Կարլ Գոլդմարկ

Կարլ Գոլդմարկ
Բնօրինակ անուն	գերմ.՝ Karl Goldmark
Ծնվել է	մայիսի 18, 1830[…]; Keszthely, Zala County, Հունգարիայի թագավորություն, Ավստրիական կայսրություն
Երկիր	Հունգարիա
Մահացել է	հունվարի 2, 1915[…] (84 տարեկան); Վիեննա, Ավստրո-Հունգարիա
Ժանրեր	օպերա և սիմֆոնիա
Մասնագիտություն	կոմպոզիտոր, երաժշտության ուսուցիչ, դաշնակահար, երաժիշտ և ջութակահար
Գործիքներ	դաշնամուր
Աշխատավայր	Կարլի թատրոն
Կրթություն	Վիեննայի երաժշտության և կատարողական արվեստի համալսարան
	Károly Goldmark Վիքիպահեստում

Կարլ Գոլդմարկ (գերմ.՝ Karl Goldmark, հունգ.՝ Goldmark Károly, մայիսի 18, 1830(1830-05-18)^[1]^[2]^[3]^[…], Keszthely, Zala County, Հունգարիայի թագավորություն, Ավստրիական կայսրություն^[4]^[5]^[5] - հունվարի 2, 1915(1915-01-02)^[1]^[2]^[3]^[…], Վիեննա, Ավստրո-Հունգարիա^[4]^[5]), ավստրիացի և հունգարացի կոմպոզիտոր, մանկավարժ և ջութակահար^[6]:

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կարլ Գոլդմարկը ծնվել է Բալատոն լճի ափին գտնվող հունգարական ոչ մեծ Կոստհեյ քաղաքում, հրեա կանտորի (եկեղեցական երգիչ) ընտանիքում^[7]: 1834 թվականին նրա ընտանիքը տեղափոխվել է Բուրգենլանդի Դոյչկրոյց քաղաք (ներկայում Ավստրիա), որտեղ ապրել է աղքատության մեջ: Տասնմեկ տարեկանում Կարլը սկսել է ջութակ նվագել սովորել և երեք տարի ուսանել է Շոպրոն քաղաքի երաժշտական դպրոցում: Տասնչորս տարեկանում տեղափոխվել է Վիեննա, մեկուկես տարի երաժշտություն պարապել չեխ կոմպոզիտոր, դիրիժոր Լեոպոլդ Յանսայիի մոտ: Հետագայում մտադրվել էր ընդունվել Վիեննայի կոնսերվատորիա, սակայն դրան խանգարում են 1848 թվականի հեղափոխական իրադարձությունները, ինչպես նաև դրամի պակասությունը: 18 տարեկանից Գոլդմարկը սկսում է հանդես գալ որպես ջութակահար Վիեննայի Կարլի թատրոնում, որտեղ սովորել է նաև դաշնամուր նվագել, սակայն որպես կոմպոզիտոր նա ինքնուս է մնացել: 1863 թվականին Գոլդմարկը կրթության նախարարության կողմից խրախուսական թոշակ է ստանում երաժշտությունից:

1858 թվականին Գոլդմարկն առաջին անգամ ելույթ է ունեցել իր հեղինակած երաժշտական ստեղծագործությունների կատարմամբ: 1860-ական թվականներին նա ելույթ է ունեցել լարային քառյակի կազմում, ինչի շնորհիվ ծանոթացել է Յոհաննես Բրամսի հետ, ով, չնայած եղած տարաձայնություններին, դառնում է նրա մտերիմ ընկերը: Բրամսի հետ Կարլ Գոլդմարկը ճանապարհորդում է Իտալիայում, այցելում Բադեն և Կլոստերնոյբուրգ: Բացի Բրամսից` կոմպոզիտորը մտերիմ է եղել Յոհան Շտրաուսի ընտանիքի հետ, համատեղ աշխատել է Գուստավ Մալերի հետ, ով դիրիժորություն է արել Գոլդմարկի երեք օպերաներում («Դարբնոցի մոտի տնակը» 1896, «Ռազմագերիները» 1899, «Սավայի թագուհին» օպերայի նոր բեմադրություն 1901): Սակայն Մալերի և Գոլդմարկի հարաբերությունները բավականին լարված էին այն բանից հետո, երբ վերջինս Վիեննայի Երաժշտության ընկերներ միավորման կազմում 1881 թվականին Բեթհովենի մրցանակը, ինչին հավակնում էր Մալերը, հանձնել է կոնսերվատորիայի ուսուցիչ Ռոբերտ Ֆուքսին:

