Իրացվելիության ծուղակ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Իրացվելիության ծուղակ, Քեյնսյան տնտեսագիտությունում նկարագրվող իրավիճակ, որի ժամանակ «երբ տոկոսադրույքը նվազում է որոշակի մակարդակի, կանխիկի գերապատվությունը կարող է դառնալ բացարձակ այն իմաստով, որ գրեթե բոլորը նախընտրում են կանխիկ գումար պահել, քան պարտք ունենալ, որի տոկոսադրույքը ցածր է»[1]։

Իրացվելիության ծուղակը առաջանում է այն պատճառով, որ մարդիկ կուտակում են կանխիկը, քանի որ սպասում են անբարենպաստ իրադարձություններ, ինչպես օրինակ՝ դեֆլյացիա, անբավարար համախառն պահանջարկ, կամ պատերազմներ։ Հիմնարար տեսության համաձայն՝ իրացվելիության ծուղակի բնորոշ գծերն են զրոյին մոտ տոկոսադրույքները և փողի առաջարկի այնպիսի փոփոխությունները, որոնք չեն հանգեցնում գների մակարդակի փոփոխությունների[2]։

Ծագում և տերմինի սահմանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ջոն Մեյնարդ Քեյնսը իր «Ընդհանուր տեսության»[1] մեջ (1936 թվական) գրում է՝

Կա հավանականություն, ..., որ տոկոսադրույքի՝ որոշակի մակարդակի իջնելուց հետո, կանխիկի գերապատվությունը կարող է դառնալ բացարձակ այն իմաստով, որ գրեթե բոլորը նախընտրում են կանխիկ գումար պահել, քան պարտք ունենալ, որի տոկոսադրույքը ցածր է։ Այս պարագայում, դրամավարկային իշխանությունը կարող է կորցնել տոկոսադրույքի վրա արդյունավետ ազդեցությունը։ Բայց, չնայած այս սահմանափակող դեպքը հետագայում կարող է գործնականում կարևոր լինել, ես դրա ոչ մի օրինակ դեռևս չգիտեմ։

Դրամավարկային քաղաքականության պոտենցիալ անկարողության հայեցակարգը[3] առաջին անգամ առաջարկվել է անգլիացի տնտեսագետ Ջոն Հիքսի կողմից[4], ով IS-LM մոդելի հեղինակն է[note 1]։ Իրականում Նոբելյան մրցանակակիր Փոլ Քրուգմանը, դրամավարկային քաղաքականության վերաբերյալ իր աշխատությունում հետևում է Հիքսի բնօրինակ ձևակերպումներին[note 2]՝

«Իրացվելիության ծուղակը կարելի է նկարագրել որպես մի վիճակ, որի ժամանակ սովորական դրամավարկային քաղաքականությունները դառնում են անկարող, քանի որ անվանական տոկոսադրույքները զրո են կամ մոտ են զրոյին․ դրամական բազայի ներարկումը տնտեսություն որևէ ազդեցություն չունի, քանի որ [դրամական] բազան և պարտատոմսերը մասնավոր հատվածի կողմից դիտարկվում են որպես կատարյալ փոխարինողներ»[2]։

Իրացվելիության ծուղակում մարդիկ անտարբեր են պարտատոմսերի և կանխիկի միջև, քանի որ երկու ֆինանսական գործիքների տոկոսադրույքները պրակտիկորեն տիրապետողին ապահովում են գրերե հավասար եկամուտ։ Կանխիկի տոկոսադրույքը զրո է, իսկ պարտատոմսերինը մոտ է զրոյին։ Ուստի, կենտրոնական բանկը այլևս չի կարող ազդել տոկոսադրույքի վրա (չնայած դրամական բազայի մեծացմանը) և կորցրել է վերահսկողությունը դրա նկատմամբ[5]։

