Լիսաժուի ուղեծիր
Լիսաժուի ուղեծիր, կիսապարբերական ուղեծրային հետագիծ է, որը կոչվել է Ժյուլ Անտուան Լիսաժուի անունով, այս դեպքում մարմինը կարող է հետևել եռամարմին համակարգի Լագրանժի կետին՝ նվազագույն շարժիչ ուժի կիրառմամբ։ Լյապունովի ուղեծրերը Լագրանժի կետի շուրջ կորեր են, որոնք ամբողջությամբ գտնվում են երկու հիմնական մարմինների հարթության մեջ։ Ի տարբերություն դրա, Լիսաժուի ուղեծրերը ներառում են այս հարթության մեջ գտնվող և դրան ուղղահայաց բաղադրիչներ և հետևում են Լիսաժուի կորերին։ Հալո ուղեծրերը նույնպես ներառում են հարթությանը ուղղահայաց բաղադրիչներ, բայց դրանք պարբերական են, մինչդեռ Լիսաժուի ուղեծրերը սովորաբար ոչ։
Գործնականում, Լագրանժի կետերի շուրջ ցանկացած ուղեծիր՝ L1, L2 կամ L3, դինամիկ անկայուն է, ինչը նշանակում է, որ հավասարակշռությունից փոքր շեղումները ժամանակի ընթացքում աճում են[1]: Արդյունքում, այս Լագրանժի կետերի ուղեծրերում գտնվող տիեզերանավերը պետք է օգտագործեն իրենց շարժիչային համակարգերը իրենց դիրքը պահպանելու համար։ Չնայած այդ ուղեծրերը կատարյալ կայուն չեն, դիրքի պահպանման փոքր իմպուլսը տիեզերանավը երկար ժամանակ պահում են ցանկալի Լիսաժուի ուղեծրում։
Այլ ազդեցությունների բացակայության դեպքում, Լագրանժյան կետեր՝ L4-ի և L5-ի շուրջ ուղեծրերը դինամիկորեն կայուն են, քանի որ երկու հիմնական մարմինների զանգվածների հարաբերակցությունը մեծ է մոտ 25-ից[2]: Բնական դինամիկան տիեզերանավը (կամ բնական երկնային մարմինը) պահում է Լագրանժյան կետի մոտակայքում՝ առանց շարժիչային համակարգի օգտագործման, նույնիսկ երբ այն փոքր-ինչ շեղված է դիրքից[3]: Այս ուղեծրերը, սակայն, կարող են անկայունանալ մոտակա այլ զանգվածեղ մարմինների կողմից։ Օրինակ՝ Երկիր-Լուսին համակարգի L4-ի և L5-ի կետերի շուրջը պտտվող ուղեծրերը կարող են տևել ընդամենը մի քանի միլիոն տարի՝ միլիարդների փոխարեն, Արեգակնային համակարգի մյուս մոլորակների կողմից առաջացող ձգողական խաթարումների պատճառով[4]:
Լիսաժուսի ուղեծրերի օգտագործում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Լիսաժուսի ուղեծրերը օգտագործել են մի քանի առաքելությունների ժամանակ՝
- ACE սարքը տեղակայվել է Արեգակ-Երկիր համակարգի L1-ում[5],
- SOHO աստղադիտարանը Արեգակ-Երկիր համակարգի L1-ում,
- DSCOVR աստղադիտարանը Արեգակ-Երկիր համակարգի L1-ում[6],
- WMAP կայանը Արեգակ-Երկիր համակարգի L2-ում[7],
- Genesis կայանը, որը հավաքում է արևային մասնիկներ, Արեգակ-Երկիր համակարգի L1-ում[8],
- 2009 թվականի մայիսի 14-ին Եվրոպական տիեզերական գործակալությունը (ԵՏԳ) տիեզերք արձակեց Հերշել և Պլանկ աստղադիտարանները, որոնք երկուսն էլ օգտագործում են Լիսաժուսի ուղեծրերը Արեգակ-Երկիր համակարգի L2-ում[9],
- ԵՏԳ-ի Գեյա աստղադիտակը նույնպես օգտագործում է Լիսաժուի ուղեծիրը Արեգակ-Երկիր համակարգի L2-ում[10],
- 2011 թվականին ՆԱՍԱ-ն իր THEMIS կայաններից երկուսը տեղափոխեց Երկրի ուղեծրից Լուսնի ուղեծիր՝ Երկիր-Լուսին L1 և L2 Լիսաժուի ուղեծրերի միջոցով[11],
