Հայոց մարդասիրական ճեմարան
Կալկաթայի Հայոց մարդասիրական ճեմարան | |
|---|---|
| Տեսակ | ճեմարան |
| Հիմնադրված է | 1821 թ. |
| Հիմնադրիր | Աստվածատուր Մուրադխանյան, Մնացական Վարդանյան |
| Նախագահ | Տ. Մովսես աբեղա Սարգսյան |
| Երկիր |  Հնդկաստան[1] |
| Տեղագրություն | Կալկաթա |
| Հասցե | 56բ, Միրզա Ղալիբի փողոց, Կալկաթա, Հնդկաստան |
| Կայք | ARMENIAN COLLEGE & PHILANTHROPIC ACADEMY |
  Հայոց մարդասիրական ճեմարան, Հնդկաստան | |
Կալկաթայի հայոց մարդասիրական ճեմարան, կրթական հաստատություն Հնդկաստանի Արևմտյան Բենգալիա նահանգի վարչական կենտրոն Կալկաթա քաղաքում։ Հանդիսանում է հայկական սփյուռքի ամենաազդեցիկ կրթական հաստատություններից մեկը, որը լուրջ դերակատարություն է ունեցել Հնդկաստանի հայ համայնքի պահպանման ու զարգացման, և ընդհանրապես, ժամանակակից հայոց պատմության նշանակալի իրողություններից է։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնադրումն ու ընդարձակումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ճեմարանը հիմնադրվել է 1821 թվականին Հնդկաստանի հայ համայնքի և հայազգի բարերարներ Աստվածատուր Մուրադխանյանի և Մնացական Վարդանյանի նախաձեռնությամբ։ 1825 թվականին ճեմարանին է միացվել Կալկաթայի Գալուցյան հայկական դպրոցը, իսկ 1949 թվականին՝ նաև 1922 թվականին հիմնադրված Կալկաթայի Դավիթյան օրիորդաց հայկական դպրոցը։ Այն ծնունդ էր 18-րդ դարի երկրորդ կեսից Կալկաթայում սկիզբ առած դպրոցական շարժման։
Մոտ կեսդարյա փորձություններից հետո Կալկաթայում ազգային վարժարան հիմնելու գաղափար է առաջանում Ջուղայեցի բարեգործ-վաճառական Աստվածատուր Մուրադխանյանի մոտ։ Նա իր մահից առաջ 8000 հնդկական ռուփի է կտակում հայ պատանիների համար ազգային դպրոց հիմնելու նպատակին։ Իր կտակում նշում էր.
|
… Թողածս մապլաղ ութն հազար ռուփի սքէն մնայ իմ կտակակատարաց ձեռնումն և կառավարութենումն որ պարտականան դնեն Ինկլիզի կումպանու խազանումն մուդաթի (տոկոսի), և մուդաթն տարէց տարի իմ կտակակատարք գդանեն, և իմ ըսդատումն ջամայ առնեն մինչ` ի Աստուծոյ ողորմութիւնն ծագի մեր բոլորովին մոլորեալ և ողորմելի ազգի վերէն` որ մտածեն այսքան մին առաջի հարկաւոր և պիտանի բան հիմնադրեն, և հաստադեն… | 
|
Իր կտակը կազմելուց երկու տարի հետո Ա. Մուրադխանյանը մահանում է, և նրա ցանկությունը մոռացության է մատնվում շուրջ երկու տասնամյակ՝ մինչ այն պահը, երբ Ջուղայեցի մեկ այլ վաճառական` Մնացական Սմբատ Վարդանյանը որոշում է բարձրացնել ազգային վարժարանի խնդիրը։ 1816 թվականին նա տպագրում է «Հրավիրակ» անունով մի տետր, իսկ մեկ տարի անց հրապարակում կոչ, որտեղ հայերին հորդորում է վարժարանի կառուցման հարցումլինել առատաձեռն.
