Լյուբլյանիցա
| Լյուբլյանիցա | |
|---|---|
 | |
| Բնութագիր | |
| Երկարություն | 85 կմ |
| Ավազանի մակերես | 1890 կմ² |
| Ջրի ծախս | 25 մ³/վ |
| Ջրահոսք | |
| Ակունքի տեղակայում | Retovje Springs? |
| Գետաբերանի տեղակայում | Սավա |
| Կոորդինատներ | |
| Տեղակայում | |
| Հոսող հոսքեր | Iška?, Gradaščica?, Besnica?, Bistra?, Borovniščica?, Mala Ljubljanica? և Unica? |
| Երկիր |  Սլովենիա[1] |
| Երկրամաս | Լյուբլյանա |
| Ջրահավաք | Sava Basin? |
| Աշխարհագրական տեղադրություն | Ljubljana Basin? |
Լյուբլյանիցա (սլովեն.՝ Ljubljanica), գետ Սլովենիայում, Սավա գետի վտակը։
Ստուգաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գետի անվանման ծագման ստույգ բացատրություն չկա։ Վարկածներից մեկի համաձայն՝ գետն իր անունն ստացել է գերմաներեն գերմ.՝ Laibach («դանդաղ ջուր») բառից, ըստ այլ ենթադրությունների՝ գետի անունը ծագել է Լյուբովիդ անձնանունից, որը գետի ափին գտնվող բնակավայրի ենթադրյալ հիմնադրի անունն է։ Իսկ արդեն գետի անունով կոչվել է Լյուբլյանա քաղաքը[2][3]։
Հռոմեական կայսրության ժամանակաշրջանում գետը և նրա ափին գտնվող բնակավայրը, որը գտնվել է ժամանակակից Վրխնիկայի տեղում, կոչվել են Նավպորտ (լատին․՝ Nauportus)[4]։ Միջնադարյան աղբյուրներում գետը կոչվել է գերմանական և լատինական անուններով՝ Leybach (1254 թվական), Laibacus (1260 թվական), Leybach (1265 թվական), Laybach (1314, 1443 թվականներ)։ Սլովենական անվանումն առաջին անգամ օգտագործել է Յանեզ Վայկարդ Վալվազորը[5]։
Նկարագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իր ողջ ընթացքում գետը յոթ անգամ անհետանում է կարստային խորխորատներում և կրկին հայտնվում է մակերեսին՝ փոխելով իր անունը[4][6][7]։ Իր հոսանքի սկզբում այն կոչվում է Տրբուխովիցա (սլովեն.՝ Trbuhovica), ապա Օբրխ (սլովեն.՝ Obrh), Ստրժեն (սլովեն.՝ Stržen), Ռակ (սլովեն.՝ Rak), Պիվկա (սլովեն.՝ Pivka), Ունիցա (սլովեն.՝ Unica) և միայն Վրխնիկա քաղաքից ներքև է ստանում Լյուբլյանիցա անվանումը[7][8]։
Վրխնիկա քաղաքից մինչև Սավա գետի մեջ թափվելու վայրը գետի երկարությունը 41 կմ է[8]։ Ջրհավաք ավազանի մակերեսը 1890 կմ² է[6]։ Գետի լայնությունը 25-30 մ է, առավելագույն խորությունը՝ մինչև 12 մ[9]։ Դրա հոսանքը մոտ 20 կմ անցնում է ստորգետնյա կարստային քարանձավներով։ Լյուբլյանիցայի ջրահավաք ավազանում հայտնաբերվել են կարստային բիֆուրկացիաներ, որտեղ մեկ տեղամասի ջուրը միաժամանակ հոսում է տարբեր կողմեր։ Լյուբլյանիցայի ափին՝ Սավա գետը թափվելու վայրից 10 կմ հեռավորության վրա է տեղակայված Սլովենիայի մայրաքաղաք Լյուբլյանան։ Ջրի ծախսը տատանվում է 4,3-ից մինչև 132 մ³/վ և միջին հաշվով կազմում է 39 մ³/վ[4]։
Երկրաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գետի ավազանի մեծ մասը ձևավորվել է կավճի և Յուրայի ժամանակաշրջանի կրաքարերի հզոր շերտով և Յուրայի ու Տրիասի ժամանակաշրջանների դոլոմիտներով[10]։ Կան նաև չորրորդական մնացորդներ, որոնց հզորությունը Պլանինյան դաշտում հասնում է 25 մետրի, բայց միջինը կազմում է 5 մ[4]։ Ավազանի հարավային մասը՝ մինչև Վրխնիկա, ձևավորվել է դինարյան կարստով, որը բաղկացած է հիմնականում կրաքարից։ Հյուսիս-արևմուտքում գտնվում է նախալպիական կամ մեկուսացված կարստի տարածքը՝ դոլոմիտից կտրուկ լանջերով։ Ջրհավաք ավազանի մեծ մասը բաղկացած է ճեղքված կարստային ջրատար հորիզոններից, որոնք փոքր ջրային հորիզոններ են կազմում, որոնք օգտագործվում են որպես ստորգետնյա ջրերի աղբյուրներ (Լյուբլյանայի ճահիճներ)։