Մշակում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իրացվելիության ծուղակի Քեյնսի նկարագրությունում, մարդիկ պարզապես չեն ցանկանում պահել պարտատոմսեր և փոխարենը նախընտրում են փողի ցածր իրացվելի ձևերը։ Այս նախապատվության պատճառով, պարտատոմսերը փողի վերածելուց հետո[note 3], այն առաջացնում է պարտատոմսերի գների պատահական, սակայն նշանակալի նվազում և հետագայում դրանց եկամտաբերության աճ։ Այնուամենայնիվ, մարդիկ նախընտրում են կանխիկը անկախ նրանից, թե ինչքան բարձր է այդ եկամտաբերությունը կամ ինչքան բարձր է կենտրոնական բանկը սահմանում պարտատոմսերի տոկոսադրույքները (եկամտաբերությունները)[6]։

Հետքեյնսյան տնտեսագետ Հայմն Մինսկին նշում էր[7], որ «պարտքի դեֆլյացիայից հետո, որը հանգեցնում է խորը ճգնաժամի, փողի առաջարկի աճը՝ այլ [ֆինանսական ակտիվների] ֆիքսված քանակի պարագայում կարող է չհանգեցնել այլ ակտիվների գների աճի»։ Սա, բնականաբար, հանգեցնում է այն ակտիվների տոկոսադրույքների աճին, որոնք բացարձակ իրացվելի չեն համարվում։ Այս դեպքի առնչությամբ Մինսկին մեկ այլ տեղ նշել է[8]՝ «Այն տեսակետը, որ կանխիկի նախապատվությունը ցույց է տալիս փողի նկատմամբ պահանջարկը, թույլ է տալիս ներմուծել այն գաղափարը, որ համապատասխան պայմաններում փողի պահանջարկը կարող է լինել անսահման առաձգական ` ըստ տոկոսադրույքի փոփոխությունների։ ... Իրացվելիության ծուղակը, ենթադրաբար, գերակշռում է մեծ դեպրեսիայից կամ ֆինանսական ճգնաժամից անմիջապես հետո»։

Բանավեճ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իրացվելիության ծուղակը՝ պատկերված IS-LM մոդելի համատեքստում։ Դրամական զանգվածի խթանումը(տեղաշարժը LM-ից LM') չունի որևէ ազդեցություն հավասարակշիռ տոկոսադրույքների կամ արտադրված արդյունքի վրա։ Այնուամենայնիվ, ֆիսկալ խթանումը (տեղաշարժը IS-ից IS") հանգեցնում է արդյունքի շատ ավելի բարձր մակարդակի (Y*-ից Y") ՝ առանց տոկոսադրույքների փոփոխության։ Ակնհայտորեն, քանի որ տոկոսադրույքները անփոփոխ են, արտամղման էֆեկտ չի առաջանում։

1930-ականների և 1940-ականների Քեյնսյան հեղափոխությունից ի վեր տարբեր նեոդասական տնտեսագետներ ձգտում էին մինիմալացնել իրացվելիության ծուղակի էֆեկտները։ Դոն Պատինկինը[9] և Լլոյդ Մեցլերը[10] վկայակոչում էին «Պիգուի էֆեկտի» գոյությունը[11], որում իրական դրամական մնացորդները, ըստ երևույթին, բարիքների համախառն պահանջարկի ֆունկցիայի փաստարկ են, ուստի փողի պաշարները ուղղակիորեն կազդեն «ներդրումներ-խնայողություններ» կորի վրա IS-LM մոդելում։ Ստացվում է, որ դրամավարկային քաղաքականությունը կկարողանա խթանել տնտեսությունը նույնիսկ իրացվելիության ծուղակի պայմաններում։

Մոնետարիստները, հատկապես Միլթոն Ֆրիդմենը, Աննա Շվարցը, Կառլ Բրուները, Ալան Մելցերը և այլք, խիստ դատապարտում էին ծուղակի ցանկացած պատկերացում, որի դեպքում տոկոսադրույքների ողջ բազմությունում չկան զրոյական կամ զրոյին մոտ տոկոսադրույքներ (այսինքն՝ կառավարության և մասնավոր հատվածի և՛ երկարաժամկետ, և՛ կարճաժամկետ պարտքը)։ Նրանց կարծիքով զրոյից տարբեր ցանկացած տոկոսադրույք եկամտաբերության կորի վրա բավարար պայման է՝ նվազեցնելու իրացվելիության ծուղակի առաջացման հավանականությունը[note 4]։