|
|
…որպէս երկունք տենչանաց իմոց երկնեն զիս անդադար, նոյնպէս և ես ոչ դադարեմ յարաժամ, դիմել առ պատուելի ազգդ իմ. կոչելով զամենեսեան յօգնութիւն յայսմ ազգօգուտ ծննդեան ուսումնարանի |
|
Նվիրատվությունների արդյունքում Մ. Վարդանյանին հաջողվում է հավաքել 59.583 ռուփի և 1821 թվականի ապրիլի 2-ին հիմնադրել Հայոց մարդասիրական ճեմարանը։
Ճեմարանի առաջին շենքը գտնվել է Կալկաթայի Սուրբ Նազարեթ հայկական եկեղեցու մերձակայքում` հին Չանա Բազար փողոցում, որտեղ այդ ժամանակ կենտրոնացած էր կալկաթահայության մեծամասնությունը։ 1884 թվականին ճեմարանը վերջապես տեղավորվում է Ֆրի Սքուլ (Միրզա Գալիբ) փողոցի ներկայիս եռահարկ շենքում, որը գնվել է 48.000 հնդկական ռուփիով։ Այս շենքը նաև հայտնի է որպես անգլիացի վիպասան Ուիլիամ Մեկպիս Թաքրիի (1811-1863) ծննդավայր, ինչի մասին արձանագրված է ճեմարանի գլխավոր մուտքի աջ պատին` մարմարյա սալիկի վրա։ Հուշատախտակ է նվիրված նաև 1820-1850 թվականների բարերարներին` անվանումներով և հանգանակությունների գրառումներով։
1930 թվականին ճեմարանին է միացվում հարակից ընդարձակ տարածքը, որով կրթական հաստատությունը դառնում է ամբողջական։ Նույն թվականին հրապարակի հարավային կողմում Պետրոս Հ. Կրետյանի հովանավորությամբ տղաների և աղջիկների համար կառուցվում է ճեմարանի լողավազանը։
Սկզբնական շրջանում Հայոց ճեմարանն ուներ նաև օրիորդաց բաժին` իր առանձին ուսուցիչներով և դասասենյակներով, սակայն 1842 թվականին այն փակվում է։ Որոշ ժամանակ անց Հովհաննես Ավդալյանն իր տանը հիմնում է մի մասնավոր օրիորդաց վարժարան` Գալուցյան դպրոցը, սակայն որոշ ժամանակ անց այն ևս փակվում է։ 1846 թվականի փետրվարի 16-ին Շուշան Թաղիադյանը բացում է սուրբ Սանդուխտ օրիորդաց դպրոց, որը հետագայում ունենում է նաև տղաների բաժին։ Դպրոցը գործում է 6 տարի։ 1922 թվականին Դավիթ Ավետիք Դավթյան սեփական միջոցներով հիմնում է Դավթյան օրիորդաց տարրական վարժարանը, որը պահպանելով իր ինքնուրույնությունը` 1949 թվականին միանում է Հայոց ճեմարանին և դիմում է Արևմտյան Բենգալիայի Երկրորդական կրթության խորհրդին` Հայոց Մարդասիրական ճեմարանը որպես երկսեռ դպրոց ճանաչելու համար։ Դիմումն ընդունվում է 1953 թվականին և արդեն 1958 թվականին Մարդասիրական ճեմարանը ստանում է կրթական բարձր երկրորդական հաստատության կարգավիճակ։
Կրթական ծրագիրն ու կառավարման մարմինը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մինչև 1870 թվականը ճեմարանն ունեցել է իր ինքնուրույն կրթական ծրագիրը, սակայն հետագայում համապատասխանեցվել է Կալկաթայի համալսարանի քննությունների պահանջներին։