Լյուբլյանիցայի ակունքի և Պլանկինյան դաշտի միջև ընկած հատվածում ընկած մոտ 150 կմ² տարածքում հայտնի է ավելի քան 800 քարանձավ[10]։
Կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գետի ավազանում տարվա ընթացքում հաշվվում է 100-150 անձրևոտ օր, այդ ընթացքում լինում են 1300-ից մինչև 3000 մմ տեղումներ։ Օրական տեղումների ռեկորդային քանակը կազմում է 300 մմ։ Աշնանային և ձմեռային վարարումները լինում են երկարատև անձրևներից հետո։ Գարնանային վարարումների պատճառ է դառնում բարձրլեռնային սարահարթի վրա ձյան հալչելը[4]։
Հնագիտական ուսումնասիրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
19-րդ դարի վերջին Լյուբլյանիցա գետում Կարել Դեժմանն սկսել է ջրասուզակային հնագիտական հետազոտություններ։ Հայտնաբերվել են բրոնզե անոթներ և երկաթե զենք[9]։
Տեսարժան վայրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լյուբլյանիցա գետի վրա կառուցվել է Վիշապների կամուրջը[11]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Deutsche Nationalbibliothek Record #4099719-4 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
- ↑ Snoj M. Etimološki slovar slovenskih zemljepisnih imen. Založba Modrijan. — Ljubljana :: Založba ZRC, 2009. — С. 238–241. — 978-961-241-360-6 с.
- ↑ Torkar S. O nastanku in pomenu krajevnega imena Ljubljana in njegove nemške oblike Laibach(սլովեն.) // Glasilo Mestne občine Ljubljana. — 2008. — Т. XIII. — № 8, 9. — С. 1318—797X.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Bonacci O. Karst hydrogeology/hydrology of dinaric chain and isles(անգլ.) // Environmental Earth Sciences. — 2015. — В. 1. — Т. 74. — С. 37–55. — ISSN 1866-6299 1866-6280, 1866-6299. —
- ↑ Bezlaj F. Slovenska vodna imena, 1. knjiga.. — Ljubljana: Slovenska Akademija Znanosti in umetnosti, 1956. — С. 349–351.
- ↑ 6,0 6,1 Sapač K., Rusjan S., Šraj M. Assessment of consistency of low-flow indices of a hydrogeologically non-homogeneous catchment: A case study of the Ljubljanica river catchment, Slovenia(անգլ.) // Journal of Hydrology. — 2020. — Т. 583. — С. 124621. —
- ↑ 7,0 7,1 Blaž Lesnik, Radio Ognjišče. «Reka sedmerih imen». Radio Ognjišče (սլովեներեն). Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 3-ին.
- ↑ 8,0 8,1 «Ljubljanica». ksh.fgg.uni-lj.si. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 7-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 3-ին.
- ↑ 9,0 9,1 Gaspari A. Archaeology of the Ljubljanica River (Slovenia): early underwater investigations and some current issues(անգլ.) // The International Journal of Nautical Archaeology. — 2003. — В. 1. — Т. 32. — С. 42–52. —
- ↑ 10,0 10,1 Blatnik M., Mayaud C., Gabrovšek F. Groundwater dynamics between Planinsko Polje and springs of the Ljubljanica River, Slovenia(անգլ.) // Acta Carsologica. — 2019. — В. 2. — Т. 48. — ISSN 0583-6050 1580-2612, 0583-6050. —
- ↑ Ерёмина Л.М. Все столицы мира: Популярный справочник. — Москва: Дрофа, 2001. — С. 66—68. — 304 с. — ISBN 5-7107-3085-8
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- «Condition of Ljubljanica». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Լյուբլյանիցա» հոդվածին։ |
| ||||||||||
