Jump to content

Ինսուլին (դեղանյութ)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ինսուլին (դեղանյութ)
Ինսուլինի ձևեր
Ներկայում օգտագործվող ինսուլիններից՝ Աստրապիդ և Նովորապիդ
Տեսակդեղանյութ
Կիրառումտիպ 1 շաքարային դիաբետ, տիպ 2 շաքարային դիաբետ, հղիության դիաբետ, դիաբետիկ վիճակներ, հիպերգլիկեմիա
Գործածության եղանակՀիմնականում ենթամաշկային ներարկումային
Ազդեցության մեխանիզմԽթանում է՝ գլիկոգենի սինթեզը, լիպիդների սինթեզը , սպիտակուցների սինթեզը։ Ճնշում է՝ գլյուկոնեոգենեզը, լիպոլիզը
Կենսաբանական թիրախԳլյուկոզի քանակի կարգավորում արյան մեջ
Քիմիական դասակարգում51 ամինաթթուներից կազմված սպիտակուցային հորմոն

Ինսուլին, հորմոն, որն արտադրվում է ենթաստամոքսային գեղձում և կարգավորում օրգանիզմում գլյուկոզի մակարդակը։

Որպես դեղամիջոց՝ ինսուլինը սպիտակուցային ինսուլին հորմոնի դեղագործական պատրաստուկ է, որն օգտագործվում է արյան մեջ գլյուկոզի մակարդակի նվազեցման համար[1]։ Նման պայմանները ներառում են տիպ 1 շաքարային դիաբետը, տիպ 2 շաքարային դիաբետը, գեստացիոն կամ հղիության շաքարային դիաբետը և որպես հետևանք՝ դիաբետի բարդությունները, ինչպիսիք են դիաբետիկ կետոացիդոզը և հիպերօսմոլյար հիպերգլիկեմիկ վիճակները[1]։ Ինսուլինն օգտագործվում է նաև գլյուկոզի հետ միասին՝ հիպերկալեմիայի (արյան մեջ կալիումի բարձր մակարդակ) բուժման համար[2]։ Սովորաբար այն տրվում է ենթամաշկային ներարկման միջոցով, սակայն որոշ ձևեր կարող են օգտագործվել նաև ներերակային կամ միջմկանային ներարկումների միջոցով: Կան ինսուլինի տարբեր տեսակներ, որոնք հարմար են տարբեր դեպքերում կիրառման համար: Տեսակները հաճախ կոչվում են ինսուլին լայն իմաստով, թեև ավելի ճշգրիտ իմաստով ինսուլինը նույնական է բնական մոլեկուլին, մինչդեռ ինսուլինի անալոգներն ունեն մի փոքր տարբեր կառուցվածք, որոնք թույլ են տալիս կառավարել ինսուլինի ազդեցության ժամանակահատվածը:

Այն գտնվում է Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության հիմնական օգտագործվող դեղամիջոցների ցանկում[3]։ 2022 թվականին ինսուլինը Միացյալ Նահանգներում 192-րդ ամենատարածված դեղամիջոցն էր՝ ավելի քան 2 միլիոն դեղատոմսով[4][5]։

Ինսուլին կարելի է պատրաստել խոզերի կամ կովերի ենթաստամոքսային գեղձից[6]։ Մարդկանց համար կիրառելի տարբերակները կարող են պատրաստվել կա՛մ խոզից ստացած տարբերակների ձևափոխությամբ, կա՛մ ռեկոմբինացված տեխնոլոգիայով՝ օգտագործելով հիմնականում Աղիքային ցուպիկ (E. coli) կամ Շաքարամիցետներ (Saccharomyces cerevisiae) [7]։ Այն լինում է երեք հիմնական տեսակի՝ կարճատև ազդեցության (օրինակ՝ սովորական ինսուլին), միջին ազդեցության (օրինակ՝ չեզոք պրոտամին Hagedorn (NPH) ինսուլին) և ավելի երկարատև ազդեցության (օրինակ՝ ինսուլին գլարգին)[6]։

Բժշկական կիրառում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ինսուլինի ներարկումը ինսուլինային գրիչով

