Կալաբրիա

Կալաբրիա Calabria
Դրոշ Զինանշան
Երկիր	Իտալիա
Կարգավիճակ	Շրջան
Մտնում է	Իտալիա
Ներառում է	5 պրովինցիա
Վարչկենտրոն	Կատանձարո
Խոշորագույն քաղաք	Ռեջո դի Կալաբրիա
Օրենսդրական մարմին	Regional Council of Calabria
ՀՆԱ (2008) ՀՆԱ մեկ շնչի հաշվով	€ 33.6 միլիարդ € 16.400 միլիարդ
Հիմնական լեզու	Իտալերեն
Բնակչություն (2010)	2.009.227
Խտություն	130
Տարածք	15.082 կմ²
Սահմանակցում է	Բազիլիկատա
Ժամային գոտի	+1
ISO 3166-2 կոդ	IT-78
regione.calabria.it

Կալաբրիա (իտալ.՝ Calabria, նեապ.՝ Calavria, լատ.՝ Brut(t)ium, Calabria), Իտալիայի մարզ։ Ներառում է 5 գավառ, որոնցից երեքը պատմական՝ Ռեջո-Կալաբրիա, Կոզենցա և Կատանձարո, իսկ երկուսը համեմատաբար նոր՝ Կրոտոնե և Վիբո Վալենտիա։ Կալաբրիայի կենտրոնը Կատանձարո քաղաքն է։ Մարզի բնակչությունն է 2.009.227։

Ֆիզիկաաշխարհագրական բնութագիր

Աշխարհագրական դիրք

Կալաբրիան գտնվում է Ապենինյան թերակղզու ամենահարավային մասում, ինչպես հաճախ պատկերավոր ասում են «իտալական երկարաճիտք կոշիկի թաթին»: Արևմուտքից այն ողողում են Տիրենեյան , արևելքից ՝ Հոնիական ծովի, հյուսիս-արևելքից՝ Տարանտո ծոցի ջրերը, իսկ հարավ-արևմուտքում Սիցիլիայից բաժանված է Մեսիանայի նեղուցով , որի նվազագույն լայնությունը (Սիցիլիայի Պելորո և Կալաբրիայի Պեցցո խութերի միջև) 3,2 կմ է, որն առաջացել է Ասպրոմոնտե զանգվածի ու Պելորի շղթայի միջև տեկտոնական կապի առկայության հետևանքով: Ռեջիո դի Կալաբրիա հին քաղաքի դեմ դիմաց նեղուցից այն կողմ գտնվում է Մեսսինա սիցիլիական քաղաքը: Հյուսիսում Կալաբրիային սահմանակից է Բազիլիկատ մարզը: Ըստ ձևի մարզը նեղ և երկար է: Թերակղզին ձգվում է հյուսիսից հարավ 248 կմ, իսկ առավելագույն լայնությունը 110 կմ է: Ափագծի երկարությունը 780 կմ է:

Ռելիեֆ

Կալաբրիայի ծովածոցերը

• Կորիլյանո ծոց (Տարանտո ծոցի մաս)
• Ջո Տաուրոյի ծոց (Տիրենեյան ծով)
• Պոլիկաստրի ծոց (Տիրենեյան ծով), ողողում է նաև Կամպանիա և Բազիլիկատ երկրամասերի ափերը
• Սանտ Էուֆեմիայի ծոց (Տիրենեյան ծով)
• Սկուիլաչեի ծոց (Հոնիական ծով)

Կալաբրիան ունի առավելապես բլրոտ ռելիեֆ (լեռները զբաղեցնում են տարածքի 49,2 % ): Կալաբրիայի տարածքի զգալի մասը (41,8 %) զբաղեցնում են լեռները: Կալաբրիայի լեռները հանդիսանում են Ապենինների խութեր, և այստեղ դրանց անվանում են Կալաբրիական Ապենիններ: Դրանք կազմված են առանձին մասերից՝