Ի սկզբանե ճեմարանի բարձրագույն հսկողությունը գտնվում էր հիմնադիր անդամներից կազմված խնամակալական մարմնի ներքո` «Անդամք Հայկեան Մարդասիրական Ճեմարանին» անունով։ Անդամակցության գումարը կազմում էր 250 ռուփի, որը 1842 թվականին նվազեցվում է մինչև 200-ի։ Ճեմարանի ընդհանուր կառավարման իրավունքը պատկանում էր չորս հոգաբարձուներին` ընտրված Անդամների ընդհանուր ժողովում։ Չորս հոգաբարձուներց մեկը ընտրվում էր երեց (ավագ) հոգաբարձու, ով պետք է զբաղվեր ճեմարանի տեսչությամբ։ Վերջինս իր ավագության դիրքը մեկ տարի անց զիջում էր երկրորդ հոգաբարձուին։
Դպրոց կարող էին ընդունվել 8 տարին լրացած երեխաները և սովորում էին մինչև 18 տարին լրանալը։ Սկզբնական շրջանում ուսումը վճարովի էր։ Ուսումնական հաստատությունում բնակվող աշակերտի ամսավճարը կազմում էր 30 ռուփի։ Սննդի, բնակության և ընդունելության համար վճարվում էր 16 ռուփի, իսկ 6 ռուփի` մաքրության և նորոգության համար՝ 8: Բնակիչ աշակերտի տարիքը պետք է չլիներ 6-ից ցածր։ Այն երեխան, ում ծնողն ի վիճակի չէր վճարել, ճեմարանը, Հոգաբարձուների խորհրդի որոշմամբ, ինքն էր հոգում ծախսերը։
Ըստ կանոնակարգի սահմանվում էր նաև ճեմարանի գլխավոր վարժապետի կամ ռեկտորի պարտավորությունները։ Վերջինս նախ պետք է լիներ հայ, տիրապետեր հայոց լեզվին և լիներ Հայ Առաքելական եկեղեցու հավատացյալ։ Նա ընտրվում էր ճեմարանի ընդհանրական ժողովի անդամներից։ Անգլիական լեզվի առաջին վարժապետը պետք է լիներ անգլիական եկեղեցու հետևորդ, տիրապետեր անգլերենին և լատիներենին։ Ընտրությունը կատարվում էր նախորդի սկզբունքով։ Հայ վարժապետուհու համար պարտադիր պայման էր համարվում հայերեն խոսելը։ Կանոնադրությամբ սահմանված է նաև արձակուրդի, պարգևատրության և պատժի, սննդի, հագուստի, սպասավորների և այլնի վերաբերող կանոնները։
Հայտնի է, որ 1924 թվականի հունվարի 1-ին ճեմարանին է փոխանցվում 1819-1823 թվականներին Կալկաթայում գործող հայկական տպարանը։ 1828 թվականի ապրիլի 7-ին ճեմարանում հիմնադրվել է «Արարատյան» գրադարանը, որն ուներ ամենամեծ հայկական գրքերի և ձեռագրերի հավաքածուն աշխարհում։ Ժամանակի ընթացքում կլիմայական պայմանների և անտարբերության հետևանքով գրքերի զգալի մասը ոչնչացել կամ անհետացել է։
Ճեմարանը իր պատմության առաջին հարյուրամյակում ունեցել է աշակերտների թվաքանակի կտրուկ տատանումներ։ Եթե 1865 թվականին ճեմարանում սովորել է ընդամենը 1, ապա 1874 թվականին՝ 74 աշակերտ, իսկ 1932 թվականին՝ 138 աշակերտ։
Կանոնադրության փոփոխությունն ու ճեմարանի փակվելու վտանգը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ճեմարանի կառավարումն ավելի կանոնավոր հիմքերի վրա դնելու համար 1879 թվականին Բենգալիայի Բարձրագույն Ատյանում Ընդհանուր իրավաբանի կողմից ընդդեմ ճեմարանի ժամանակի հոգաբարձուների և անդամների սկսվում է մի դատ, որը հանգեցնում է ճեմարանի նոր կանոնադրությանը։ Դատարանի կողմից այն հաստատվում է 1883 թվականին։ Կանոնադրությունը մանրամասն ճշգրտում է ճեմարանի խնամակալական մարմնի և հոգաբարձուների իրավասությունները, սակայն