Իրան-կոնտրաս
«Իրան-կոնտրաս» գործ, հայտնի է նաև որպես «Իրանգեյթ» (անգլ.՝ Irangate), «Ուոթերգեյթ»-ի անալոգիայով), խոշոր քաղաքական սկանդալ ԱՄՆ-ում 1980-ականների երկրորդ կեսին։ Այն բռնկվեց 1986 թվականի վերջին, երբ հայտնի դարձավ, որ ԱՄՆ վարչակազմի որոշ անդամներ կազմակերպել են Իրանին զենքի գաղտնի մատակարարումներ՝ դրանով իսկ խախտելով այդ երկրի դեմ զենքի էմբարգոն։ Հետագա հետաքննությունը պարզել է, որ զենքի վաճառքից ստացված գումարն օգտագործվել է Նիկարագուայի Կոնտրա ապստամբների ֆինանսավորման համար՝ շրջանցելով նրանց ֆինանսավորման Կոնգրեսի արգելքը։
Իրադարձությունների հաջորդականությունը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Զենքի մատակարարման գործարքների օրինական ծածկույթ ապահովելու համար հիմնադրվել է «Էնթերփրայզ» ընկերությունը, որը բացել է մի քանի օֆշորային բանկային հաշիվներ և զենքի առևտրի գրասենյակներ։ Դրա հիմնադիրներն էին ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերի պաշտոնաթող գեներալ-մայոր Ռիչարդ Վ. Սեկորդը, որը կապված էր ԿՀՎ-ի հետ, և իրանցի էմիգրանտ Ալբերտ Ա. Հակիմը։ 1985-ի գարնանը Enterprise-ի միջոցով ձեռք բերված զենքի առաջին խմբաքանակը փոխանցվեց կոնտրասներին։
1985 թվականի մայիսին Իսրայելի միջնորդությամբ Իրանին ամերիկյան զենք մատակարարելու մեխանիզմ մշակվեց։ Իսրայելական կողմից մատակարարման մեխանիզմի նախագծմանը մասնակցել են Իսրայելի վարչապետ Շիմոն Պերեսը, արտաքին գործերի նախարարության գլխավոր տնօրեն Դեյվիդ Քիմհին և զենքի վաճառողներ Ա. Շվիմերը և Ջ.Նիմրոդին։ ԱՄՆ կողմից գործողությանը մասնակցել են ԱՄՆ Ազգային անվտանգության խորհրդի խորհրդատու Մայքլ Լեդինը և Օլիվեր Նորթը[1]։.
Նախքան զենքի մատակարարումների սկսվելը, ամերիկացիների և իսրայելցիների միջև պայմանավորվածություն ձեռք բերվեց, որ Իսրայելը կստանա «համապատասխան փոխհատուցում» Իրանին զենք մատակարարելու համար[1]։.
1985 թվականի օգոստոսի 20-ին Լոնդոնում կայացած հանդիպման ժամանակ Մ.Լեդինը Դ.Քիմհիին գաղտնի ծածկագիր է տվել՝ մասնակիցներին գործարքի ընթացքի մասին տեղեկացնելու համար[1]։.
1985 թվականի օգոստոսի 30-ին Իրան է մատակարարվել 100 BGM-71 TOW հակատանկային հրթիռ (դրա դիմաց ազատ է արձակվել ամերիկացի պատանդներից մեկը), իսկ 1985 թվականի սեպտեմբերի 14-ին մատակարարվել է ևս 408 TOW հրթիռ։ Այնուհետև Իրան են տեղափոխվել MIM-23 Hawk զենիթահրթիռների պահեստամասեր։ 1986 թվականի փետրվարի 18-ին և 28-ին Էյլաթ քաղաքից Իրան է տեղափոխվել ևս 400 TOW հրթիռ[1]։.
Գործողությունը հրապարակվեց այն բանից հետո, երբ 1986թ. հոկտեմբերի 5-ին Նիկարագուայի վրայով խոցվեց C-123K ռազմատրանսպորտային ինքնաթիռը, որը ռազմական բեռներ էր տեղափոխում կոնտրասների համար։ Փրկված օդաչուն՝ ամերիկացի Յուջին Հասենֆուսը, ձերբակալվեց կառավարական ուժերի կողմից և վկայեց, որ աշխատում էր ԿՀՎ-ում։ Սրանից կարճ ժամանակ անց լիբանանյան El-Schiraa ամսագիրը հրապարակեց Իրանին զենք վաճառելու պատմությունը[2]։.
Հետաքննություն ԱՄՆ-ում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1986 թվականի նոյեմբերի 25-ին ԱՄՆ նախագահ Ռ.Ռեյգանը հայտարարեց Իրան-Կոնտրա գործի հանգամանքները հետաքննող հանձնաժողով ստեղծելու մասին։ 1986 թվականի դեկտեմբերի 1-ին սենատոր Ջոն Թաուերի ղեկավարությամբ իր աշխատանքը սկսեց հանձնաժողովը, որը հետագայում հայտնի դարձավ որպես «Կաղապար:Нп3»։
Հետաքննության ընթացքում տեղեկություններ են ստացվել Կոնտրասներին ամերիկյան զենքի մատակարարումների մասշտաբների մասին.
