Իվան II Կարմիր

Իվան II Կարմիր
Ծնվել է՝	մարտի 30, 1326
Ծննդավայր	Մոսկվա, Մոսկվայի մեծ իշխանություն
Մահացել է՝	նոյեմբերի 13, 1359 (33 տարեկան)
Վախճանի վայր	Մոսկվա, Մոսկվայի մեծ իշխանություն
Երկիր	Մոսկվայի մեծ իշխանություն
Տոհմ	Ռյուրիկովիչներ
Հայր	Իվան I Դանիլովիչ Կալիտա
Մայր	Helena of Smolensk, Grand Princess of Moscow?
Երեխաներ	Դմիտրի Իվանովիչ Դոնսկոյ, Ivan Ivanovich?, Q27031142? և Q130389513?
Հավատք	ուղղափառություն

Իվան II Իվանովիչ Կարմիր (մարտի 30, 1326, Մոսկվա, Մոսկվայի մեծ իշխանություն - նոյեմբերի 13, 1359^[1]^[2], Մոսկվա, Մոսկվայի մեծ իշխանություն), Իվան I Դանիլովիչ Կալիտայի որդին։ Մինչև 1354 թվականին եղել է Զվենիգորոդի իշխանը, 1353-1359 թվականներին՝ Մոսկվայի իշխանը և Վլադիմիրի մեծ իշխանը, 1355-1359 թվականներին՝ Նովգորոդի իշխանը։

Ըստ երևույթին, նա իր «Կարմիր» մականունը ստացել է իր բացառիկ արտաքինի պատճառով («կարմիր»՝ «գեղեցիկ» իմաստով): Տարեգրություններում նաև կան այս իշխանի մականունով այլ անուններ՝ «ողորմած», «համբերատար»: Այնուամենայնիվ, ըստ Ն. Ս. Բորիսովի, մականունը ցույց էր տալիս արքայազնի ծննդյան ժամանակը ՝ «Կրկնազատիկ» (Զատկից հետո հաջորդ կիրակի)^[5]:

Կենսագրություն

Նա ստացել է նույն անունը, ինչ իր հայրը, բայց ի պատիվ ոչ թե Հովհաննես Մկրտչի, այլ, ամենայն հավանականությամբ, մեկ այլ սրբի՝ Հովհաննես Կլիմակոսի (ում հիշատակի օրը նա ծնվել է): Ծնվելուց երեք տարի անց՝ 1329 թվականին, հայրը Կրեմլում կառուցեց եկեղեցի՝ ի պատիվ Հովհաննես Կլիմակոսի^[6]։

Հայրը 1339 թվականին Իվանին ուղարկել է Հորդա՝ եղբայրների՝ Սեմեոնի և Անդրեյի հետ։ Հոր մահից հետո՝ 1340 թվականի մայիսին, նա կրկին այցելել է Հորդա՝ ուղեկցելով իր ավագ եղբորը՝ Սեմեոնին, յառլիկի համար իր ճանապարհորդության ժամանակ։

Հոր կտակի համաձայն^[7] Իվան Իվանովիչը ժառանգել է Զվենիգորոդ, Ռուզա և ևս 21 գյուղեր։ Իվան Կալիտայի կտակով Մոսկվայի իշխանությունների հողերի ևս մեկ երրորդը (Մոժայսկ և Կոլոմնա հիմնական քաղաքները) հետագայում նույնպես անցավ Իվան Իվանովիչին, քանի որ նրա երկու որդիներն էլ Սեմեոն Իվանովիչի հետ միասին մահացել էին ժանտախտից: Անդրեյ Իվանովիչ Կրտսերի տիրույթների (հիմնականում Սերպուխով և Լոպասնյա) մեկ երրորդը, ով նույնպես մահացել է ժանտախտից, անցել է որդուն՝ Վլադիմիրին (ապագա Քաջին): 1353 թվականի ամռանը Իվանը գնաց Հորդա, որտեղ Խան Ջանիբեկից ստացավ Վլադիմիրի Մեծ իշխանության յառլիկ: 1354 թվականի մարտի 25-ին Վլադիմիրում նա հանդիսավոր կերպով նստեց գահին։

