Լեոնիդ Ենգիբարյան

Լեոնիդ Ենգիբարյան
Ծնվել է	մարտի 15, 1935
Ծննդավայր	Մոսկվա, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ
Մահացել է	հուլիսի 25, 1972 (37 տարեկան)
Մահվան վայր	Մոսկվա, ԽՍՀՄ
Կրթություն	Կրկեսային և էստրադային արվեստի պետական ուսումնարան
Քաղաքացիություն	ԽՍՀՄ
Մասնագիտություն	դերասան, ծաղրածու, կրկեսի արտիստ, բռնցքամարտիկ, միմոս, գրող, թատերական ռեժիսոր և սցենարիստ
Ակտիվ շրջան	1952-1972
Ընտրանի	Ճանապարհ դեպի կրկես
Ամուսին(ներ)	Յարմիլա Գալամկովա
Երեխա(ներ)	Բարբարա Ենգիբարյան
Պարգևներ և մրցանակներ

Լեոնիդ Ենգիբարյան (մարտի 15, 1935(1935-03-15)^[1], Մոսկվա, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ^[1] - հուլիսի 25, 1972(1972-07-25), Մոսկվա, ԽՍՀՄ), ծաղրածու, հայ ծաղրածու մնջկատակ, կրկեսի դերասան, գրող, ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստ (1971)։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լեոնիդ Ենգիբարյանը ծնվել է 1935 թվականի մարտի 15-ին Մոսկվայում, հայազգի խոհարար Գեորգի Ենգիբարովի (եղել է «Մետրոպոլ» ռեստորանի շեֆ-խոհարարը) և ռուս Անտոնինա Անդրիանովնայի ընտանիքում։ Դա եղել է Գեորգի Ենգիբարովի երրորդ ամուսնությունը․ Լեոնիդը ունեցել է երկու ավագ եղբայր (հոր նախորդ երկու ամուսնություններից)՝ Միխայիլը, որը հայտնի քանդակագործ է դարձել Օդեսայում, և Հրաչյան (Ղափլանյան), որը հետագայում դարձել է ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ, Երևանի դրամատիկական թատրոնի գլխավոր ռեժիսոր^[2]։ Գրեթե ամբողջ կյանքում Լեոնիդ Ենգիբարյանն ապրել է Մարյինա Ռոշչայում գտնվող մեկհարկանի հին փայտե տանը։

Մանկուց սիրել է Պուշկինի բանաստեղծությունները, Անդերսենի հեքիաթները և տիկնիկային թատրոն։ Դպրոցական տարիներին սկսել է զբաղվել բռնցքամարտով։ Մինչև իր կյանքը կրկեսին նվիրելը Ենգիբարյանը փորձել է մի քանի այլ մասնագիտություններ։ 1952 թվականին ավարտելով միջնակարգ դպրոցը՝ ընդունվել է ձկնային տնտեսության ինստիտուտ։ Սակայն այնտեղ սովորել է ընդամենը կես տարի՝ տեղափոխվել է ֆիզկուլտուրայի ինստիտուտ։ Այդ ժամանակ նա պրոֆեսիոնալ բռնցքամարտիկ էր և մինչև 1950-ական թվականների կեսերը լավ արդյունքների էր կարողացել հասնել այդ բնագավառում։

1952-1953 մրցաշրջանում բռնցքամարտի Մոսկվայի առաջնությունում Ենգիբարյանը տանում է 9 հաղթանակ և պարտվում ընդամենը մեկ անգամ։ Արդյունքում գրավում է 3-րդ տեղը իր քաշային կարգում։ 1952 թվականին սկսելով երրորդ կարգից՝ 1954 թվականին արդեն առաջին կարգային բռնցքամարտիկ էր։

Գործունեությունը կրկեսում և կինոյում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1955 թվականին Կրկեսային արվեստի պետական ուսումնարանում բացվում է կլոունադայի բաժին և Լեոնիդը ընդունվում է այդտեղ։ 1959 թվականին, ավարտելով ուսումնարանը, գալիս է Երևան և ընդունվում հայկական կրկեսախումբ։ 1956 թվականից Լեոնիդը նկարահանվել է կինոյում։ 1958 թվականին նա հայտնվել էր «Կոմունիստ» ֆիլմի փոքրիկ մի դրվագում՝ խաղալով կինոնկարի գլխավոր հերոսին սպանող հանցագործներից մեկի կերպարը։ 1962 թվականին արտիստին առաջարկեցին կինոյում խաղալ ինքն իրեն։ Հենրիկ Մալյանը և Լևոն Իսահակյանը մտահղացել էին ֆիլմ նկարել կրկեսի ծաղրածուի մասին և այն անվանել էին «Ճանապարհ դեպի կրկես» (1963 թվական)։