Վերջին ժամանակներս, երբ Ճապոնիան ընկավ երկարատև ստագնացիայի մեջ, չնայած զրոյին մոտ տոկոսադրույքներին, իրացվելիության ծուղակի գաղափարը կրկին հայտնվեց տեսադաշտում[12]։ Քեյնսի կողմից իրացվելիության ծուղակի ձևակերպումը վերաբերում էր փողի պահանջարկի հորիզոնական կորին՝ որոշակի դրական տոկոսադրույքների դեպքում։ Դեռևս 1990-ական թվականների իրացվելիության ծուղակը պարզապես վերաբերվում էր զրոյական կամ գրեթե զրոյական տոկոսադրույքների քաղաքականությունների (ZIRP) առկայությանը, որոնց համաձայն՝ տոկոսադրույքները չեն կարող իջնել զրոյից ցածր[note 5]։ Որոշ տնտեսագետներ, ինչպես օրինակ՝ Նիկոլաս Քրաֆթսը, երկարատև, շատ ցածր անվանական տոկոսադրույքների պարագայում իրացվելիության ծուղակից խուսափելու կամ հաղթահարելու համար առաջարկել են գնաճի նպատակադրման քաղաքականություն (կենտրոնական բանկի կողմից, որը կառավարությունից անկախ է)[13]։

Ավստրիական դպրոցի որոշ տնտեսագետներ, ինչպես օրինակ Լյուդվիգ վոն Միսես ինստիտուտի տնտեսագետները, մերժում են Քեյնսյան կանխիկի գերապատվության տեսությունը։ Նրանք պնդում են, որ ցածր տոկոսադրույքների ժամանակ տեղական ներդրումների բացակայությունը նախկին անբավարար ներդրումների և ժամանակային նախընտրությունների հետևանք են, այլ ոչ թե կանխիկի գերապատվության[14]։ Չիկագոյի տնտեսագիտական դպրոցի տնտեսագետները շարունակում են քննադատել իրացվելիության ծուղակների գաղափարը[15]։

Քեյնսականները, ինչպես օրինակ Բրադ ԴեԼոնգը և Սայմոն Վրեն-Լուիսը, հաստատում են, որ տնտեսությունը շարունակում է գործել IS-LM մոդելի շրջանակներում, «որը չնայած նորացվել է»[16], սակայն «կանոնները քիչ են փոխվել»[17]։

2008 թվականի Գլոբալ ֆինանսական ճգնաժամ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

IS-LM մոդելի մոդիֆիկացիան էնդոգեն փողի համար: Կենտրոնական բանկը վերահսկում է տոկոսադրույքները, բայց ոչ փողի առաջարկը։ LM կորը ստանում է հարթ տեսք, քանի որ երբ փողի առաջարկը աճում է, r տոկոսադրույքը չի փոխվում, Y եկամուտը աճում է ya-ից yb՝ առանց տոկոսադրույքներում աճի։

2008-2010 թվականների Գլոբալ ֆինանսական ճգնաժամի ժամանակ, քանի որ ԱՄՆ-ի և Եվրոպայի մի շարք կենտրոնական բանկերի կարճաժամկետ տոկոսադրույքները մոտ էին զրոյի, մի շարք տնտեսագետներ, այդ թվում՝ Փոլ Քրուգմանը պնդում էին, որ մեծ մասամբ զարգացած աշխարհը, ներառյալ ԱՄՆ-ը, Եվրոպան և Ճապոնիան, իրացվելիության ծուղակի մեջ էին[18]։ Նա նշում էր, որ 2008-2011 թվականներին ԱՄՆ-ում դրամական բազայի ավելացումը որևէ նշանակալի ազդեցություն չունեցավ ներքին գների ինդեքսների և դոլարով գնանշված ապրանքների գների վրա[19]։ Այս մոտեցմանը աջակցում էին նաև այլ տնտեսագետներ, օրինակ՝ Սքոթ Սամները[20]։

