գերմ.՝ Carl Wilhelm von Nägeli
Ծնվել է	մարտի 26, 1817(1817-03-26) Կիլխբերգ, Հորգեն, Ցյուրիխ, Շվեյցարիա
Մահացել է	մայիսի 10, 1891(1891-05-10) (74 տարեկան) Մյունխեն, Գերմանական ռայխ
Քաղաքացիություն	Շվեյցարիա
Մասնագիտություն	բուսաբան, համալսարանի դասախոս, կենսաբան և սնկաբան
Հաստատություն(ներ)	Լյուդվիգ Մաքսիմիլիանի Մյունխենի համալսարան, Ֆրայբուրգի համալսարան, Ցյուրիխի համալսարան և Ցյուրիխի տեխնիկական բարձրագույն դպրոց
Գործունեության ոլորտ	բուսաբանություն
Անդամակցություն	Լոնդոնի թագավորական ընկերություն, Շվեդիայի թագավորական գիտությունների ակադեմիա, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա, Սանկտ Պետերբուրգի գիտությունների ակադեմիա, Պրուսիայի գիտությունների ակադեմիա, Բավարիական գիտությունների ակադեմիա և Թուրինի գիտությունների ակադեմիա
Ալմա մատեր	Ժնևի համալսարան և Ցյուրիխի համալսարան
Տիրապետում է լեզուներին	գերմաներեն
Գիտական ղեկավար	Օսվալդ Հեեր և Ալֆոնս Դեկանդոլ
Եղել է գիտական ղեկավար	Erich von Tschermak?, Էվգենիուս Վարմինգ և Կարլ Էդուարդ Քրամեր
Պարգևներ	և Լոնդոնի թագավորական միության արտասահմանյան անդամ
Երեխա(ներ)	Բեթթի Նեգելի
Հեղինակի անվան հապավումը (բուսաբանություն)	Nägeli
Karl Wilhelm von Nägeli Վիքիպահեստում

Կարլ Վիլհելմ ֆոն Նեգելի (գերմ.՝ Carl Wilhelm von Nägeli, մարտի 26, 1817(1817-03-26), Կիլխբերգ, Հորգեն, Ցյուրիխ, Շվեյցարիա - մայիսի 10, 1891(1891-05-10), Մյունխեն, Գերմանական ռայխ), 19-րդ դարի շվեյցարացի և գերմանացի բուսաբան։

Բավարիական գիտությունների ակադեմիայի անդամ (1862), Սանկտ Պետերբուրգի գիտությունների ակադեմիայի արտասահմանյան թղթակից անդամ (1865), Լոնդոնի թագավորական ընկերության արտասահմանյան անդամ (1881)։

Ճանապարհը գիտության բնագավառում

Նախնական կրթություն ստանալով Ցյուրիխի գիմնազիայում՝ Նեգելին 1836 թվականին ընդունվում է նույն քաղաքի համալսարան՝ որոշելով իրեն նվիրել բժշկությանը, սակայն շուտով հետևելով ներքին գրավչությանը, նա ամբողջությամբ նվիրվում է բնական գիտությունների և հատկապես բուսաբանության ուսումնասիրությանը:

1839 թվականին Նեգելին Ալֆոնս Դեկանդոլի հետ աշխատել է Ժնևում և ավարտել իր առաջին գիտական աշխատանքը՝ Cirsium սեռի շվեյցարական տեսակների վերաբերյալ դոկտորական ատենախոսությունը (Ցյուրիխ, 1840): Բեռլինում կարճատև մնալուց հետո նա մեկուկես տարի անցկացրել է Ենայում, որտեղ կատարել է մի շարք արժեքավոր բացահայտումներ և Մաթիաս Շլայդենի հետ միասին հիմնել է «Zeitschrift für wissenschaftliche Botanik» ամսագիրը։ 1842 և 1845 թվականներին Իտալիայի ծովափին, այնուհետև Անգլիայում, Նեգելին ուսումնասիրել է ջրիմուռները, այդ ուսումնասիրությունների արդյունքում գրել «Die neuern Algensysteme etc.» (1847) աշխատությունը, իսկ երկու տարի անց մեկ այլ արժեքավոր աշխատություն ալգոլոգիայի վերաբերյալ՝ «Gattungen einzelliger Algen, physiologisch und systematisch bearbeitet»-ը (1849):

Սկզբում Նեգելին Ցյուրիխում (1842) եղել է պրիվատ-դոցենտ, այնուհետև՝ արտահաստիքային պրոֆեսոր, իսկ 1852 թվականից՝ հաստիքային պրոֆեսոր Ֆրայբուրգում, Նեգելին այստեղ շատ կարևոր հետազոտություններ է կատարել բույսերի անատոմիայի և ֆիզիոլոգիայի վերաբերյալ, ուսումնասիրել, ի թիվս այլ բաների, օսլայի հատիկների կառուցվածքը, որի վերաբերյալ 1858 թվականին գրել է «Die Stärkekörner, morphologische, physiologische, chemisch-physikalische und systematisch-botanische Monographie» ընդարձակ բուսաբանական մենագրությունը: 1855 թվականին վերադառնալով Ցյուրիխ՝ Նեգելին երկար չի մնացել այնտեղ որպես Պոլիտեխնիկական ինստիտուտի պրոֆեսոր։ 1857 թվականին տեղափոխվել է Մյունխեն, որտեղ մնացել է մինչև իր կյանքի վերջը որպես պրոֆեսոր և բուսաբանական ինստիտուտի տնօրեն։ Նեգելիի աշակերտների թիվը համեմատաբար փոքր է եղել, սակայն նրանցից ոմանք հետագայում մեծ համբավ են ձեռք բերել և նշանակալի տեղ գրավել գիտության բնագավառում, ինչպես Սիմոն Շվենդները, Կարլ Էդուարդ Քրամերը, Օսկար Բրեֆելդը, Անտոն Ռեհմանը և մյուսները:

Գիտական ներդրում

Նեգելին եղել է բազմակողմանի և լայնորեն կրթված հետազոտող․ նրա ներդրումները մեծ են ոչ միայն բուսաբանության, այլ ընդհանրապես կենսաբանության բնագավառում: Նա հայտնաբերել և նկարագրել է ջրիմուռների մի ամբողջ շարք, ուսումնասիրել դրանց զարգացումն ու կառուցվածքը և մշակել այդ բույսերի դասակարգումը, այնուհետև նա հայտնաբերել է սպերմատոզոիդներ ցամաքային և ջրային պտերներում և աշխատել սնկերի և բակտերիաների ֆիզիոլոգիայի բնագավառում: Ավելի կարևոր են նրա հետազոտությունները անատոմիայի բնագավառում, բջիջների և օրգանների ֆիզիոլոգիայի վերաբերյալ: Ուսումնասիրելով բջջային թաղանթների կառուցվածքն ու աճի եղանակը՝ Նեգելին հայտնագործել է ընդհանուր առմամբ կազմակերպված մարմինների կառուցվածքի և աճի նոր տեսություն (ինտուսսուսցեպցիայի [ներդրման] և միցելյար կառուցվածքի տեսություն)։ Նրան և իր աշակերտներին գիտությունը պարտական է տարբեր բույսերի աճման եղանակի, սպորավոր բույսերի գագաթային բջջի և դրա բաժանման միջոցով (այսպես կոչված՝ սեգմենտացիայի) ձևավորման մասին, այլ բույսերի ցողունի և տերևների, անոթային կապոցների ընթացքի և բաշխման, ձևավորման և արմատների աճի մասին կարևոր տվյալների հայտնագործման և ուսումնասիրության համար: Նրա «Mechanisch-physiologische Theorie der Abstammungslehre» (1884) աշխատությունը պարունակում է դարվինյան բնական ընտրության տեսության քննադատություն, խաչերի և սորտերի ձևավորման պայմանների վերլուծություն, իդիոպլազմայի տեսությունը որպես ժառանգականության կրող և շատ ավելին: Այդ աշխատության հետ են կապված Նեգելիի ուսումնասիրությունները Hieracium ցեղի դասակարգման վերաբերյալ (Nägeli und Peter, «Die Hieracien Mitteleuropas», 1885)։ Նա խորհուրդ է տվել Գրեգոր Մենդելին ուսումնասիրել այդ բույսը ժառանգության օրենքները ստուգելու նպատակով, որը, սակայն բարդացրել էր իրավիճակը։ Նեգելիի վերջին աշխատանքը վերաբերել է մի շատ հետաքրքիր, բայց նաև շատ առեղծվածային երևույթի, որը նա անվանել է օլիգոդինամիկ, այն հրապարակվել է նրա մահից հետո («Ueber Oligodynamische Erscheinungen in lebenden Zellen von C. v. Nägeli, mit einem Vorwort von S. Schwendener und einem Nachtrag von C. Cramer», «Denkschriften der Schweiz, naturf. Gesellschaft»-ում 1893)։ Նեեգելին լայնորեն աշխատել է տարբեր բարդ գիտական հարցերի վրա, սակայն որոշ դեպքերում սխալվել է։ Ժամանակի ընթացքում պարզվել են, որ Նեգելի որոշ դիտարկումներ և նկատառումներ ոչ ամբողջովին կամ բոլորովին սխալ չեն (օրինակ՝ օսլայի հատիկներ) և դրանցից շատերը դեռևս մնում են արժեքավոր գիտական ակտիվներ: Թեմայի ճշգրիտ մաթեմատիկական վերաբերմունքի ձգտումը, խիստ տրամաբանական հետևողականությունը և մտքի հստակությունը, որը չի սահմանափակվում անմիջական տեսքի նեղ շրջանակով, այլ բնության փիլիսոփայական ըմբռնման ձգտումը ամբողջական երևույթների մեջ, սրանք էին Նեգելիի հոգևոր կերպարին բնորոշ հատկանիշները և նրա անունը կմնա գիտության պատմության մեջ՝ որպես ականավոր բուսաբան մտածող։

Գրականություն

Նրա կյանքի և գիտական գործունեության համառոտ, բայց հիանալի ուրվանկարը ներկայացրել է Շվենդները (S. Schwendener, «C. W. v. Nägeli», «Berichte d. deutschen Botan. Gesellschaft», vol. IX, 1891), իսկ նրա մեկ այլ աշակերտ՝ Քրամերը, ավելի մանրակրկիտ է կազմել նրա կենսագրությունը ՝ ավելի մանրամասն նկարագրելով նրա ստեղծագործությունները, հատկապես «Theorie der Abstammungslehre» (v. Cramer, «Leben und Wirken von C. W. von Nägeli», 1896): Այդ աշխատանքներում կարելի է գտնել Նեգելիի տպագիր աշխատանքների ամբողջական ցանկը։

Արտաքին հղումներ

• Obituary notices of fellows deceased:: Carl Wilhelm von Nägeli // Proc. Roy. Soc. 1892, vol. 51, pp. xxvii—xxxvi, signed by S. H. V.(անգլ.)
• Short biography and bibliography in the Virtual Laboratory of the Max Planck Institute for the History of Science
• Biography and work (in German)
• Entire facsimile text of "Mechanisch-physiologische Theorie der Abstammungslehre"

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կարլ Վիլհելմ ֆոն Նեգելի» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կարլ Վիլհելմ ֆոն Նեգելի» հոդվածին։