Այսպիսով, պարզվեց, որ 1983 թվականին Կոնտրասներին զենքի և սարքավորումների մատակարարումը ֆինանսավորելու համար շվեյցարական բանկերում բացվել են հաշիվներ, որոնց միջոցով (ըստ հանձնաժողովի տրամադրության տակ գտնվող թերի տվյալների) պետական պաշտոնյաներ Ջոել Պատերսոնը և Ուիլյամ Գոլդենը ավելի քան 3 միլիոն դոլար են փոխանցել Կոնտրասներին[3]։.
- հուլիսին գործողության մասնակցի, պաշտոնաթող գեներալ Ջ. Սինգլաուբի կողմից ԿՀՎ տնօրեն Վ. Քեյսիին ուղարկված հուշագրում հաղորդվում էր, որ զենքի խմբաքանակ՝ 10 հազար AKM ինքնաձիգ, 200 RPG-7 նռնականետ, 60 հատ։ 12,7 մմ գնդացիրներ, 200 հատ. 60 մմ ականանետներ, 50 հատ. 82 մմ ականանետեր և 50 զենիթահրթիռային համակարգեր «համապատասխան քանակությամբ զինամթերքով».[4].
- Գործի հետաքննության սկիզբը խաթարեց Օլիվեր Նորթի՝ Short Brothers կորպորացիայի հետ կնքված համաձայնագիրը՝ 30 Blowpipe մարդատար դյուրակիր զենիթահրթիռային համակարգերի և դրանց համար 150 հրթիռների մատակարարման մասին, որոնք պետք է ուղարկվեին Անգլիայից Չիլի և այնուհետև փոխանցվեին կոնտրասներին[5]։.
Իրան-Կոնտրայի հետաքննության ընթացքում Կոստա Ռիկայում ԱՄՆ դեսպան Լ. Թումբսը ցուցմունք է տվել, որ Contra-ի գործունեությունը Կոստա Ռիկայում համակարգվել է Ալան Ֆայերսի կողմից[6]։.
Հետաքննության ընթացքում պարզվել է, որ ԱՄՆ ԿՀՎ-ն օգտագործել է բրիտանական KMC Ltd. մասնավոր ռազմական ընկերության աշխատակիցներին Նիկարագուայի դեմ պատերազմում (Նիկարագուայում կոնտրաներ մատակարարող ինքնաթիռների օդաչուների որոնման և ընտրության համար ընկերությունը ԱՄՆ ԿՀՎ-ից ստացել է $110 հազ.)[7] 1987 թվականի փետրվարի 26-ին հրապարակվեց հանձնաժողովի զեկույցը։ 200 էջանոց զեկույցը քննադատում էր Ռեյգանի վարչակազմի գործողությունները։
Թաուերի հանձնաժողովի հետաքննությանը զուգահեռ Իրան-Կոնտրայի գործով անցկացվել են անկախ հետաքննություններ, որոնց արդյունքները լուսաբանվել են ԶԼՄ-ներում.
- Այսպես, ամերիկյան «Miami Herald» թերթի լրագրողները պարզել են, որ ԱՄՆ ՌՕՈւ 16-րդ հատուկ գործողությունների ջոկատի անձնակազմը Նիկարագուայում մասնակցել է առնվազն 8 գործողության և առնվազն երկու անգամ կրակ է բացել Սանդինիստական ժողովրդական բանակի ստորաբաժանումների վրա։ Քննության ընթացքում Knight Ridder թերթի թղթակիցները գտել են Task Force 160 ստորաբաժանման երկու մահացած օդաչուների հարազատներին. օդաչու Դոնալդ Օլնիի հայրը, ով մահացել է 1983 թվականի մարտին, ասել է, որ որդին նրան ասել է, որ ինքը Նիկարագուա է թռչում Հոնդուրասից, իսկ մահացած զինվորի այրին ասել է, որ մահացած զինվորականի այրին ասել է, որ իր ոչ հրամանատարը։ ուղարկելով նրան հատուկ պարտականություններ կատարելու։ հանձնարարություններ արտասահմանում. Այնուհետև, Դ. Օլնիի և Ա. Ջենինգսի մահվան հանգամանքների հետաքննության ընթացքում Philadelphia Inquirer թերթի լրագրողները պարզեցին, որ ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերի հատուկ գործողությունների ուժերի 16-րդ ուղղաթիռային ջոկատի անձնակազմի մահվան հանգամանքները դասակարգված են և չեն հաղորդվել ԱՄՆ բանակի թռիչքների անվտանգության հետազոտական կենտրոնին[8]:.
Գործի քննությունը Արդարադատության միջազգային դատարանի կողմից
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հետաքննությունը տևել է վեցուկես տարի, և դրա արժեքը 1993 թվականի հուլիսի վերջին կազմել է 35 միլիոն դոլար[9]։.
1994 թվականի հունվարի 18-ին հրապարակվեց զեկույց, որը պարունակում էր հետաքննության վերջնական արդյունքները[10]։.