Հետքեյնսյան տնտեսագետները (Post-Keynesians) հակադարձեցին[21], որ իրացվելիության ծուղակի առաջացման և զրոյին մոտ/զրոյական տոկոսադրույքների վերաբերյալ խառնաշփոթը առաջացել է միտումնավոր և կանխակալ կերպով՝ կարծես թե փորձելով աջակցել դրամավարկային քաղաքականությանը՝ ի հակադրություն հարկաբյուջետային քաղաքականությանը։ Նրանք պնդում էին, որ ԱՄՆ-ում և այլուր փողի առաջարկի աճին ուղղված ծրագրերը հանգեցրին ֆինանսական ակտիվների գների բարձրացմանը և տոկոսադրույքների նվազմանը․ դեռ ավելին, Քեյնսյան սահմանման համաձայն՝ իրացվելիության ծուղակը չի կարող գոյություն ունենալ, քանի դեռ ոչ այնքան ապահովված ֆինանսական ակտիվների գները ընկնում են, իսկ նրանց տոկոսադրույքները՝ աճում[22]։ Դրամական բազայի աճը չի ազդում տոկոսադրույքների կամ ապրանքների գների վրա[23]։

Հաշվի առնելով 2008 թվականի Գլոբալ ֆինանսական ճգնաժամի նախադեպը ՝ իրացվելիության ծուղակի հիմնական սահմանման քննադատները[24] նշում են, որ Միացյալ Նահանգների կենտրոնական բանկը երբեք չի կորցրել տոկոսադրույքի վերահսկողությունը։ Մինչդեռ ԱՄՆ-ը իրացվելիության ծուղակ է ունեցել 2009-2010 ժամանակահատվածում, այսինքն `ճգնաժամից անմիջապես հետո[note 6], իրացվելիության հիմնական սահմանման քննադատները[21] պնդում են, որ այդ ժամանակաշրջանից հետո այլևս չկա որևէ տեսակի իրացվելիության ծուղակ, քանի որ պետական և կորպորատիվ պարտատոմսերը «շատ պահանջարկ ունեն»[6]։ Սա հակասում է Քեյնսի այն դրույթին, որ «գրեթե բոլորը նախընտրում են պահել կանխիկ, քան ունենալ պարտք»[1]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Մոդելը պատկերում է «ներդրումներ-խնայողություններ» (IS) կորի հատումը «իրացվելիության գերադասելիություն-փողի առաջարկ» (LM) կորով։ Հատման կետում, ըստ հիմնարար տեսության, նեոքեյնսյան վերլուծության, միաժամանակյա հավասարակշռությունը տեղի է ունենում ինչպես և՛ տոկոսադրույքի, և՛ ֆինանսական ակտիվների շուկաներում։
  2. ↑ Հիքսը ավելի ուշ՝ իր մահվանից մի քանի տարի առաջ, ժխտում էր IS-LM մոդելը՝ այն նկարագրելով որպես Քեյնսյան տնտեսագիտության աղքատիկ ներկայացում։ (Հիքս,1981 )
  3. ↑ Կանխիկը ներառում է և՛ շրջանառության մեջ փողի քանակը, և՛ բանկային հաշիվները․ այն M1-ն է։
  4. ↑ (Monetarism and the liquidity trap)
  5. ↑ Ենթադրությունը, որ ոչ ոք 100 դոլար պարտք չի տա, եթե հետ չստանա առնվազն 100 դոլար, չնայած 21-րդ դարում, առանց պահանջարկում խնդիրների, դիտվել են բացասական տոկոսադրույքներ ( "Why negative interest rates sometimes succeed" by Gemma Tetlow, Financial Times, 5 September 2016)։
  6. ↑ Մոտավորապես 2009-2010 թվականներին, ռիսկային ֆինանսական ակտիվների տոկոսադրույքները չարձագանքեցին Դաշնային պահուստների համակարգի միջամտությանը (TED rate, 2007-2016 թվականներ)։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Keynes, John Maynard (1936) The General Theory of Employment, Interest and Money, United Kingdom: Palgrave Macmillan, 2007 edition, 978-0-230-00476-4
  2. ↑ 2,0 2,1 Krugman, Paul R. (1998) "It's baack: Japan's Slump and the Return of the Liquidity Trap," Արխիվացված 24 Մայիս 2013 Wayback Machine Brookings Papers on Economic Activity
  3. ↑ Gordon, Robert J. (2009). Macroeconomics (Eleventh ed.). Boston: Pearson Addison Wesley. ISBN 9780321552075. {{cite book}}: Unknown parameter |= ignored (օգնություն)
  4. ↑ Hicks, John R. (1937) "Mr Keynes and the Classics: A Suggested Interpretation", Econometrica, Vol. 5, No. 2, April 1937, pp. 147-159
