Լատվիական լատ

Լատվիական լատ

Տեսակ	հնացած տարադրամ
ISO 4217 կոդ	LVL
Երկիր	Լատվիա
Ներդրման ամսաթիվը	1922 և 1993
Ավարտման ամսաթիվը	հունվարի 1, 2014
Պաշտ օգտագործողներ	Լատվիա
Նշան	Ls
Մետաղադրամ	1, 2, 5, 10, 20, 50 սանտիմ, 1, 2 լատ
Թղթադրամ	5, 10, 20, 50, 100 և 500 լատ
Կենտրոնական բանկ	Լատվիայի բանկ
Փոխարինել է	ԽՍՀՄ ռուբլի և Լատվիական ռուբլի
Փոխարված է	եվրո

Լատվիական լատ (լատիշ․՝ lats, հոգնակի թվով՝ lati), Լատվիայի արժույթ 1922-1941 և 1933-2013 թվականներին։ Անկախության վերականգնումից հետո՝ 1992 թվականի մայիսի 7-ին, որպես վճարման ժամանակավոր միջոց ներմուծվել է լատվիական ռուբլին։ 1992 թվականի հուլիսի 20-ից այն հռչակվել է վճարման օրինական միակ միջոցը Լատվիայում։ Լատը շրջանառության մեջ է եղել 1993 թվականի մարտի 5-ից մինչև 2014 թվականի հունվարի 14-ը։ Լատվիական ռուբլին լատով է փոխարինվել 200 ։ 1 հարաբերությամբ և շրջանառության մեջ է եղել մինչև 1993 թվականի հունիսի 28-ը։

Լատվիական 1 լատը (համարժեք է 100 սանտիմի, լատիշ․՝ santīms): Շրջանառվել են 1, 2, 5, 10, 20 և 50 սանտիմ, 1 և 2 լատ արժողությամբ մետաղադրամներ, 5, 10, 20, 50, 100 և 500 լատ արժողությամբ թղթադրամներ։ Թողարկվել են հուշադրամներ թանկարժեք ու ոչ թանկարժեք մետաղներից։

2014 թվականի հունվարի 1-ին Լատվիան մտել է Եվրամիության կազմի մեջ։ Նույն թվականի հունվարի 1-14 զուգահեռաբար շրջանառության մեջ են եղել լատն ու եվրոն։ Փոխարժեքը հաստատվել է 0,702804 լատ մեկ եվրոյի դիմաց։

Կիպրոսի ֆունտից ու Մալթայի լիրայի փոխարինումից հետո լատվիական լատը դարձել է Եվրոպայի «ամենածանր» արժույթը (մրցակցության մեջ է մնացել անգլիական ֆունտ ստերլինգի հետ). 2013 թվականի դեկտեմբերի 31-ի տվյալներով ֆունտ ստերլինգի կուրսը լատից ցածր է եղել մոտ 70 դրամով։ Լատվիական արժույթի ամենախոշոր թղթադրամը՝ 500 լատը, համապատասխանել է ռուսական 32.5 հազար ռուբլուն, որը զիջել է միայն շվեյցարական 1.000 ֆրանկին և սինգապուրյան 10.000 դոլարին։

Հին լատ (1922-1941)

1919 թվականի մարտի 22-ին թողարկվել են լատվիական ռուբլին ու կոպեկները։

1922 թվականի օգոստոսի 3-ին ազգային արժույթ է հռչակվել լատը, որի թողարկման իրավունքը վերապահվել է Լատվիայի բանկին, որը հիմնադրվել է 1922 թվականի սեպտեմբերի 7-ին։

1922-1941 թվականներին Լատվիայի առաջին հանրապետության շրջանառության մեջ են եղել

• մետաղադրամներ՝ 1, 2, 5, 10, 20 և 50 սանտիմ, 1, 2 և 5 լատ արժողությամբ
• թղթադրամներ՝ 5, 10, 20, 25, 50, 100 և 500 լատ արժողությամբ։