Համաներում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1992 թվականի դեկտեմբերին նախագահ Ջորջ Բուշը ստորագրեց սկանդալում ներգրավվածներին ներում շնորհելու մասին հրամանագիրը[11]։.
Ներգրավված է սկանդալի մեջ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Էլիոթ Աբրամսը ԱՄՆ պետքարտուղարի օգնականն է. 1980-1988 թվականներին նա աջակցել է Նիկարագուայի հակահեղափոխականների զինված պայքարին Սանդինիստական կառավարության դեմ՝ չնայած Կոնգրեսի կողմից նրանց զենք մատակարարելու ուղղակի արգելքին։ 1991 թվականին նա մեղավոր է ճանաչվել 1986 թվականին կոնգրեսականներից Նիկարագուա զենքի գաղտնի առաքումների մասին տեղեկությունները թաքցնելու մեջ։ Այնուամենայնիվ, 1992 թվականին նախագահ Ջորջ Բուշը նրան ազատեց այս մեղադրանքից։ Կասպար Վայնբերգերը ԱՄՆ պաշտպանության նախարարն է։ Ջոն Պոինդեքսթեր - Ծովակալ, նախագահի ազգային անվտանգության խորհրդական։ Ֆինանսիստ Carl Channel-ը, հետաքննության արդյունքում, մեղավոր է ճանաչվել «Միացյալ Նահանգների կառավարությանը խաբելու դավադրությանը մասնակցելու համար»[12]
- Ալան Ֆայերսը (անգլ.՝ Alan D. Fiers) ԿՀՎ-ի կարիերայի սպա է, հետաքննության արդյունքում 1991 թվականի հուլիսի 9-ին նա մեղավոր է ճանաչվել ԱՄՆ Կոնգրեսից տեղեկություններ թաքցնելու մեջ, 1992 թվականի հունվարի 31-ին նա դատապարտվել է 1 տարվա պայմանական ազատազրկման և 100 ժամ հասարակական աշխատանքի, սակայն դեկտեմբերի 24-ին Միացյալ Նահանգների Նախագահը 1999 թ. Ռոբերտ Գեյթս - սկանդալում ներգրավվածությունը հետաքննվում է[13].
- Ռոբերտ Մաքֆարլեյն, ԱՄՆ նախագահ Ռեյգանի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական. Իսրայելի վարչապետներ Շիմոն Պերեսի և Իցհակ Շամիրի խորհրդական Ամիրամ Նիրը ահաբեկչության դեմ պայքարի հարցերով։ Մահացել է 1988 թվականին ավիավթարի ժամանակ, որը, ոմանց կարծիքով, կեղծված էր[14][15].
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Примаков Е. М. Конфиденциально: Ближний Восток на сцене и за кулисами (вторая половина XX — начало XXI века). 2-е изд., пер. и доп. — М., «Российская газета», 2012. — С. 374-376
- ↑ USA: Wir werden diese Brocken schlucken Արխիվացված 2014-09-13 Wayback Machine // «Der Spiegel», № 50 от 8 декабря 1986
- ↑ Факты «ирангейта» // «Известия», № 113 (21920) от 23 апреля 1987. стр.4
- ↑ Lora Lumpe. The US Arms Central America — Past and Present Արխիվացված 2012-08-02 Wayback Machine // «NISAT Publications», май 1999
- ↑ Кривопалов А. «Блоупайп» и надувательство // «Известия», № 67 (21874) от 8 марта 1987. — С. 5
- ↑ Силантьев В. Офицер ЦРУ руководит операциями «контрас» // «Известия», № 162 (21969) от 11 июня 1987. — С. 1
- ↑ Кривопалов А. Тайные дела британской фирмы KMC // «Известия», № 329 (22136) от 25 ноября 1987. — С. 1,5
- ↑ Князьков М. Тайна за номером 160 // «Известия», № 248 (22055) от 5 сентября 1987. — С. 4
- ↑ Iran-contra investigation is about to formally end Արխիվացված 2013-10-08 Wayback Machine // «Orlando Sentinel» от 27 июля 1993
- ↑ Iran-contra report will be released today Արխիվացված 2013-01-30 archive.today Արխիվացված 30 հունվարի 2013 թվականին. // «Orlando Sentinel» от 18 января 1994
- ↑ Pardons and Commutations Granted by President George H. W. Bush (1989-1993) Արխիվացված 2009-07-25 Wayback Machine / United States Department of Justice
- ↑ Признан виновным // «Известия», № 121 (21928) от 1 мая 1987. стр.4
- ↑ Буш предложил на пост главы Пентагона бывшего директора ЦРУ // Телеграф Новости(չաշխատող հղում)
- ↑ «Israeli counterterror chief's son blames US for his 1988 assassination» (անգլերեն). The Times of Israel. 2014 թ․ մայիսի 31. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 9-ին. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
- ↑ «Son of Israel's Ex-counterrorism Chief Claims Bush to Blame for 1988 Death». Haaretz. 2014 թ․ հունիսի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 5-ին.