Լեյցին

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Լեյցին
Изображение химической структуры
Քիմիական բանաձևC₆H₁₃NO₂
Մոլային զանգված2,2E−25 կիլոգրամ[1] գ/մոլ
Քիմիական հատկություններ
Դասակարգում
CAS համար61-90-5
PubChem6106
EINECS համար200-522-0
SMILESCC(C)CC(C(=O)O)N
ЕС200-522-0
ChEBI5880
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Լեյցին (կրճատ՝ Leu կամ L[2], 2-ամինո-4-մեթիլպենտանաթթու, հունարեն՝ leukos - «սպիտակ» բառից), ալիֆատիկ ամինաիզոկապրոնաթթու, անփոխարինելի ամինաթթու է։ Քիմիական բանաձևը՝ HO2CCH(NH2)CH2CH(CH3)2։

Կառուցվածքում ունի մեկ խիրալային կենտրոն[Ն 1], որոնք կարող են լինե D- կամ L-օպտիկական իզոմերների տեսքով, ինչպես նաև ռացեմատների տեսքով (D- և L-իզոմերի հավասար քանակության խառնուրդով)։ Կենդանի օրգանիզմներում հանդիպում է L-իզոմերի տեսքով։ Օրգանիզմում Էստրոնի[Ն 2] մակարդակի աճը նպաստում է լեյցինի մակարդակի նվազման։

Պարունակվում է սպիտակուցներ պարունակող սննդի մեջ՝ մսի, կաթնամթերքի, սոյայի, լոբազգիների և այլն։

Լեյցինը կոդավորվում է հետևյալ տրինուկլեոտիդներով, որոնք կոչվում են կոդոններ․UUA, UUG , CUU, CUC, CUA և CUG։

L-լեյցինի E641 սննդային հավելումը համարվում է համի ուժեղացուցիչ[3]։

Ֆիզիկական հատկություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լեյցինը անգույն բյուրեղներով փոշի է, հալման ջերմաստիճանը 293° C -ից (մաքուր D- կամ L-իզոմերները) մինչև 295° C (D,L ռացեմատներ), մոլեկուլային զանգվածը՝ 131,18:

Ալիքների բևեռացման իզոէլեկտրական կետը՝ pI=6.04:

25°С ջրում L-լեյցինի սահմանային պտույտը՝ [α]D = -14.4։

Լուծելիություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լեյցինը վատ է լուծվում սառը ջրում, ավելի վատ՝ էթանոլում։ Լավ լուծվում է հիմնային և թթվային լուծույթներում։ Ամենևին չի լուծվում դիէթիլային եթերում․ pKa(COOH)=2.36, pKa(NH3+)=9.6։

Ստացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լեյցինն առաջին անգամ մկանային հյուսվածքից անջատել է ֆրանսիացի քիմիկոս Անրի Բրակոնոն (անգլ.՝ Henri Braconnot), 1820 թվականին[4]։ Գերմանացի քիմիկոս Հերման Էմիլ Ֆիշերը 1904 թվականին առաջին անգամ այն սինթեզել է ամոնիումի հետ 2-բրոմ-4-մեթիլպենտանաթթվի փոխազդեցությամբ (երկէթիլբարբիտուրաթթու - քնաբեր դեղամիջոց)։

Քիմիական կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լեյցինը պատկանում է պրոտեինոգեն ամինաթթուների խմբին, որոնք բնութագրվում են կողմնային շղթաների ճյուղավորված կառուցվածքով։

Լեյցին Իզոլեյցին Իզոլեյցին
Լեյցին Իզոլեյցին Վալին

Կենսասինթեզ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լեյցինը, ինչպես վալինը, իզոլեյցինը, ճյուղավորված կողային շղթաներով ամինաթթու է։ Այս երեք ամինաթթուները անփոխարինելի ամինաթթուներ են, այսինքն մարդու, ինչպես նաև կենդանիների օրգանիզմում չեն սինթեզվում։ Դրանք օրգանիզմ թափանցում են սննդի միջոցով՝ բույսերում և միկրոօրգանիզմներում եղած պիրոխաղողաթթվից[5]։ Լեյցինի նյութափոխանակության հիմնական պրոդուկտը[Ն 3] հանդիսանում է Acetyl-CoA մոլեկուլը[Ն 4] և անկայուն օրգանական միացություն համարվող ացետոքացախաթթուն։ Հետևաբար, սա մարդու համար երկու կարևոր կետոգենային ամինաթթուներից մեկն է, մյուսը լիզինն է[7]։

Նշանակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնական լեյցինը մտնում է բույսերի և կենդանիների բոլոր սպիտակուցների բաղադրության մեջ։ Սնունդից լեյցինի բացակայությունը հանգեցնում է ազոտային բացասական հաշվեկշռի և երեխաների աճման դադարեցման։ Լեյցինը որոշ ամինաթթուների հետ միասին կիրառվում է լյարդի հիվանդությունները, սակավարյունությունը և այլն բուժելու համար։

Լեյցինը մարդու օրգանիզմի համար կարևոր կետոգենիկ երկկու ամիաթթուներից մեկն է[7]։

Առողջ մարդու համար լեյցինի միջին օրական չափաբաժինը կազմում է 4-6 գրամ։ Լեյցինը մտնում է բազմաթիվ Կենսաբանորեն ակտիվ նյութերի բաղադրության մեջ։ L-լեյցին E641 սննդային հավելումը համարվում է համի ուժեղացուցիչ[3]։


Սննդային աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լեյցինի սննդային աղբյուրներ[8]
Մթերք գ/100գ Մթերք գ/100գ Մթերք գ/100գ
Շիճուկային պրոտեինի խտանյութ, չոր փոշի 10.0-12.0 Ձկներ, սաղմոնի կարմիր, հում միս 1.62 Լոբազգիներ, եփված 0.78
Սոյայի պրոտեին խտանյութ, չոր փոշի 7.5-8.5 Ցորենի սաղմ 1.57 Ոսպ, եփված 0.65
Ոլոռի պրոտեինի խտանյութ, չոր փոշի 6.6 Նուշ 1.49 Սիսեռ, եփած 0.63
Սոյա, հասուն աղացած սերմեր աղով 2.87 Հավ, բրոյլեր կամ տապակած ազդր, հում 1.48 Եգիպտացորեն, դեղին 0.35
Կանեփի մաքրած սերմեր 2.16 Ձու, ձվի դեղնուց, հում 1.40 Կովի կաթ, անարատ, 3.25% յուղայնություն 0.27
Տավարի միս, հում 1.76 Վարսակ 1.28 Բրինձ, շագանակագույն, միջին չափ, եփած 0.19
Գետնընկույզներ 1.67 Էդամամե (սոյայի հատիկներ, կանաչ, հում) 0.93 Մայրական կաթ 0.10

Օգտակար ազդեցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առնետների սննդի մեջ որպես սննդային հավելում օգտագործելու ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ լեյցինը դանդաղեցնում է մկանային հյուսվածքների քայքայումը` մեծացնելով տարեց առնետների մկանային սպիտակուցների սինթեզը[9]։ Սակայն համեմատական ուսումնասիրությունների արդյունքները հակասական են։ Լեյցինի հավելումների երկարատև օգտագործումը չի մեծացնում տարեց առողջ տղամարդկանց մկանային զանգվածը կամ ուժը[10]։ Հետազոտությունները շարունակվում են հաշվի առնելով նմուշի պատահական ընտրանքը, նաև այնպիսի գործոնները, ինչպիսիք են կենսակերպը, տարիքը, սեռը, դիետան, մարզվածությունը։ Ուսումնասիրվում են լեյցինի ազդեցությունը որպես առանձին նյութ և այլ ամինաթթուների հետ միասին օգտագործելու արդյունքները։ Առայժմ լեցինը որպես սննդային հավելանյութ չի կարելի ծառայեցնել բնակչության մկանների աճի կամ դրանց օպտիմալ պահպանման հիմնական միջոց։