- 2018 թվականի հունիսին Չինաստանի Չանյե-4 լուսնային վայրէջքի առաքելության Ցյուէցյաո ռելեային արբանյակը, մտավ Երկիր-Լուսին համակարգի L2-ի շուրջ ուղեծիր[12]:
Գեղարվեստական գրականությունում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Արթուր Քլարկ և Սթիվեն Բաքստերի 2005 թվականի գիտաֆանտաստիկ «Արևային փոթորիկ» վեպում տիեզերքում կառուցվում է հսկայական վահան՝ Երկիրը մահացու արեգակնային փոթորկից պաշտպանելու համար։ Նկարագրվում է, որ վահանը գտնվել է Լիսաժուի ուղեծրում՝ L1 կետում։ Պատմության մեջ հարուստ և ազդեցիկ մարդկանց մի խումբ ապաստան է գտնում L2 վահանի դիմաց, որպեսզի պաշտպանվեն արեգակնային փոթորկից վահանի, Երկրի և Լուսնի միջոցով։
Էնդի Ուիրի 2017 թվականի գիտաֆանտաստիկ «Արտեմիս» վեպում Լիսաժուսի ուղեծիրն օգտագործվում է որպես փոխանցման կետ դեպի Լուսին և Լուսնից ետ ճանապարհորդությունների համար։
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «ESA Science & Technology: Orbit/Navigation». European Space Agency. 2009 թ․ հունիսի 14. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 12-ին.
- ↑ «A230242 – Decimal expansion of (25+3*sqrt(69))/2». OEIS. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 7-ին.
- ↑ Vallado, David A. (2007). Fundamentals of Astrodynamics and Applications (3rd ed.). Springer New York. ISBN 978-1-881883-14-2. (paperback), (hardback).
- ↑ Lissauer, Jack J.; Chambers, John E. (2008). «Solar and planetary destabilization of the Earth–Moon triangular Lagrangian points». Icarus. 195 (1): 16–27. Bibcode:2008Icar..195...16L. doi:10.1016/j.icarus.2007.12.024.
- ↑ «ACE Mission». izw1.caltech.edu. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 3-ին.
- ↑ Bergin, Chris (2015 թ․ փետրվարի 11). «SpaceX Falcon 9 successfully launches the DSCOVR spacecraft». NASASpaceFlight.com (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 3-ին.
- ↑ «WMAP Observatory: Trajectory and Orbit». map.gsfc.nasa.gov. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 3-ին.
- ↑ «Genesis: Search for Origins | JPL | NASA». solarsystem.nasa.gov. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 3-ին.
- ↑ «Herschel: Orbit/Navigation». ESA. Վերցված է 2006 թ․ մայիսի 15-ին.
- ↑ «Gaia-ի Լիսաժուի տիպի ուղեծիրը». ESA. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 18-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|մուտքի ամսաթիվ=ignored (օգնություն) - ↑ ARTEMIS: The First Mission to the Lunar Libration Orbits
- ↑ Jones, Andrew (2018 թ․ հունիսի 14). «Chang'e-4 relay satellite enters halo orbit around Earth-Moon L2, microsatellite in lunar orbit». SpaceNews. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 6-ին.
| ||||||||||||||||||||||||||||||