1964 թվականին Պրահայում տեղի ունեցած ծաղրածուների միջազգային մրցույթում Ենգիբարյանն արժանանում է առաջին մրցանակի՝ Է. Բասի անվան գավաթին։ 1960-ական թվականների վերջերը ամենահաջողն էին Ենգիբարյանի ստեղծագործական կենսագրության մեջ։ Նա հաջողութամբ հյուրախաղերով հանդես է գալիս ինչպես ԽՍՀՄ-ում, այնպես էլ նրա սահմաններից դուրս (Ռումինիա, Լեհաստան, Չեխոսլովակիա)։ Կրկեսից բացի հանդես է գալիս էստրադայում «Մնջախաղի երեկոներով»։ Բացի այդ գրում է փայլուն արձակ ստեղծագործություններ։ Կինոյում նկարահանվում է այնպիսի վարպետների մոտ, ինչպիսիք են Սերգեյ Փարաջանովը («Մոռացված նախնիների ստվերները», 1964 թվական), Ռոլան Բիկովը («Այբոլիտ-66» 1967 թվական), նույն թվականին նկարահանվում է «Մանեժում պատանեկությունն է» ֆիլմում։ Վասիլի Շուկշինը («Վառարան-նստարաններ», 1972), Թենգիզ Աբուլաձեն («Վզնոց իմ սիրելիի համար», 1972)։ Այդ նույն ժամանակ էլ նկարահանվել են տաղանդավոր ծաղրածուի ստեղծագործության մասին պատմող երկու ֆիլմ. «Ծանոթացեք՝ Լեոնիդ Ենգիբարյան» և «2-Լեոնիդ-2»։

Ենգիբարյանը գրել է «Առաջին ռաունդ» (1971), «Վերջին ռաունդ» (1984) գրքերը (երկուսն էլ ռուսերեն), արձակագիր և կինոռեժիսոր Վասիլի Շուկշինը նրան համարել է հիանալի գրող։

1971 թվականին Ենգիբարյանը հեռացել է «Սոյուզգոսցիրկից» այն բանից հետո, երբ իր գործընկեր Բելովին չեն թույլատրել իր հետ մեկնել արտասահմանյան հյուրախաղերի։

Լեոնիդ Ենգիբարյանի հուշարձանը Երևանում

Ենգիբարյանը ստեղծել է մնջախաղի էստրադային թատրոնը՝ սկզբնավորելով ինքնատիպ, նոր՝ «ենգիբարյանական ուղղությանը»։ Լավագույն ներկայացումներից են «Աստղային անձրև», «Ծաղրածուի տարօրինակությունները»։ Նա ստեղծել է ողբերգական և կատակերգական տեսարանները, բազմազան կերպարներ ու իրավիճակներ, կիրառել բարդ հնարքներ, որոնք ցուցադրել է նաև կրկեսում։ Խոհափիլիսոփայական երանգ ունեն Ենգիբարյանի «Փողոցային ակրոբատ», «Քայլեր», «Ողջ ու մեռածը», «Բռնցքամարտ», «Սիրտը ափի մեջ», «Հովանոց», «Ջութակ», «Լույս և ստվեր» և այլ մանրապատումներ։

Մահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1972 թվականի հուլիսին Ենգիբարովը, պաշտոնապես գտնվելով արձակուրդում, ժամանել է Մոսկվա՝ նոր ներկայացման աշխատանքները սկսելու համար։ Մերձմոսկվայում տիրում էր աննախադեպ շոգ ու երաշտ, այրվում էին տորֆային ճահճներ, և առանձին օրերին օդն այնպիսին էր, որ մի քանի մետր հեռավորության վրա անհնար էր տեսնել մարդուն։ Հուլիսի 24-ին Ենգիբարովը տուն է վերադարձել Կանաչ թատրոնում անցկացված համերգից հետո։ Անգինայի պատճառով, որը Ենգիբարովը տարել է ոտքի վրա, նա իրեն վատ է զգացել։ Նրա մայրը՝ Անտոնինա Անդրիանովնան, որդու համար ընթրիք է պատրաստել և գնացել է ընկերուհու մոտ, որպեսզի չխանգարի։ Երբ հաջորդ առավոտյան նա վերադարձել է, Ենգիբարովը դեռ պառկած է եղել մահճակալին, և մայրը նրան չի անհանգստացրել իր հարցերով։ Երեկոյան մոտ Ենգիբարովը հանկարծակի վատացել է, և նա մորը խնդրել է «շտապօգնություն» կանչել։ Դեպքի վայր ժամանած բժիշկներն Անտոնինա Անդրիանովնային հարցրել են, թե ինչ հիվանդություններով է հիվանդ եղել իր որդին և ինչպես է իրեն զգացել նախօրեին։ Ենգիբարյանը շտապօգնության ժամանելու պահին իրեն ավելի լավ է զգացել և սկսել է բուժքրոջը հաճոյախոսություններ ասել։ Բժիշկները հեռացել են, իսկ երկու ժամ անց Ենգիբարյանը կրկին վատացել է։ Մայրը կրկին շտապօգնություն է կանչել, իսկ Ենգիբարյանը խնդրել է իրեն սառը շամպայնի բաժակ տալ։ Սակայն շամպայնը նեղացրել է անոթները, և Ենգիբարովն ավելի է վատացել։ Դեպքի վայր ժամանած բժիշկները Ենգիբարյանին օգնություն են ցույց տվել, բայց արդեն ուշ էր․ նրա սիրտը կանգ է առել։ Մահվան վկայականում գրված է. «սրտի քրոնիկ իշեմիկ հիվանդություն»։ Արտիստի մայրը բացատրել է, որ մահվան պատճառը թրոմբն է եղել, որն առաջացել է այն պատճառով, որ որդին հյուրախաղերից վերադարձել է հիվանդ և շարունակել է փորձեր անել։

Հուլիսի 28-ին Լեոնիդ Ենգիբարյանը թաղվել է Վագանկովյան գերեզմանատանը։ Նրա շիրմին տեղադրված հուշարձանը հեղինակել է Նիկոլայ Նիկողոսյան։

Չեխ երգիչ Կարել Գոտը, որը մտերիմ է եղել Լեոնիդ Ենգիբարյանի հետ, 1974 թվականին ձայնագրել է «Byl jak já» երգը, որը նվիրված է ծաղրածուի հիշատակին։

1972 թվականին Երևանում ստեղծվել է Ենգիբարյանի անվան մանկական կրկես-ստուդիան (հիմնադիր և ղեկավար՝ Սոս Պետրոսյան), կրկեսի շենքի առջև կանգնեցվել է նրա հուշարձանը (1995 թվական), քանդակագործ՝ Լևոն Թոքմաջյան)։

Լեոնիդ Ենգիբարյանի անվան փառատոն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լեոնիդ Ենգիբարյանի արձանը Ծաղկաձորում

Երկու տարին մեկ Ծաղկաձորում կազմակերպվում է Մնջախաղի միջազգային փառատոն՝ ՀՀ Մշակույթի նախարարության, Երևանի մնջախաղի պետական թատրոնի, Ազգային թատերական ստեղծագործական միավորման և Ծաղկաձորի քաղաքապետարանի կողմից։ 2010 թվականին Մնջախաղի թատրոնների միջազգային փառատոնը Ծաղկաձորում կոչվեց հայտնի ծաղրածու-մնջախաղաց Լեոնիդ Ենգիբարյանի անունով։ Իսկ արդեն 2012 թվականին, երբ Ծաղկաձորում անցկացվեց հերթական Մնջախաղի միջազգային փառատոնը, կենտրոնական հրապարակում տեղադրվեց աշխարհահռչակ Լեոնիդ Ենգիբարյանի բրոնզե արձանը։

2008, 2010 և 2012 թվականներին անցկացված փառատոների շրջանակներում մասնակցել են թատերախմբեր և անհատ կատարողներ Իսպանիայից, Իտալիայից, Հունաստանից, Ռուսաստանից, Լատվիայից, ԱՄՆ-ից, Ֆրանսիայից, Չեխիայից, Լեհաստանից, Դանիայից, Ճապոնիայից, Ղազախստանից, ինչպես նաև հայկական թատերական, կրկեսային խմբեր, նվագախմբեր, հրե շոուներ, երիտասարդական խմբեր։ 7-րդ փառատոնը տեղի ունեցել է 2019 թվականի օգոտստոսին։

Պարգևներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայկական ԽՍՀ ժողովրդական արտիստ (1971)
1964 թվականին Պրահայում անցկացված Ծաղրածուների եվրոպական մրցույթում ստացել է առաջին մրցանակ՝ Էդուարդ Բասսի անվան գավաթ։

Ֆիլմագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խաղարկային կինո

Տարի		Հայերեն անվանում	Բնօրինակ անվանում	Դեր
1957	ֆ	Կոմունիստը	Коммунист	ավազակ
1963	ֆ	Ճանապարհ դեպի կրկես	Путь на арену	Լյոնյա Ենգիբարյան, ծաղրածու (կամեո)
1964	ֆ	Մոռացված նախնիների ստվերները	Тени забытых предков	Միքո, հովիվ
1965	ֆ	Եկե՛ք ծանոթանանք․ մայիս ամիս	Давайте знакомиться: месяц Май	մնջկատակ
1965	ֆ		Голубой огонёк: «Новогодний календарь», «В первый час»	հեռուստաօպերատոր
1966	ֆ	Այբոլիտ-66	Айболит-66	ուրախ ծաղրածու
1968	ֆ	Հարվա՛ծ։ Էլի՛ հարված	Удар! Ещё удар!	թղթակից
1969	ֆ	Պատանեկության ափը	Берег юности	ծաղրածու
1969	ֆ	Երազներ, երազներ	Мечты, мечты (կարճամետրաժ)	ծաղրածու
1970	ֆ	2-Լեոնիդ-2	2-Леонид-2	Լյոնյա (կամեո)
1971	ֆ	Վզնոց իմ սիրելիի համար	Ожерелье для моей любимой	Սուգուրի, ակրոբատ
1972	ֆ	Դիմակահանդես	Карнавал	ծաղրածու
1972	ֆ	Վառարան-նստարաններ	Печки-лавочки	ծաղրածու, հյուր պրոֆեսորի մոտ (կամեո)

Վավերագրական կինո

1966 - Մեծ ծաղրածուները (ռուս.՝ Великие клоуны)
1. Սա շատ, շատ կարևոր է (ռուս.՝ Это очень, очень серьёзно…, կարճամետրաժ)
2. Լեոնիդ Ենգիբարով, ծանոթացե՛ք (ռուս.՝ Леонид Енгибаров, знакомьтесь!, կարճամետրաժ)

Հիշատակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լեոնիդ Ենգիբարյանի անունն է կրում Ենգիբարովի անվան «Սոֆիտ» մշակույթի կենտրոնը Մոսկվայում։
2011 թվականից Ռուսաստանի Նիժնի Նովգորոդ քաղաքում պարբերաբար անցկացվում է Լ. Ենգիբարովի անվան արվեստների փառատոն^[3], իսկ Ծաղկաձորում անցկացվում է Լեոնիդ Ենգիբարյանի անվան մնջախաղի միջազգային փառատոնը^[4]։

Ֆիլմեր Ենգիբարյանի մասին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Վառարան-նստարաններ», ռեժիսոր՝ Վասիլի Շուկշին, 1975
«Մեր մանկության կրկեսը», ռեժիսոր՝ Ալեքսեյ Գաբրիլովիչ, 1983
«Լեոնիդ Ենգիբարով», ռեժիսոր՝ Լիլիան Ստեփանյան,1984
«Մարդը՝ դեղին մոլորակից», թողարկում Իգոր Կիոյի «Բոլորը ծաղրածու են։ 4-րդ եթերաշրջան։ Լեոնիդ Ենգիբարով»,1986
«Լեոնիդ Ենգիբարյան։ Հեռուստամեմուարներ։ Նա արևոտ ծաղրածու էր...» Ռոլան Բիկովը Լեոնիդ Ենգիբարյանի մասին
«Լեոնիդ Ենգիբարյան-բոլոր ռեպրիզները», Մարիետա Ռուդինա, 1993
«Լեոնիդ Ենգիբարյան», Վլադիմիր Օրենով, 1997
«Գրպանահատների արքան»։ Լեոնիդ Ենգիբարյան
«Լյոնյա, մեզ մի բան ցույց տուր», ռեժիսոր՝ Տատյանա Վիլկինա
«Աստղային ծաղրածուն», անիմացիոն կինոնկար, ռեժիսոր՝ Կսենիա Կռատովա, սցենարի հեղինակ՝ Մարիա Ռոմանուշկո, 2003
«Ծիծաղի արքաները։ Ենգիբարյան», ռեժիսոր՝ Դմիտրի Լյուտիկով, 2003
«Լեոնիդ Ենգիբարյան(Ինչպես գնացին կուռքերը)» 2006
«Սիրտը՝ ափի մեջ», նվիրվել է Լեոնիդ Ենգիբարյանի 70 ամյակին, 2005
«Լեոնիդ Ենգիբարյան. ժպիտ՝ արցունքների միջից», ռեժիսոր՝ Սերգեյ Խալոդնիյ, 2005
«Պոետն ու ծաղրածուն», ռեժիսոր՝ Օլեգ Վասին, 2008
«Ճանապարհ դեպի կրկես», ռեժիսորներ՝ Լևոն Իսահակյան, Հենրիկ Մալյան, 1963