Երբ 1940 թվականի օգոստոսի 5-ին Լատվիան մտել է ԽՍՀՄ կազմի մեջ, լատը շարունակվել է որոշ ժամանակ շրջանառվել։ 1940 թվականի նոյեմբերի 24-ից միևնույն ժամանակ շրջանառվել են խորհրդային ռուբլին ու լատը` փոխարինվելով 1:1 հարաբերակցությամբ։ 1941 թվականի մարտի 25-ին լատը վերջնականապես փոխարինվել է ռուբլով։ 1940 թվականին Լատվիայի բանկը դարձել է ԽՍՀՄ պետբանկի մասնաճյուղը։

Նոր լատ (1992-2013)

1990 թվականի հուլիսի 31-ին սկսվել է Լատվիայի` որպես անկախ պետության դրամավարկային համակարգի գործարկումը։

1992 թվականի մայիսի 7-ին ներմուծվել է լատվիական ռուբլին՝ խորհրդայինի նկատմամբ 1:1 հարաբերակցությամբ («ռուբլիս» կամ «ռեպշեկ»՝ Լատվիայի բանկի նախագահ Էյնար Ռեպշեի անունով)։ Արդեն 1992 թվականի հուլիսի 20-ին խորհրդային ռուբլու գործածությունը ռուբլիսի հետ կասեցվել է, իսկ 1992 թվականի օգոստոսի 7-ին Լատվիայի բանկը պաշտոնապես գնանշել է խորհրդային ռուբլին` այն վերահաշվարկելով դոլարի գնանշմամբ։ Դեկտեմբերին մեկ ռուբլիսն արժեցել է 2.5 խորհրդային ռուբլի։

Կուրսի նվազումը շարունակվել է ընդհուպ մինչև 1993 թվականը, երբ ներմուծվել է լատը (փախանակման կուրսը եղել է 1 լատ 200 ռուբլիսի դիմաց)։

Փոխանակման համար նախատեսված մետաղադրամներն ի հայտ են եկել 1992 թվականին։ Դրանք արտադրվել են Գերմանիայում։ 1 սանտիմը հատվել է Նորվեգիայում, ոսկե 100 լատը և արագիլի պատկերով 1 լատը՝ Ֆինլանդիայում, իսկ 2 լատ անվանական արժողությամբ մետաղադրամները՝ Անգլիայում։

1992-2013 թվականների մետաղադրամների նմուշներ

Պատկեր	Անվանական արժեք	Նյութ	Տրամագիծ (մմ)	Հաստություն (մմ)	Զանգված (գ)	Եզր	Թողարկման տարեթվեր
	1 սանտիմ	պղինձ/պողպատ/պղինձ	15,65	1,1	1,6	հարթ	1992 1997 2003 2005 2007 2008
	2 սանտիմ		17	1,2	1,9		1992 2000 2006 2007 2009
	5 սանտիմ	պղինձ+ցինկ+նիկել	18,5	1,3	2,5		1992 2006 2007 2009
	10 սանտիմ		19,9	1,4	3,25		1992 2008
	20 սանտիմ		21,5	1,5	4		1992 2007 2009
	50 սանտիմ	մելքիոր	18,8	1,7	3,5	կտրատված	1992 2007 2009
	1 լատ		21,75	1,8	4,8	հարթ գրությամբ LATVIJAS BANKA	1992 2007 2008
	2 лата		24,35	1,8	6	կտրատված գրոթւյամբ LATVIJAS BANKA	1992
		օղակ։ մելքիոր կենտրոն։ պղինձ+ցինկ+նիկել	26,3	2,4	9,5		1999 2003 2009
Պատկերի մասշտաբ — 3,0 պիքսել 1 մմ-ում