L-լեյցինը և D-լեյցինը մկները պաշտպանում են ցնցումներից։ D-լեյցինը նաև դադարեցնում է մկների ցնցումները նույնքան արդյունավետ, որքան դիազեպամը և առանց սեդատիվ էֆեկտների[11]։ Կերաբաժնում սննդային L-լեյցինի նվազեցումը նպաստում է մկների ճարպակալմանը[12]։ Արյան մեջ լեյցինի բարձր մակարդակը կապված է մարդու, մկների և կրծողների մոտ ինսուլինի ռեզիստենտության հետ[13]։

Վնասակար ազդեցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լեյցինով թունավորումը, որը լինում է Թխկու օշարակային միզային հիվանդության (անգլ.՝ maple syrup urine disease) հետ կապված, առաջացնում է դելիրիում՝ մոլեգնություն (delirium) և նյարդաբանական խանգարումներ և կարող է առաջացնել մարդու կյանքի հետ անհամատեղելի իրավիճակներ։

Լեյցինի ավելցուկը նիացինի ցածր մակարդակ ունեցող մարդկանց մոտ կարող է առաջացնել կամ խորացնել պելագրայի ախտանշանները, քանի որ այն խոչընդոտ է հանդիսանում, որ L- տրիպտոֆանը վերափոխվի նիացինի[14]։

Եթե Լեյցինի մակարդակը գերազանցում է 500 մգ × կգ-1 × օր-1, դիտվում է հիպերամմոնեմիա[Ն 5][15]։ Ոչ պաշտոնական տվյալներով, Լեյցինի չափաբաժնի թույլատրելի վերին սահմանը՝ UL = 500 մգ × կգ-1 × օր-1 կամ UL = 35 գ × օր-1 70 կգ քաշով առողջ չափահաս մարդու օրգանիզմում[15][16]։

Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Խիրալայնություն - մոլեկուլի՝ իր հայելային արտացոլման հետ տարածության մեջ չհամընկնելու հատկությունը․ օրինակ, ինչպես աջ և ձախ ձեռքերը
  2. ↑ Е1-կանացի սեռական հորմոն
  3. ↑ Կենսաքիմիայի մեջ բջիջում տեղի ունեցող նյութափոխանակության ճանապարհին տեղի ունեցող հաջորդական քիմիական ռեակցիաների արդյունք
  4. ↑ Acetyl-CoA մոլեկուլը մասնակցում է շատ սպիտակուցների, ածխաջրերի և լիպիդների նյութափոխանակության բազմաթիվ կենսաքիմիական ռեակցիաների մեջ[6]։
  5. ↑ Hyperammonemia, նյութափոխանակության խանգարում, որը դրսևորվում է միզանյութում ֆերմենտների ցիկլի անբավարարությամբ, ինչը հանգեցնում է արյան մեջ ամոնիակի ավելցուկից առաջացած օրգանիզմի թունավորման։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 L-leucine
  2. ↑ «3AA-1 and 3AA-2»։ web.archive.org։ 2008-10-09։ Արխիվացված է օրիգինալից 2008-10-09-ին։ Վերցված է 2020-07-31 
  3. ↑ 3,0 3,1 «A consumer's dictionary of food additives : Win ter, Ruth, 1930- : Free Download, Borrow, and Streaming»։ Internet Archive (անգլերեն)։ Վերցված է 2020-07-31 
  4. ↑ «Braconnot biography»։ web.archive.org։ 2004-10-11։ Արխիվացված է օրիգինալից 2004-10-11-ին։ Վերցված է 2020-07-31 
  5. ↑ Huang Ying, Zhou Meiyi, Sun Haipeng, Wang Yibin (2011-05-01)։ «Branched-chain amino acid metabolism in heart disease: an epiphenomenon or a real culprit?»։ էջեր 220–223։ PMC 3078803։ PMID 21502372։ doi:10.1093/cvr/cvr070։ Վերցված է 2020-07-31 
  6. ↑ «Acetyl CoA Crossroads»։ chemistry.elmhurst.edu։ Վերցված է 2016-11-08 
  7. ↑ 7,0 7,1 Cynober Luc A. (2003-11-13)։ «Metabolic & Therapeutic Aspects of Amino Acids in Clinical Nutrition» (անգլերեն)։ CRC Press։ ISBN 978-0-203-01026-6։ OCLC 137238217։ Վերցված է 2020-07-31 
  8. ↑ National Nutrient Database for Standard Reference։ U.S. Department of Agriculture։ Արխիվացված է օրիգինալից 3 March 2015-ին։ Վերցված է 16 September 2009 
  9. ↑ Combaret Lydie, Dardevet Dominique, Rieu Isabelle, Pouch Marie-Noëlle, Béchet Daniel, Taillandier Daniel, Grizard Jean, Attaix Didier (2005-12-01)։ «A leucine-supplemented diet restores the defective postprandial inhibition of proteasome-dependent proteolysis in aged rat skeletal muscle»։ էջեր 489–499։ PMC 1464228։ PMID 16195315։ doi:10.1113/jphysiol.2005.098004։ Վերցված է 2020-07-31 
  10. ↑ Verhoeven Suzanne, Vanschoonbeek Kristof, Verdijk Lex B., Koopman René, Wodzig Will KWH, Dendale Paul, van Loon Luc JC (2009-05-01)։ «Long-term leucine supplementation does not increase muscle mass or strength in healthy elderly men» (անգլերեն)։ էջեր 1468–1475։ doi:10.3945/ajcn.2008.26668։ Վերցված է 2020-07-31 
  11. ↑ Hartman Adam L., Santos Polan, O’Riordan Kenneth J., Stafstrom Carl E., Hardwick J. Marie (2015-10)։ «Potent anti-seizure effects of D-leucine»։ էջեր 46–53։ PMC 4640989։ PMID 26054437։ doi:10.1016/j.nbd.2015.05.013։ Վերցված է 2020-07-31 
  12. ↑ Fontana Luigi, Cummings Nicole E., Arriola Apelo Sebastian I., Neuman Joshua C., Kasza Ildiko, Schmidt Brian A., Cava Edda, Spelta Francesco, Tosti Valeria (2016-07-12)։ «Decreased consumption of branched chain amino acids improves metabolic health»։ էջեր 520–530։ PMC 4947548։ PMID 27346343։ doi:10.1016/j.celrep.2016.05.092։ Վերցված է 2020-07-31 
  13. ↑ Lynch Christopher J., Adams Sean H. (2014-12)։ «Branched-chain amino acids in metabolic signalling and insulin resistance»։ էջեր 723–736։ PMC 4424797։ PMID 25287287։ doi:10.1038/nrendo.2014.171։ Վերցված է 2020-07-31 
  14. ↑ Badawy Abdulla A-B, Lake Sarah L, Dougherty Donald M (2014-12-04)։ «Mechanisms of the Pellagragenic Effect of Leucine: Stimulation of Hepatic Tryptophan Oxidation by Administration of Branched-Chain Amino Acids to Healthy Human Volunteers and the Role of Plasma Free Tryptophan and Total Kynurenines»։ էջեր 23–32։ PMC 4259507։ PMID 25520560։ doi:10.4137/IJTR.S18231։ Վերցված է 2020-08-01 
  15. ↑ 15,0 15,1 Elango Rajavel, Chapman Karen, Rafii Mahroukh, Ball Ronald O., Pencharz Paul B. (2012-10-01)։ «Determination of the tolerable upper intake level of leucine in acute dietary studies in young men» (անգլերեն)։ էջեր 759–767։ doi:10.3945/ajcn.111.024471։ Վերցված է 2020-08-01 
  16. ↑ Rasmussen Betina, Gilbert Erin, Turki Abrar, Madden Kenneth, Elango Rajavel (2016-07)։ «Determination of the safety of leucine supplementation in healthy elderly men» (անգլերեն)։ էջեր 1707–1716։ doi:10.1007/s00726-016-2241-0։ Վերցված է 2020-08-01 
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
Microsoft: 2776580952
Հիմնական
Ոչ հիմնական
Տես նաև
Վիիքպահեստ
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 464)։ CC BY-SA icon 80x15.png
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 536)։ CC BY-SA icon 80x15.png
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Լեյցին&oldid=8484247» էջից