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լեոնիդ Ենգիբարյանին են նվիրված Վլադիմիր Վիսոցկու «Четыре четверти пути» (Канатоходец) երգը և 1972 թվականի «Ենգիբարովին՝ հանդիսատեսից» (ռուս.՝ «Енгибарову — от зрителей») բանաստեղծությունը^[5]․

«…Ну а он, как будто в воду канув,
Вдруг при свете, нагло, в две руки
Крал тоску из внутренних карманов
Наших душ, одетых в пиджаки…»

Ռուս գրականագետ-բանաստեղծ և արձակագիր Մարիա Ռոմանուշկոն գրել է Լեոնիդ Ենգիբարյանին նվիրված հինգ գիրք՝ «Լեոնիդ Ենգիբարով։ Մնջկատակը, որը խոսում է հավերժության հետ» (ռուս.՝ «Леонид Енгибаров: Мим, говорящий с вечностью», 2010), «Լեոնիդ Ենգիբարով. բանաստեղծի աչքերով ծաղրածուն» (ռուս.՝ «Леонид Енгибаров: Клоун глазами поэта», գեղարվեստական կենսագրություն, 2008), «Քեզ հրաժեշտ չեմ տալիս» (ռուս.՝ «Не прощаюсь с тобой», վիպակ կրկեսի մասին, 1997), «Սուրոժյան տետր» (ռուս.՝ «Сурожская тетрадь», բանաստեղծություններ, 1996), «Ամենգիշերյա» (ռուս.՝ «Еженощное», բանաստեղծություններ, 1995)։

Նամականիշ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2011 թվականին թողարկվել է Հայաստանի փոստային նամականիշ՝ նվիրված Լեոնիդ Ենգիբարյանին։

Հուշարձան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երևանում և Ծաղկաձորում (քանդակագործ՝ Դավիթ Մինասյան) տեղադրվել են Լեոնիդ Ենգիբարյանի արձանները^[6]^[7]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Енгибаров Леонид Георгиевич // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
↑ Сегодня День рождения Леонида Енгибарова — самого смешного и грустного армянина // Портал Armenia.IM. — 2018. — 15 Մարտի.
↑ Фестивали искусств им. Л. Енгибарова
↑ VI Международный фестиваль пантомимы имени Леонида Енгибаряна пройдет в курортном городе Цахкадзор с 22 по 26 июля // Новостное агентство Sputnik. — 2017. — 21 Հուլիսի.
↑ «Енгибарову — от зрителей (Шут был вор: он воровал минуты…)»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-17-ին։ Վերցված է 2022-03-15
↑ Достопримечательности Армении. Памятник Леониду Енгибаряну
↑ В армянском городе Цахкадзор установили памятник Леониду Енгибарову

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Славский Р. Е. Леонид Енгибаров. — М.: Искусство, 1989. — 304 с. — 50 000 экз.
Романушко М. С. Леонид Енгибаров: Мим, говорящий с вечностью. — 2010.
Романушко М. С. Леонид Енгибаров: Клоун глазами поэта. — 2008.; 2-е изд. — 2011.
Романушко М. С. Не прощаюсь с тобой. — 1997.
Росин, Александр. Клоун без грима. Глава третья Леонид Енгибаров // Библиотека журнала «Флорида». — 2012.
Раззаков Ф. И. Самый добрый клоун: Юрий Никулин и другие… — М.: Эксмо, 2012. — 416 с., ил. — («Книги Ф. Раззакова о великих артистах»). — 3000 экз. — ISBN 978-5-699-53770-9. Клоун с осенью в душе — Леонид Енгибаров. — С. 161.
Аудиокнига «Одиночество в толпе». Составлена по новеллам Л. Енгибарова, автор проекта, режиссёр и продюсер Талгат Байгужинов, 2014.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 514)։

[_531825031f294447-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Енгибаров Леонид Георгиевич // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.

[armenia-2] Сегодня День рождения Леонида Енгибарова — самого смешного и грустного армянина // Портал Armenia.IM. — 2018. — 15 Մարտի.

[3] Фестивали искусств им. Л. Енгибарова

[Спутник-4] VI Международный фестиваль пантомимы имени Леонида Енгибаряна пройдет в курортном городе Цахкадзор с 22 по 26 июля // Новостное агентство Sputnik. — 2017. — 21 Հուլիսի.

[5] «Енгибарову — от зрителей (Шут был вор: он воровал минуты…)»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-17-ին։ Վերցված է 2022-03-15

[6] Достопримечательности Армении. Памятник Леониду Енгибаряну

[7] В армянском городе Цахкадзор установили памятник Леониду Енгибарову

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]