Կարլ Գոլդմարկի առաջին կոմպոզիտորական հաջողությունը կայացել է 1865 թվականին «Սակունտալա» ուվերտյուրայով, որը կատարվել է 1865-1866 թվականների համերգաշրջանի ֆիլհարմոնիկ չորրորդ համերգում: Կոմպոզիտորի առավել հաջող հայտնի ստեղծագործություններից է 1871 թվականին ստեղծված «Սավայի թագուհին» օպերան, որը բեմադրվել է Վիեննայի պետական օպերայի բեմում ընդհուպ մինչև 1936 թվականը: Գոլդմարկի նախընտրած երաժշտական ստեղծագործողներն էին Ֆելիքս Մենդելսոնը, Ռոբերտ Շումանը, Ռիխարդ Վագները, ում հետ Գոլդմարկը հանդիպել է 1860 թվականին: Նա մանկավարժական գործունեությամբ է զբաղվել. նրա աշակերտներից է եղել այնպիսի տաղանդավոր կոմպոզիտոր, ինչպիսին Յան Սիբելիուսն է: Գոլդմարկը 19-20-րդ դարերի սահմանագլխին համարվում էր ժամանակի ամենատաղանդավոր կոմպոզիտորներից մեկը և մեծ հռչակ էր վայելում: Հունգարիայում նա եղել է Բուդապեշտի համալսարանի պատվավոր դոկտոր և մինչ օրս էլ համարվում է այդ երկրի ազգային կոմպոզիտոր: Մահացել է 1915 թվականին, թաղված է Վիեննայի Հրեական հին գերեզմանատանը:

1925 թվականին Վիեննայի հրապարակներից մեկը կոչվել է Գոլդմարկի անունով: Դոչկրոյց քաղաքում 1980 թվականին բացվել է կոմպոզիտորի թանգարանը: Գոլդմարկի զարմիկը ամերիկացի նշանավոր կոմպոզիտոր և դաշնակահար Ռուբին Գոլդմարկն է:

Ստեղծագործություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օպերաներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սավայի թագուհին, օպերա չորս գործողությամբ (op.27; 1871), լիբրետոն` Սոլոմոն Մոզենտալի: Առաջնախաղը կայացել է 1886 թվականի նոյեմբերի 19-ին Վիեննայի պետական օպերայում:
Մերլին, օպերա երեք գործողությամբ: Լիբրետոն` Զիգֆիդ Լիպիների: Առաջնախաղը կայացել է 1886 թվականի նոյեմբերի 19-ին Վիեննայի պետական օպերայում:
Դարբնոցի մոտի տնակը, օպերա երեք գործողությամբ: Լիբրետոն` Ալֆրեդ Վիլների:Առաջնախաղը կայացել է 1896 թվականի մարտի 21-ին Վիեննայի պետական օպերայում:
Օտարը: Առաջնախաղը կայացել է 1897 թվականին:
Ռազմագերիները, օպերա երկու գործողությամբ: Լիբրետոն` Էմիլ Շլիխտի: Առաջնախաղը կայացել է 1899 թվականի հունվարի 17-ին Վիեննայի պետական օպերայում:
Գյոտց ֆոն Բեռլիհինգեն, օպերա հինգ գործողությամբ: Լիբրետոն` Ալֆրեդ Վիլների: Առաջնախաղը կայացել է 1902 թվականի դեկտեմբերի 16-ին Բուդապեշտի ազգային օպերայում:
Ձմեռային հեքիաթ, օպերա երեք գործողությամբ:Լիբրետոն` Ալֆրեդ Վիլների: Առաջնախաղը կայացել է 1908 թվականի հունվարի 2-ին Վիեննայի պետական օպերայում:

Ուվերտյուրաներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սակունտալա op. 13 (1865), առաջին մեծ հաջողությունը^[8]
Պենտեսիլայա op. 31 (1884)
Գարնանը op. 36 (1887)
Շղթայված Պրոմեթևս op. 38 (1889)
Սաֆա op. 44 (1894)
Իտալիայում op. 49 (1904)

Սիմֆոնիաներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Sinfonie Nr. 1 op. 26 (Գյուղական հարսանիք, 1877)
Sinfonie Nr. 2 Es-Dur op. 35 (1887)

Նվագախմբային ստեղծագործություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոնցերտ ջութակի և նվագախմբի համար Nr. 1 a-Moll op. 28