1 լատ մետաղադրամները փոփոխված դիզայնով

1 լատ մետաղադրամները փոփոխված դիզայնով
Պատկեր	Անվանում	Թողարման տարեթիվ	Տպաքանակ, միլիոն	Նկարիչ	Քանդակագործ
	Արագիլ	2001	0,25	Օլգա Շիլովա
	Մրջյուն	2003	0,25	Մարիս Պունտս Արտիս Զվիրգդինիշ Դավիդս Ռուբինս	Լիգիտա Ֆրանցկևիչ
	Սունկ	2004	0,5	Guntars Sietiņš	Յանիս Ստրուպուլիս
	Սպրիդիտիս (հեքիաթի հերոս), Մուտք Եվրամիություն		0,5	Իվար Մաիլիտիս
	Աքաղաղ	2005	0,5	Վալդիս Վիլերուշս	Լիգիտա Ֆրանցկևիչ
	Քաղցրահաց		0,5	Լայմոնիս Շենբերգս	Յանիս Ստրուպուլիս
	Կաղնու պսակ	2006	0,5	Dace Lielā	Լիգիտա Ֆրանցկևիչ
	Կաղին		1	Հենրիկս Վորկալս	Յանիս Ստրուպուլիս
	Չարմանդ բուի տեսքով	2007	1	Արվիդս Պրիեդիտե	Յանիս Ստրուպուլիս
	Ձնեմարդ		1	Դաինա Լապինա	Լիգիտա Ֆրանցկևիչ
	Սափոր	2008	1	Ալեքսանդր Չաիձե	Լաուրա Մեդնե
	Ծխնելույզ մաքրող		1	Դաինա Լապինա	Լաուրա Մեդնե
	Նեմեյսի օղակ	2009	1	Իլզե Լիեբիտե	Բաիբա Շիմե
	Տոնածառ		1	Արվիդս Պրիեդիտե	Լիգիտա Ֆրանցկևիչ
	Գորտ	2010	1	Էդգարս Ֆոլկս	Յանիս Ստրուպուլիս
	Պայտը ներքև		0,5	Ֆրանչեսկա Կիրկե	Լաուրա Մեդնե
	Պայտը վերև		0,5	Ֆրանչեսկա Կիրկե	Լաուրա Մեդնե
	Գարեջրի բաժակ	2011	1	Յուրի Դիմետրիս	Անդրիս Վարպա
	Քաղցրաբլիթից սիրտ		1	Ռուտա Բրիեդե	Լաուրա Մեդնե
	Ոզնի	2012	1	Անդրիս Վիտոլինիշ	Լաուրա Մեդնե
	Ծննդյան զանգակներ		1	Օլգերս Էլերս	Լաուրա Մեդնե
	Կոկլե (երաժշտական գործիք)	2013	1	ԱՍննա Հեյնրիկսոնե	Լիգիտա Ֆրանցկևիչ
	Պարիտետի մետաղադրամ		0,5	Իլմարս Բլումբերգս	Յանիս Ստրուպուլիս

Ոսկե մետաղադրամ

Պատկեր	Արժողություն	Թողարկման տարեթիվ	Մետաղ	Տրամագիծ, մմ	Հաստութոյւն, մմ	Զանգված, գ	Եզր
	100 լատ	1998	ոսկի-999	24,00		16,2	ընդհատումներով- մակաշերտավոր

Հուշադրամներ

Լատվիայի բանկը թողարկել է հուշադրամներ թանկարժեք (ոսկուց՝ 1, 5, 10, 20, 100 լատ անվանական արժեքով, արծաթից՝ 1, 5, 10, 20 անվանական արժեքով, երկու մետաղներից՝ 1 լատ անվանական արժեքով) ու ոչ թանկարժեք մետաղներից (մելքիորից՝ 1 և 2 լատ անվանական արժեքով)` սկսած 1993 թվականից, երբ թողարկվել է պետականության 75-ամյակին նվիրված 3 հուշադրամ։ Քանի որ 2014 թվականից Լատվիան անցել է եվրոյի, հուշադրամները սկսել են թողարկվել այդ արժույթով։

Պայմանավորևված այն հանգամանքով, որ երկիրը չի ունեցել իր սեփական դրամահատարանը, դրանք թողարկվել են արտասահմանում։

2014 թվականի ապրիլի դրությամբ թողարկվել է 99 տեսակ դրամ, այդ թվում՝ երեքը մելքիորից, 88-ը՝ 925 հարգի արծաթից, 3-ը՝ 583 հարգի ոսկուց, 7-ը՝ 99 հարգի ոսկուց և 3-ը՝ երկու մետաղներից (արծաթ և նիոբիում)։