Կոստանդնուպոլսի պատրիարքի խորհրդի սահմանման մեջ Իվան Կարմիրը հիշատակվում է Մոսկվայի մեծ իշխան տիտղոսով («μέγας ρήξ Μοσκοβίου»), իսկ ժառանգաբար՝ համայն Ռուսաստանի Մեծ իշխան («μεγάλου ρηγός πάσης Ρωσίας», «μέγαν ρηγα πάσης Ρωσίας»)^[8]։

Իվան Կարմիրի կառավարման շրջանը Մոսկվայի համեմատական թուլացման և նրա հարևանների ու հակառակորդների ուժեղացման շրջանն էր։ Լիտվայի Մեծ իշխանությունը հասնում է Կիևում առանձին մետրոպոլիտի նշանակմանը (1355-1362): Ֆեոգնոստի իրավահաջորդ Ալեքսիոսը 1358 թվականին Լիտվայի իշխան Օլգերդի հրամանով ձերբակալվեց Կիևում, որտեղ նա մնաց մինչև 1360 թվականը, իսկ հետո փախավ կալանքից։ Օլգերդը գրավել էր Բրյանսկի իշխանությունը (1356) և ներխուժել Մոժայսկ։ Ռյազանի բնակիչները գրավել էին Լոպասնյան։ Նիժնի Նովգորոդ-Սուզդալի մեծ արքայազն Կոնստանտին Վասիլևիչը պայքարի մեջ մտավ Իվանի հետ Վլադիմիրի Մեծ իշխանության համար, բայց խանը պահպանեց մոսկովյան իշխանական տան ներկայացուցչի յառլիկը (սակայն Իվանի մահից հետո յառլիկը հայտնվեց Դմիտրի Կոնստանտինովիչի ձեռքում, և Իվանի ժառանգ Դմիտրին ստիպված էր ուժով հետ վերցնել մեծ իշխանությունը՝ օգտվելով նաև Հորդայում հակառակորդ կողմերի միջև առկա հակասություններից)։ Լարվածություններ կային նաև մոսկովյան բոյարների վերնախավում, ինչը հանգեցրեց նրան, որ 1356 թվականին բոյարներից մի քանիսը մեկնեցին Ռյազանի արքայազնին ծառայելու (բայց հենց Իվանի ջանքերով 1358-ին համաձայնություն ձեռք բերվեց, որը թույլ տվեց նրանց վերադառնալ Մոսկվա):

Իվան Իվանովիչ Կարմիրը մահացել է Մոսկվայում 1359 թվականի նոյեմբերի 13-ին, իր թագավորության վեցերորդ տարում՝ մահից առաջ ընդունելով սքիմա։ Թաղվել է Բորի Փրկչի վանական տաճարում, բայց 1508 թվականի հոկտեմբերին Մեծ իշխան Վասիլի III-ը «հրամայեց, որ տեղեր պատրաստվեն, և իր նախնիների՝ Ռուսաստանի մեծ իշխանների մասունքները տեղափոխվեն նոր Հրեշտակապետակաց տաճար՝ սահմանելով թաղման կանոնները։^[9]։ Նրա աճյունը, ինչպես իր հոր՝ Իվան Կալիտայի և եղբոր՝ Սեմեոն Հպարտի աճյունները, վերաթաղվել է Հրեշտակապետակաց տաճարի նեկրոպոլիսում^[10]։

Իվանն իր երկու որդիներին կտակել է Իվան Կալիտայի թողած ունեցվածքը^[11]։ Իվան Կարմիրի կրտսեր որդու վաղ մահից հետո հողերը կրկին միավորվեցին մոսկովյան իշխանի իշխանության ներքո։

Ընտանիք

Կանայք

1341 թվականից Բրյանսկի իշխան Դմիտրի Ռոմանովիչի դուստրը՝ արքայադուստր Թեոդոսիա Դմիտրիևնան (մահ. 1342 թ.)
1345 թվականից մեծ իշխանուհի Ալեքսանդրա (մահ. 1364 թ․)։

Երեխաներ

Դմիտրի Դոնսկոյ (1350-1389)՝ Մոսկվայի իշխան և Վլադիմիրի մեծ իշխան
Լյուբով՝ 1356 թվականից Լիտվայի իշխան Դմիտրի Կորիատովիչի կինը (մահ. 1399),
Աննա (մահ. 1389-ից հետո)՝ իշխան և զորավար Դմիտրի Միխայլովիչ Բոբրոկ Վոլինսկու կինը (մահ. 1389 թվականից հետո)
Իվան Իվանովիչ Կրտսեր (1354-1364)՝ Զվենիգորոդի իշխան^[12]։