Երգչախմբային երաժշտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անձրևի երգը op. 10
Երկու պիես տղամարդկանց երգչախմբի համար op. 14
Գարնան ցանցեր, տղամարդկանց երգչախմբի համար, 4 եղջերափող և դաշնամուր op. 15
Հանդարտություն ծովում և բարի ճանապարհ, տղամարդու երգչախմբի և եղջերափողերի համար op. 16
Երկու պիես տղամարդկանց երգչախմբի համար op. 17
Գարնան հիմներ, ալտի, երգչախմբի և նվագախմբի համար op. 23
Ֆուշերի հովտում, երգչախմբային վեց երգ op. 24
Psalm CXIII, մենակատարի, երգչախմբի և նվագախմբի համար op. 40
Երկու պիես տղամարդկանց երգչախմբի համար op. 41
Երկու երգ չորս ձայնի և դաշնամուրի համար op. 42

Ստեղծագործություններ ջութակի (կամ թավջութակի) և դաշնամուրի համար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Suite für Violine und Klavier E-Dur op.11 (siehe Erstausgabe, Edition Schott)
Suite für Violine und Klavier Es-Dur op. 43
Sonate für Violine und Klavier op. 25
Ballade für Violine und Klavier op. 54
Romanze für Violine und Klavier op. 51
Sonate für Cello und Klavier F-Dur op. 39
Violinkonzert a-Moll op. 28 (1878)

Ստեղծագործություններ դաշնամուրի համար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրոհ և ընկրկում — 9 պիես, op. 5
3 պիես դաշնամուրի համար z. 4 Hdn., op. 12
Հունգարական պարեր դաշնամուրի համար z. 4 Hdn., op. 22 (հետագայում հեղինակի կողմից գործիքավորվել է նվագախմբի համար)
4 պիես դաշնամուրի համար, op. 29
Գեորգիններ — 6 պիես դաշնամուրի համար, op. 52

Կամերային երաժշտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Klaviertrios op. 4 und op. 33
Klavierquintett B-Dur op. 30
Klavierquintett c-Moll op. 54
Streichquartett B-Dur op. 8 (1860)
Streichquintett op. 9

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Encyclopædia Britannica
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Энциклопедия Брокгауз (գերմ.)
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 http://mek.oszk.hu/00300/00355/html/ABC04834/05297.htm
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 ^5,6 ^5,7 ^5,8 https://www.digitalarchivioricordi.com/it/people/display/2130 — 1808.
↑ Peter Revers Michael Cherlin, Halina Filipowicz, Richard L. Rudolph The Great Tradition and Its Legacy 2004; ISBN 1-57181-403-5, p. 227; "During the late nineteenth century, Karl Goldmark was among the most internationally celebrated of Viennese composers."
↑ «Гольдмарк, Карл»։ Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հրեական հանրագիտարան: In 86 Volumes (82 Volumes and 4 Additional Volumes)։ St. Petersburg։ 1890–1907
↑ Соловьёв Н. Ф. (1890–1907)։ «Гольдмарк, Карл»։ Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ)։ Սանկտ Պետերբուրգ

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Karl Goldmark: Erinnerungen aus meinem Leben. Rikola, Wien 1922. (Autobiographie)
Harald Graf: Carl Goldmark. In: Studia Musicologica Academiae Scientiarum Hungarica. Bd. 38, Fasc 3/4, 1997.
Michael Jahn / Clemens Höslinger: Vergessen. Vier Opernkomponisten des 19. Jahrhunderts. J. F. Halévy, A. Rubinstein, K. Goldmark und J. J. Abert. Schriften zur Wiener Operngeschichte 6. Verlag Der Apfel, Wien 2008. ISBN 978-3-85450-288-3

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

[_0f8c7d0e8ffe4ca5-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_f2dbccbba989bb6f-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Encyclopædia Britannica

[_883ac5e56a181884-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Энциклопедия Брокгауз (գերմ.)

[_b28bea7e45e3fbf7-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 http://mek.oszk.hu/00300/00355/html/ABC04834/05297.htm

[_a7b409642b24149a-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 ^5,6 ^5,7 ^5,8 https://www.digitalarchivioricordi.com/it/people/display/2130 — 1808.

[6] Peter Revers Michael Cherlin, Halina Filipowicz, Richard L. Rudolph The Great Tradition and Its Legacy 2004; ISBN 1-57181-403-5, p. 227; "During the late nineteenth century, Karl Goldmark was among the most internationally celebrated of Viennese composers."

[Викитека_ЕЭБЕ-7] «Гольдмарк, Карл»։ Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հրեական հանրագիտարան: In 86 Volumes (82 Volumes and 4 Additional Volumes)։ St. Petersburg։ 1890–1907

[Викитека_ЭСБЕ-8] Соловьёв Н. Ф. (1890–1907)։ «Гольдмарк, Карл»։ Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ)։ Սանկտ Պետերբուրգ

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]