  5. ↑ Krugman, Paul R. (2010 թ․ հուլիսի 14). «Nobody Understands The Liquidity Trap». The New York Times. {{cite news}}: Unknown parameter |= ignored (օգնություն)
  6. ↑ 6,0 6,1 Pilkington, Philip (2014) "Paul Krugman Does Not Understand the Liquidity Trap", Naked Capitalismwebsite, 23 July 2014
  7. ↑ Minsky, Hyman (1986 [2008]) Stabilizing an Unstable Economy, 1st edition: Yale University Press, 1986; reprint: McGraw Hill, 2008, 978-0-07-159299-4
  8. ↑ Minsky, Hyman (1975 [2008]) John Maynard Keynes, McGraw-Hill Professional, New York, 2008, 978-0-07-159301-4
  9. ↑ Patinkin, Don (1948 թ․ սեպտեմբեր). «Price Flexibility and Full Employment». The American Economic Review. 38 (4): 543–564. JSTOR 591. {{cite journal}}: Unknown parameter |= ignored (օգնություն)
  10. ↑ Metzler, Lloyd (1951) "Wealth, Saving and the Rate of Interest", Journal of Political Economy, 59(2), pp. 93-116
  11. ↑ Pigou, Arthur Cecil (1943). «The Classical Stationary State». Economic Journal. 53 (212): 343–351. doi:10.2307/2226394. JSTOR 2226394.
  12. ↑ Antonopoulou, Sophia N. (2009) "The Global Financial Crisis", The International Journal of Inclusive Democracy, Vol. 5, No. 4 / Vol. 6, No. 1, Autumn 2009/Winter 2010
  13. ↑ Crafts, Nicholas (2013 թ․ մայիսի 12). «Escaping liquidity traps: Lessons from the UK's 1930s escape». CEPR. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 2-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |= ignored (օգնություն)
  14. ↑ "The Liquidity-Trap Myth" by Richard C.B. Johnsson, The Mises Institute, 13 May 2003
  15. ↑ Sumner, Scott (2011 թ․ մարտի 25). «Why Japan's QE didn't 'work'». The Money Illusion website. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 3-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |= ignored (օգնություն)
  16. ↑ Krugman, Paul R. (2011 թ․ հոկտեմբերի 9). «IS-LMentary». The New York Times. {{cite news}}: Unknown parameter |= ignored (օգնություն)
  17. ↑ Krugman, Paul R. (2017 թ․ հունվարի 7). «The Shock of the Normal». The New York Times. {{cite news}}: Unknown parameter |= ignored (օգնություն)
  18. ↑ Krugman, Paul R. (17 March 2010) "How much of the world is in a liquidity trap?", The New York Times
  19. ↑ Krugman, Paul R. (2011 թ․ հոկտեմբերի 7). «Way Off Base». The New York Times. {{cite news}}: Unknown parameter |= ignored (օգնություն)
  20. ↑ Sumner, Scott (2010 թ․ սեպտեմբերի 11). «The other money illusion». The Money Illusion website. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 3-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |= ignored (օգնություն)
  21. ↑ 21,0 21,1 Pilkington, Philip (2013) "What is a Liquidity Trap?", Fixing the economists website, 4 July 2013
  22. ↑ Mitchell, William (2012) "The on-going crisis has nothing to do with a supposed liquidity trap", 28 June 2012
  23. ↑ Wray, L. Randall (2013) "Reconciling the Liquidity Trap With MMT: Can DeLong and Krugman Do the Full Monty With Deficit Owls? Արխիվացված 2020-01-29 Wayback Machine", Economonitor, 1 May 2013
  24. ↑ Roche, Cullen (2014) "Would Keynes Have Called this a “Liquidity Trap”?", Pragmatic Capitalism website, 23 March 2014

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Իրացվելիության_ծուղակ&oldid=9506596» էջից