Խոլահավեր

Կապտաոտ խոլահավ

Թագավորություն	Կենդանիներ
Տիպ	Քորդավորներ
Դաս	Թռչուններ
Կարգ	Խոլահավազգիներ (Suliformes)
Ընտանիք	Խոլահավեր (Sulidae)
Ցեղ	Խոլահավեր (Sula)

Լատիներեն անվանում

Sula

Brisson, 1760

Դասակարգումը
Վիքիցեղերում

Պատկերներ
Վիքիպահեստում

ITIS 174697
NCBI 32641
EOL 45509066

Խոլահավերը (լատին․՝ Sula) խոլահավազգիներ (Suliformes) կարգի խոլահավեր (Sulidae) ընտանիքին պատկանող խոշոր ծովային թռչունների ցեղ է։ Ցեղը բաղկացած է ժամանակակից վեց և մի քանի անհետացած տեսակներից։ Հյուսիսային խոլահավը (Sula bassana) տեղափոխվել է խևահավեր (Morus) ընտանիք, որը պարունակում է երեք տեսակ։ Սևաթև խոլահավն առանձնացվել է խոլահավերի ընտանիքի երրորդ ցեղում (Հայրախոլահավեր - Papasula)։

Ցեղի ընդհանուր բնութագրերը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խոլահավերը խոշոր թռչուններ են, որոնք ազատորեն սավառնում են օվկիանոսի վրայով, ձկներ և կաղամարներ են որսում՝ 10-100 մ բարձրությունից ջուրս սուզվելով մինչև 25 մ խորություն։ Խոլահավեր ցեղի մեծահասակ առանձնյակների մարմնի երկարությունը 71-91 սմ է, թևերի բացվածքը՝ մինչև 1,5 մ, քաշը՝ 0,7-1,5 կգ։ Սուզվելիս նրանք կարող են ջրի մակերևույթի մոտ մինչև 140 կմ/ժ արագություն զարգացնել։ Հարվածը մեղմում են գլխի մաշկի տակ գտնվող օդապարկերը։ Փետուրների գերակշռող գույներն են սպիտակը և սևը (մուգ շագանակագույն)։ Սուր կտուցի եզրերի երկայնքով փոքրիկ ատամներ են։ Խոլահավերը շնչում են կտուցով, քանի որ արտաքին քթանցքներն ընդմիշտ փակ են և չեն խանգարում սուզվելուն։ Աչքերը գտնվում են առջևում, կտուցի կողքին, տեսողությունը երկակնյա է։

Բնադրում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խոլահավերը բնադրում են գաղութներով հիմնականում Ատլանտյան, Խաղաղ և Հնդկական օվկիանոսների արևադարձային և մերձարևադարձային գոտիների կղզիներում և ծովափերին։ Մեկից մինչև չորս գունատ կապույտ կամ մոխրագույն ձու են ածում ժայռերի, ավազոտ ափերի կամ ծառերի վրա։ Երկու ծնողներն էլ հերթով նստում են ձվերի վրա 28-45 օր ընթացքում։ Եթե ձվերից մի քանի ճուտ է դուրս գալիս, սովորաբար կերակրում են միայն մեկին՝ ամենաուժեղին։ Բացառություն են կազմում Կապտաոտ խոլահավերը, որոնք մի քանի ձագ են կերակրում։ Երեքից վեց ամիս հետո երիտասարդ խոլահավերը սկսում են ինքնուրույն որսալ։

Պերուում խոլահավերի և այլ թռչունների բնադրավայրերում գուանո հավաքելու և այն որպես պարարտանյութ օգտագործելու դարավոր ավանդույթ կա։

Կարգաբանություն և էվոլյուցիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խոլահավեր ընտանիքի ֆիլոգենիան

Սևաթև խոլահավ (Papasula abbotti)

Հյուսիսային խևահավ (Morus bassanus)

	Ավստրալիական խևահավ (Morus serrator)

	Կապյան խևահավ (Morus capensis)

Կարմրաոտ խոլահավ (Sula sula)

Դարչնագույն խոլահավ (Sula leucogaster)

	Դիմակավոր խոլահավ (Sula dactylatra)

	Նասկայի խոլահավ (Sula granti)

	Կապտաոտ խոլահավ (Sula nebouxii)

	Պերուական խոլահավ (Sula variegata)

Խոլահավեր ընտանիքի կլադոգրամը^[1]։

Տեսակառաջացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆիլոգենետիկական ծառի վրա խոլահավերի հայտնի վեց տեսակների դասավորությունը և դրանց տարանջատումն այլ ցեղերից ցույց է տրված նկարում։ Նախկինում Խոլահավերի բոլոր տեսակները վերագրվում էին մեկ ցեղի, բայց մոլեկուլային և բրածո տվյալները հնարավորություն տվեցին առանձնացնել երեք ցեղ։ Խոլահավեր ցեղի բրածոները շատ ավելի հազվադեպ են, քան Խևահավերի (Morus)։

Խոլահավերի ցեղ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անհետացած տեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Sula humeralis (բրածո. միջին պլիոցեն)
Sula magna (բրածո. ուշ/վաղ պլիոցեն, Պերու)
Sula sulita (բրածո. ուշ պլիոցեն, Պերու)

Ժամանակակից տեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թռչնաբանների միջազգային միությունը ժամանակակից վեց տեսակ է առանձնացնում^[2]^[3]։ Դրանք թվարկված են աղյուսակում։

Հայերեն անվանումը	Գիտական անվանումը	Կարգավիճակը Կարմիր գրքում
Կապտաոտ խոլահավ	Sula nebouxii Ալֆոնս Միլն-Էդվարդս, 1882	Քիչ մտահոգող տեսակ^[4]
Դարչնագույն խոլահավ	Sula leucogaster Պիտեր Բոդարթ, 1783	Քիչ մտահոգող տեսակ^[5]
Դիմակավոր խոլահավ	Sula dactylatra Ռենե Լեսոն, 1831	Քիչ մտահոգող տեսակ^[6]
Նասկայի խոլահավ	Sula granti Լայոնել Վալտեր Ռոտշիլդ, 1902	Քիչ մտահոգող տեսակ^[7]
Պերուական խոլահավ	Sula variegata Յոհան Յակոբ ֆոն Չուդի, 1843	Քիչ մտահոգող տեսակ^[8]
Կարմրաոտ խոլահավ	Sula sula Կառլ Լիննեյ, 1766	Քիչ մտահոգող տեսակ^[9]