որևէ փոփոխություն չի նախատեսվում դպրոցի ընթացիկ ներքին կարգուկանոնի հետ կապված։ Նոր կանոնադրությամբ ճեմարանի հոգաբարձուների թիվը չորսից իջեցվում է երեքի, իսկ խնամակալական մարմնի անդամների թիվը հասցվում 12-ի։ Այս շրջանից սկսած նախապատվությունը տրվում է անգլերենի ուսուցմանը` ի վնաս հայերենի։ Միաժամանակ ճեմարանը սկսում է համագործակցել Կալկաթայի համալսարանի հետ, իսկ 1880-ական թվականների վերջին կրթօջախի տնօրինությունը անցնում է անգլիացի տեսուչների ձեռքը։ Այս վիճակը պահպանվում է մինչև 1952 թվականը։ 20-րդ դարի երկրորդ կեսին դպրոցը հայտնվում է ծանր վիճակում, անկում է ապրում կրթական մակարդակը։
Ճեմարանի գործունեությունը մեր օրերում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հնդկահայ համայնքը ճեմարանի փրկության հույսը կապում է Հայ Առաքելական եկեղեցու հետ։ 1998 թվականին դիմում է Կալկաթայի Բարձրագույն դատարան՝ ճեմարանի վարչական իրավասությունն Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին փոխանցելու համար։ 1999 թվականի փետրվարի 15-ին Կալկաթայի Բարձրագույն դատարանը որոշեց Հայոց մարդասիրական ճեմարանը հանձնել Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի տնօրինությանը, ինչով էլ սկսվում է կրթական հաստատության պատմության նոր փուլը։ Նույն որոշմամբ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին է վերապահվել ճեմարանի գործունեությունը տնօրինելու իրավունքը։ Վերահսկվում են ուսումնական ծրագրերը, կադրային նշանակումներն ու փոփոխությունները, դպրոցի վիճակն ու խնամքը։
1999 թվականին Կալկաթա է գալիս Հայաստանից ժամանած աշակերտների առաջին խումբը։ Արդեն 2003 թվականին կրթօջախում ուսում էր ստանում 149 երեխա։ Հետագայում նկատվում է աշակերտների թվի նվազում։ Ներկայումս հաստատությունում սովորող աշակերտների մեծամասնությունը Հայաստանից է (տարեկան 10-15 աշակերտ)։ Այստեղ են սովորում նաև հայ աշակերտներ Իրանից, Իրաքից և Սիրիայից։
Ներկայում սաների և ուսուցիչների կեցության, գրենական պիտույքների, ուսման վարձի և աշխատավարձերի ծախսերն ամբողջովին հոգում է ճեմարանը։ Ուսուցման լեզուն հիմնականում անգլերենն է։ Ճեմարանում, հայագիտական և բնագիտական առարկաներց բացի, աշակերտները սովորում են նաև հնդկերեն, ռուսերեն, պարսկերեն, արաբերեն։ Բարձր առաջադիմություն ունեցող աշակերտներին հնարավորություն է տրվում շարունակելու ուսումը Հնդկաստանի և աշխարհի տարբեր բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում։
Ճեմարանի կառավարիչն է Տ. Մովսես աբեղա Սարգսյանը, կառավարչի օգնականը՝ Վարազդատ սարկավագ Քոչարյանը։ Տնօրենի պարտականությունները հանձնարաված է Սումիտրա Մալիկին։
Ճեմարանի հասցեն է՝ Հնդկաստան, Կալկաթայի Միրզա Ղալիբի փողոց 53բ։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 6, էջ 200)։ 
|