Թղթադրամներ

Բոլոր թղթադրամներն ունեցել են նույն չափը՝ 130×65 մմ։ 500 լատ անվանական արժեքով թղթադրամի վրա պատկերված է աղջիկ, որի բնորդը Լատվիայի Պետհրատի արժեքավոր թղթերի բաժնի աշխատակից Զելմա Բրաուերեն է։

Պատկեր		Անվանական արժեք (լատ)	Հիմնական գույներ	Նկարագրություն		Տպագրության տարեթվեր
Դիմերես	Դարձերես			Դիմերես	Դարձերես
		5	կանաչ	կաղնի	փորագրություն փայտի վրա	1992 1996 2001 2006 2007 2009
		10	մանուշակագույն	բնապատկեր Դաուգավա գետով Դաուգավաս Լոկի այգում	նետ ու աղեղի տեսքով զարդ	1992 2000 2008
		20	շագանակագույն	ավանդական թանգարան	կտավ	1992 2004 2007 2009
		50	երկնագույն	առագաստանավ	Ռիգայի պատմական զինանշան Հին քաղաքի ֆոնին	1992
		100	կարմիր	գրող և հասարակական գործիչ Կրիշյանիս Բարոն (1835—1923)	Լիելվարդե	1992 2007
		500	շագանակագույն գորշ	ազգային գլխարկով աղջիկ (Միլդա)	ազգային զարդարանք	1992 2008
Պատկերների մասշտաբը — 1,0 պիքսել 1 մմ-ում։

Արժույթային կուրսի ռեժիմ

1994 թվականի փետրվարի 12-ին Լատվիայի բանկը ամրագրել է լատի կուրսը «Պարտառության հատուկ իրավունքների» (Special Drawing Rights, SDR) արժույթային զամբյուղի նկատմամբ. Արժույթի միջազգային հիմնադրամի հաշվարկային միավորն ունեցել է 0,7997 LVL = 1 SDR հարաբերությունը։ 2005 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ լատը եվրոյի նկատմամբ ունեցել է հետևյալ հարաբերակցությունը՝ 0,702804 LVL = 1 EUR, որն անփոփոխ է մնացել, մինչև Լատվիան ընդունել է համաեվրոպական արժույթը։ Այս խնդրի լուծման համար 2005 թվականի մայիսի 2-ից լատը ներառվել է «Արժույթային կուրսերի եվրոպական մեխանիզմում» (անգլ.՝ European Exchange Rate Mechanism, ERM): Պաշտոնապես այս մեխամիզմում ներառված արժույթը չի կարող ֆիքսված չափից շեղվել 15 %-ից ավելի։ Լատի դեպքում այն երբեք 1 %-ից ավել չի կազմել։ Այլ արժույթների կուրսը լատի նկատմամբ կախված է եղել այդ արժույթների՝ եվրոյի նկատմամբ դրսևորած փոփոխություններից։

Մինչև 2014 թվականի հունվարը Լատվիայում ազգային արժույթի կուրսը պահելու համար դե-ֆակտո կիրառվել է Արժութային խորհրդի ռեժիմը, քանի որ փոխանակման կուրսը կառուցված էր այն եղանակով, որ գումարի բազան ապահովվել է արժույթի մաքուր ակտիվներով 100 %-ի մակարդակում։

Աղբյուրներ

• Open exchange rates. — Сайт API-провайдера. — OER, 2012.
• Международный валютный фонд. — Официальный сайт. — МВФ, 2011.

Արտաքին հղումներ

• Լատվիայի բանկի պաշտոնական կայք
• Լատվիական լատի «պապիկը». անկախ Լատվիայի առաջին դրամները (1919 թվականի լատվիական ռուբլի) Արխիվացված 2013-04-20 Wayback Machine
• Լատվիայի Հանրապետության փողի կատալոգ 1919—1940 гг.
• Լատվիայի մետաղադրամներ (կատալոգ և պատլկերասրահ)
• Դրամավարկային քաղաքականության դիտարկում անցումային տնտեսությամբ երկրներում «Հայրենական ժառանգություն», ընկերություն, 2010 թվական
• Լատվիայի թղթադրամների պատկերասրահ (գերմ.)(անգլ.)

Ծանոթագրություններ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Լատվիական լատ» հոդվածին։