• հյուսիսում՝ Պոլինո զանգվածի հարավային խութերը, որոնք տեղաբաշխված են Բազիլիկատի հետ սահմանին, առավելագույն բարձրությունը՝ 2267 մ
• հյուսիս-արևելքում, Տիրենեյան ծովի ափին՝ Մերձափյա լեռնային զանգվածը (Կոստերի Կորդիլեռներ)
• երկրամասի կենտրոնից հյուսիս՝ Սիլա լեռնային սարահարթը, դեպի հարավ՝ ընդհուպ մինչև Մարչելինարի նեղուց ձգվող փշատերև ու լայնատերև անտառներով
• կենտրոնում՝ Կալաբրիական լանջազանգվածն է, որը հարավում միանում է Ասպրոմոնտե սարահարթին: Ամենաբարձր կետը Պեկարարոն է՝ 1420 մ
• Սանտ Էուֆեմիա և Ջոյ Տաուրո հարթավայրերի միջև է գտնվում Պորո սարը (710 մ)

լեռնային հանգստավայր Սանտո-Ստեֆանո-Ասպրոմոնտե Մեսսինի նեղուցով, ամենամոտն է տեղաբաշխված ծովին, հարավում գտնվում է Ասպրոմոնտե բարձրադիր սարահարթը՝ ամենաբարձր կետով՝ Մոնտալտո լեռը ( կամ ինչպես հաճախ անվանում են Կոկուցա ), բարձրությունը 1955 մ

Գետեր և լճեր

Գետերը Կալաբրիայում կարճ են, կախված այն հանգամանքից, որ թերակղզին երկար ու նեղ է և կտրտված է լեռնային զանգվածներով: Առավել երկար գետերն են Կրատին և Նետոն, որոնք լցվում են Հոնիական ծովը: Առավել կարճ գետերն են Տրիոնտոն, Տասինան, Կորաչեն, Ամատո-իլ-Մուկոնեն, որոնք սկիզբ են առնում Սիլա լեռնազանգվածից, ու Սավուտո և Լավո գետերը, որոնք սկիզբ են առնում Պոլինո սարահարթից: Կալաբրիայում շատ արհեստական լճեր կան, որոնց մեծ մասը գտնվում է Սիլա բարձրավանդակում: Դրանք են՝ Ամպոլինո, Արվո, Չեչիտա և Անջիտոլա:

Պատմություն

Կալաբրիայի ամենահին բնակիչները այստեղ հաստատված օսկերի և սամիթների ցեղերն էին: Հենց այս ցեղերն էլ հանդիսանում են հարևան մարզի՝ Բազիլիկատի (հնում՝ Լուկանիա) բնակիչների նախահայրերը, որտեղ նրանց անվանում էին լուկաններ: Բազիլիկատի բնակիչները մինչ օրս այսպես էլ իրենց անվանում են:

Ք.ա. 8-րդ դարից Կալաբրիան գաղութացվեց հույների կողմից: Այնպիսի քաղաքներ, ինչպիսիք էին Սիբարիսը, Կրոտոնեն և Էպիզեֆիրի Լոկրին , դարձան Մեծ Հունաստանի ամենախոշոր քաղաքները: Հենց հույներն էլ երկրամասին տվեցին անվանումը « կալոն-բրիոն », որով հույները նշեցին պտղատու հողերի գոյությունը: Ք.ա. 3-րդ դարում հռոմեացիների կողմից Կալաբրիայի գրավումը բերեց անկման: Վաղ Միջնադարում Կալաբրիայում, հատկապես ճահճային շրջաններում, շատ տարածված էր մալարիան: Ափամերձ շրջանները հաճախ ենթարկվում էին ծովահենների ավազակային հարձակումների: Բյուզանդա-գոթական պատերազմի ժամանակ Կալաբրիան ամբողջովին դատարկվեց: Կալաբրիան, ինչպես և ողջ Իտալիան, գտնվում էր Բյուզանդական կայսրության իշխանության տիրապետության տակ: 1061 թվականին Կալաբրիան գրավվեց կաթոլիկ դարձած նորմանների, ինչպես այն ժամանակ ասում էին՝ վիկինգների կողմից: Վիկինգների առաջնորդներն էին Ռոբեր Գյուսկարը (Ռոբերտո Գյուիսկարդո) և Սիցիլիայի կոմս Ռոժե I-ը ( Ռուջերո Բոսսո): Նրանց ժամանակ ձևավորվեց Սիցիլիայի թագավորությունը, որի կազմի մեջ էլ մտավ և Կալաբրիան: Կալաբրիայի հետագա պատմությունը կապված է այս թագավորության պատմության հետ: Սկզբում այստեղ գահակալում էր Հոհենշտաուֆենների (Շտաուֆենների) արքայատոհմը: Հետո իշխանությունն անցավ ֆրանսիական ծագման Անժույան արքայատոհմին (Անժույ Սիցիլիական տուն ), որի հետ պայքարում էր արագոնյան արքայական տոհմը (Արագոնյան գահ): Պայքարի արդյունքում տարածքը բաժանվեց երկու թագավորությունների, որոնցից մեկի՝ Նեապոլիտանական թագավորության մեջ էլ մտավ Կալաբրիան: 15-19-րդ դարերում Կալաբրիայի ափերի վրա հաճախ հարձակվում էին թուրքերը և բերբերները: Իտալիայի (Ռիսորջիմենտո) միավորման համար մղվող հեղափոխական պայքարի ժամանակ այստեղ՝ Ասպրոմենտեի լեռներում կռվել և վիրավորվել է Ջուզեպպե Գարիբալդին: Մարզի պատմության վերջին ժամանակաշրջանը սերտորեն կապված է միացյալ Իտալական թագավորության ստեղծման և հանրապետության ձևավորման հետ: Մինչև 20-րդ դարը Կալաբրիան կազմում էր երկրի գյուղատնտեսության կարևոր մասը:

Վարչական բաժանում

Կալաբրիայի վարչական բաժանում

Կալաբրիայի երկրամասը ընդգրկում է հետևյալ մարզերը.

Մարզ	Մարզ, բնակչություն (2013)	Մակերես, կմ²	Խտություն, մարդ/կմ²	Համայնքների թիվը
Կատանձարո	359 716	2391	150	80
Կոզենցա	714 281	6650	107	155
Կրոտոնե	171 666	1717	100	27
Ռեջո-Կալաբրիա	550 323	3183	173	97
Բիբո-Վալենտիա	162 252	1139	142	50

Պետական-վարչական կառավարում

Գործադիր իշխանություն

Տեղական կառավարումը (Giunta Regionale) կազմված է մարզի ղեկավարից (Presidente della Regione), որն ընտրվում է 5 տարով, նրա տեղակալից և նախարարներից (որոնց թիվը այժմ 11 է) :

Օրենսդիր իշխանություն

Մարզային խորհուրդը (խորհրդարան), իտալ.՝ Consiglio Regionale della Calabria), կազմված է 50 անդամից , որոնք ընտրվում են 5 տարով: Իշխանության տեղական մարմիններին բնորոշ է կոռուպցիայի բարձր մակարդակը: Մաֆիայի դեմ պայքարի ջատագովներից մեկի՝ գրող Ռոբերտո Սավիանոյի խոսքերով Կալաբրիայի մարզային խորհրդի 50 անդամներից 35-ը ունեն դատվածություն, հետաքննվում կամ մեղադրվում են իրավախախտումների մեջ:

Լեզվաազգագրական բնութագիր

• Իտալական լեզվի կալաբրիական բարբառը մոտ է այլ հարավային բարբառներին: Երկրամասի հյուսիսում ավելի շատ օգտագործվում է նեապոլիտանական բարբառը, իսկ հարավում՝ սիցիլիականը: Ներգաղթյալների ազդեցության տակ ձևավորվել են նաև այլ բարբառներ: Հայտնի է, թե ինչպիսի մեծ փոփոխության է ենթարկվել կալաբրիական բարբառը հունական ազդեցության տակ. բնակչության մի մասը խոսում է այսպես կոչված « հունա-կալաբրիական » բարբառով (կամ՝ գրեկանիկո), որն առաջին հերթին տարածված էր ողջ հարավային Իտալիայում մինչև 11-րդ դարը, իսկ Կալաբրիայում՝ մինչև 16-րդ դարը: Այժմ այն պահպանված է միայն Բովեզիայի խիստ սահմանափակ քանակով մարդկանց շրջանում:
• Իտալա-ալբանական բարբառ. Կալաբրիայի որոշ հյուսիսային շրջաններում հնագույն ժամանակներում տարածված էր ալբանական ցեղախմբերից մեկի տոսկյան բարբառը: Այս բարբառով 15-16-րդ դարերում խոսում էին մինչև 300 հազար մարդ, իսկ 2001 թվին՝ 70 հազար:
• Օքսիտանո-ռոմանյան լեզուներ-Կալաբրիական բարբառ. հանդիպում է Գուարդիա-Պիեմոնտեզե փոքր ծովափնյա բնակավայրում: Այն բնակեցված է վալդենսների սերունդներով, որոնք միջին դարերում աքսորվել էին Պրովանսից, Պիեմոնտից և Լիգուրիայից:

Տնտեսություն

Ձիթենիների մշակելի այգիներ

Երկրամասում աճեցնում են հացահատիկ, ձիթապտուղ, ցիտրուսներ, թուզ, կարտոֆիլ, խաղող, որն էլ հանդիսանում է տնտեսության հիմքը: Ի հավելումն այս ամենի, կարևոր տեղ են զբաղեցնում փայտամշակումն ու ձկնորսությունը: Երկրամասում կան հանքային աղերի նստվածքներ և սեփական ջրային էներգետիկ պաշարներ: Այստեղ գործում են մի շարք հիդրոէլեկտրակայաններ: 20-րդ դարում բարեփոխումների շարքը խթանեց տարածաշրջանի զարգացումը: Զարգանում է քիմիական արդյունաբերությունը, չնայած որ տնտեսությանը բնորոշ է ագրարային ուղղվածությունը: Կալաբրիայի тՀամախառն ներքին արդյունքը կազմում է երկրի ամբողջ արդյունքի 2,2 %-ը, կամ 33 507 միլիոն եվրո: Բնակչության մեկ շնչին ընկնող համախառն եկամուտը 16 244 եվրո է:

Զբոսաշրջություն

Ռեջիո Կալաբրիա տաճարը

Կալաբրիայի զբոսաշրջության հիմքը ձկներով հարուստ ծովն է: Մերձափնյա տարածքներում իրար են հաջորդում լողափերը և ժայռոտ ափերը: Բանաստեղծ Գաբրիելե դը Աննունցիոն Ռեջո-դի-Կալաբրիայի լողափը անվանել է «Իտալիայի ամենագեղեցիկ կիլոմետրը»: Թույլ զարգացած արդյունաբերությունը և խոշոր քաղաքների բացակայությունը ապահովում էին ծովի մաքրությունը, որի շնորհիվ Կալաբրիան այժմ էլ համարվում է բնական դրախտ: Իրավիճակը, սակայն, փոխվում է, և ծովի ջրերի աղտոտման դեպքերը ավելի հաճախ են դառնում, չնայած՝ ոչ ամենուրեք: Լեռնային զբոսաշրջությունը տարածված է Ասպրոմենտե և Սիլա լեռներում , Արվո և Ամպոլինո լճերի շրջանում: Իտալիայի և Սիցիլիայի միջև ընկած նեղուցի ափին է գտնվում Ռեջո-դի-Կալաբրիա քաղաքը՝ Կալաբրիայի ամենամեծ ու ամենահին քաղաքը (մոտ 3000 տարեկան): Այստեղ է գտնվում բուսաբանական այգին, Մեծ Հունաստանի ազգային թանգարանը և Արագոնի ամրոցը: Բացի դրանից, ինչպես Տիրենեյան, այնպես և Հոնիական ծովերի ափամերձ շրջաններում կան մի շարք ավելի փոքր ու գեղատեսիլ քաղաքներ՝ իրենց տեսարժան վայրերով: Տրոպեայում է գտնվում Սանտա-Մարիա դել Իզոլայի մենաստանը: Սիդեռնոն հայտնի է հարմարավետ հյուրանոցներով: Ջերաչեում ուշադրություն են գրավում նորմանյան ամրոցը և հին տաճարը: Սկուիլաչեն ծովափնյա առողջարան է և հնագիտական պեղումների վայր: Ստիլոյում է գտնվում հայտնի փիլիսոփա-ուտոպիստ Թոմազո Կամպանելլայի տունը, նորմանյան ամրոցը և բյուզանդական տաճարը: Կալաբրիայի հիմնական առողջարաններն են Տրոպեան, Սովերատոն, Սկալեան:

Տեղական խոհանոց

     Հիմնական հոդված՝ Կալաբրիական խոհանոց

Տես նաև

• Նդրանգետա

Արտաքին հղումներ

• Провинция Реджии Калабрии
• Область Калабрия Официальный сайт области Калабрия.
• Область Калабрия Сайт о Калабрии на русском языке.