Կինոմարմնավորում

Անդրեյ Պրոշկինի «Հորդա» (2012) ֆիլմում Իվան Իվանովիչ Կարմիրի դերը կատարել է դերասան Վիտալի Հաևը։

Ֆիլատելիայում

Ռուսական փոստ, 2003 թ․։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Военная энциклопедия (ռուս.) — СПб.: Иван Дмитриевич Сытин, 1913. — Т. 11.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Иоанн Иоаннович II (ռուս.) // Русский биографический словарь — СПб.: 1897. — Т. 8. — С. 192—193.
↑ Анны (ռուս.) // Русский биографический словарь — СПб.: 1900. — Т. 2. — С. 195.
↑ ^4,0 ^4,1 Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku (польск.) / J. Wolff — Warszawa: 1895. — P. 178.
↑ Борисов Н. С. Политика московских князей (конец XIII — первая половина XIV в.). М., 1999. — С. 203.
↑ Литвина А. Ф., Успенский Ф. Б. Выбор имени у русских князей в X-XVI вв С. 220
↑ «Духовная грамота великого князя Ивана Даниловича Калиты». Արխիվացված է օրիգինալից 2015-09-24-ին. Վերցված է 2011-09-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ Соборное определение патриарха Нила о незаконном поставлении Киприана в митрополита киевского и об усвоении этого титула новопоставленному митрополиту Великой Руси Пимену от июня 1380 г. // РИБ. Т. 6. Ч. 1. Прил. № 30. Стб. 165—166, 175—176.
↑ ПСРЛ Т.13, 1 половина Արխիվացված է Նոյեմբեր 5, 2013 Wayback Machine-ի միջոցով:
↑ Книга:Воронов А. А. Монастыри Московского Кремля
↑ «Духовная грамота великого князя Ивана Ивановича». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-11-05-ին. Վերցված է 2011-09-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ А. Э. (1890–1907). «Иоанн Иоаннович Малый». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

Արտաքին հղումներ

Кучкин В. А. Издание завещаний московских князей XIV в. (1359 год) — Первая душевная грамота великого князя Ивана Ивановича // Древняя Русь. Вопросы медиевистики. — 2009. — № 1 (35). — С. 97—101.
Иван II Иванович Красный
«Христолюбивый, тихий и милостивый»

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իվան II Կարմիր» հոդվածին։

[_4c727c64d02b884c-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Военная энциклопедия (ռուս.) — СПб.: Иван Дмитриевич Сытин, 1913. — Т. 11.

[_82155d393a26c0b3-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Иоанн Иоаннович II (ռուս.) // Русский биографический словарь — СПб.: 1897. — Т. 8. — С. 192—193.

[_3b432d80280f6aba-3] Анны (ռուս.) // Русский биографический словарь — СПб.: 1900. — Т. 2. — С. 195.

[_e8fc1536b95339f8-4] 4,0 ^4,1 Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku (польск.) / J. Wolff — Warszawa: 1895. — P. 178.

[5] Борисов Н. С. Политика московских князей (конец XIII — первая половина XIV в.). М., 1999. — С. 203.

[6] Литвина А. Ф., Успенский Ф. Б. Выбор имени у русских князей в X-XVI вв С. 220

[7] «Духовная грамота великого князя Ивана Даниловича Калиты». Արխիվացված է օրիգինալից 2015-09-24-ին. Վերցված է 2011-09-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[8] Соборное определение патриарха Нила о незаконном поставлении Киприана в митрополита киевского и об усвоении этого титула новопоставленному митрополиту Великой Руси Пимену от июня 1380 г. // РИБ. Т. 6. Ч. 1. Прил. № 30. Стб. 165—166, 175—176.

[9] ПСРЛ Т.13, 1 половина Արխիվացված է Նոյեմբեր 5, 2013 Wayback Machine-ի միջոցով:

[10] Книга:Воронов А. А. Монастыри Московского Кремля

[11] «Духовная грамота великого князя Ивана Ивановича». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-11-05-ին. Վերցված է 2011-09-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[12] А. Э. (1890–1907). «Иоанн Иоаннович Малый». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]