Ինսուլինը օգտագործվում է մի շարք հիվանդությունների բուժման համար, ներառյալ շաքարային դիաբետը և դրա սուր բարդությունները, ինչպիսիք են դիաբետիկ կետոացիդոզը և հիպերօսմոլյար հիպերգլիկեմիկ վիճակները: Այն նաև օգտագործվում է գլյուկոզի հետ միասին՝ արյան մեջ կալիումի բարձր մակարդակը կարգավորելու համար։ Հղիության ընթացքում օգտագործումը համեմատաբար անվտանգ է երեխայի համար[1]։ Ինսուլինը նախկինում օգտագործվում էր հոգեբուժական թերապիայի մեջ, ինչը կոչվում էր ինսուլինային շոկային թերապիա[8]։

Կողմնակի ազդեցություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինսուլինի օգտագործման կողմնակի ազդեցություններ են հիպոգլիկեմիան (արյան մեջ գլյուկոզի ցածր մակարդակ), հիպոկալեմիան (արյան կալիումի ցածր մակարդակ) և ալերգիկ ռեակցիաները[1]։ Ինսուլինի նկատմամբ ալերգիան նկատվել է ստացողների մոտ 2%-ի մոտ, և շատ ռեակցիաները պայմանավորված են եղել ոչ թե հենց ինսուլինով, այլ ինսուլինին ավելացված կոնսերվանտներով, ինչպիսիք են ցինկը, պրոտամինը և մետա-կրեզոլը: Ռեակցիաների մեծ մասը առաջին տիպի գերզգայունության ռեակցիաներ են և հազվադեպ են առաջացնում անաֆիլաքսիա: Ինսուլինի նկատմամբ կասկածվող ալերգիան կարող է հաստատվել մաշկի քերծվածքի թեստով, սպեղանու թեստով և երբեմն մաշկի բիոպսիայով: Ինսուլինի գերզգայունության ռեակցիաների դեմ առաջնահերթ թերապիան ներառում է հակահիստամիններով սիմպտոմատիկ թերապիան: Այնուհետև տուժած անձինք բուժվում են փոխարինող դեղամիջոցով, որը չի պարունակում այն ​​ալերգենը որի հանդեպ նրանք զգայուն են, կամ էլ հիվանդները ենթարկվում են դեզենսիտիզացիայի[9]:

Մաշկային կողմնակի ազդեցություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այլ կողմնակի ազդեցությունները կարող են ներառել ցավը կամ մաշկի փոփոխությունները ներարկման վայրերում: Կրկնվող ենթամաշկային ներարկումն առանց ներարկման տեղի փոփոխության կարող է հանգեցնել լիպոհիպերտրոֆիայի և ամիլոիդոմայի, որոնք արտահայտվում են որպես պինդ շոշափելի հանգույցներ մաշկի տակ[10]:

Վաղ օգտագործման հետևանքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինսուլինային թերապիայի վաղ սկիզբն օրինակ տիպ 2 շաքարային դիաբետի դեպքում, ենթադրում է, որ դրա օգտագործումն ունի յուրահատուկ առավելություններ, սակայն ինսուլինաթերապիայի դեպքում անհրաժեշտ է աստիճանաբար բարձրացնել չափաբաժինը և ռեժիմի բարդությունը: Որպես հետևանք կարող է մեծանալ հիպոգլիկեմիայի զարգացման հավանականությունը, ինչի պատճառով շատ մարդիկ և նրանց բժիշկները վարանում են ինսուլինաթերապիայի սկսումը հիվանդության կառավարման վաղ փուլում[11]։ Առողջական վարքագծի հետ կապված բազմաթիվ խոչընդոտները, ինչպիսիք են՝ մոտիվացիայի բացակայությունը, բուժման հետ ծանոթության կամ փորձի բացակայությունը և ժամանակի սահմանափակումները խանգարում են տիպ 2 շաքարային դիաբետից տառապող հիվանդներին սկսել կամ ուժեղացնել ինսուլինով բուժումը, որովհետև դրանք հանգեցնում են բարձր հիպերգլիկեմիկ վիճակների: Ահա թե ինչու տիպ 2 շաքարային դիաբետի դեպքում ինսուլինի վաղաժամ օգտագործման հետ կապված կողմնակի ազդեցությունների կառավարումը կարող է լինել թերապևտիկ և վարքային մարտահրավեր[12]։

Սկզբունքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինսուլինն էնդոգեն հորմոն է, որն արտադրվում է ենթաստամոքսային գեղձի կողմից[13]։ Ինսուլինի սպիտակուցը մեծապես պահպանվել է էվոլյուցիայի ընթացքում և առկա է ինչպես կաթնասունների, այնպես էլ անողնաշարավորների մոտ: Ինսուլինի/ինսուլինանման աճի գործոնի ազդանշանային ուղին (IIS) լայնորեն ուսումնասիրվել է տեսակների մեջ, ներառյալ նեմատոդ որդերը (օրինակ՝ C. elegans), ճանճերը (Drosophila melanogaster) և մկները (Mus musculus): Դրա գործողության մեխանիզմները շատ նման են բոլոր տեսակների համար[14]։

Ե՛վ տիպ 1, և՛ տիպ 2 շաքարային դիաբետները բնութագրվում են ենթաստամոքսային գեղձի ֆունկցիայի կորստով, չնայած տարբեր չափով[13]: Մարդկանց, ովքեր տառապում են շաքարային դիաբետից, անվանում են դիաբետիկներ: Շատ դիաբետիկներ պահանջում են ինսուլինի էկզոգեն աղբյուր՝ արյան մեջ գլյուկոզի մակարդակն թիրախային անվտանգ տիրույթում պահելու համար[15][16][17]:

1916 թվականին Նիկոլայ Ք. Պաուլեսկուին (1869–1931 թթ.) հաջողվեց ստեղծել ենթաստամոքսային գեղձի ջրային էքստրակտ, ինչն օգնեց իր դիաբետիկ շանը: 1921 թվականին նա Փարիզի Կենսաբանության ընկերությունում հրապարակեց 4 աշխատություն՝ կենտրոնանալով դիաբետիկ շների օրգանիզմում ենթաստամոքսային գեղձի էքստրակտի հաջող ազդեցության վրա:

Պաուլեսկուի կողմից ենթաստամոքսային գեղձի դերի մասին հետազոտությունը սննդի յուրացման գործում հրապարակվել է 1921 թվականի օգոստոսին Բելգիայի քաղաք Լիեժում «Ֆիզիոլոգիայի միջազգային արխիվներ» ամսագրում (Archives Internationales de Physiologie): Սկզբում կլինիկական օգտագործման համար ինսուլին ստանալու միակ միջոցը մեկ այլ արարածի ենթաստամոքսային գեղձից ստանալն էր։ Կենդանիների ենթաստամոքսային գեղձերը հասանելի էին որպես մսի փաթեթավորման արդյունաբերական թափոններ:

Ինսուլինը ստացվում էր հիմնականում կովերից (Eli Lilly and Company) կամ խոզերից (Nordisk Insulin laboratorium): Ութ բաժին մաքրված ինսուլինի պատրաստումը կարող էր պահանջել մինչև երկու տոննա խոզի գեղձային հյուսվածք[18][19][20]։ Այս աղբյուրներից ստացված ինսուլինը արդյունավետ է մարդկանց մոտ, քանի որ այն շատ նման է մարդու ինսուլինին (երեք ամինաթթուների տարբերություն)[20]։ Սկզբում պատրաստման ավելի ցածր մաքրությունը հանգեցրեց ալերգիկ ռեակցիաների՝ ոչ ինսուլինային նյութերի առկայության պատճառով: Մաքրությունը կայունորեն բարելավվել է 1920-ականներից ի վեր՝ ի վերջո հասնելով 99%-ի մաքրության 1970-ականների կեսերին՝ շնորհիվ բարձր ճնշման հեղուկ քրոմատոգրաֆիայի (HPLC) մեթոդների: Սակայն մեղմ ալերգիկ ռեակցիաներ դեռ երբեմն տեղի են ունենում, նույնիսկ սինթետիկ «մարդկային» ինսուլինի տեսակների նկատմամբ[20]։

1982 թվականից սկսած՝ կենսասինթետիկ «մարդկային» ինսուլինը արտադրվել է կլինիկական օգտագործման համար՝ գենետիկական ինժեներիայի տեխնիկայի միջոցով՝ օգտագործելով ռեկոմբինացված ԴՆԹ տեխնոլոգիա: Գենետեխը (Genentech) մշակել է տեխնիկան, որն օգտագործվում է մարդկանց բնական հորմոնի նման ինսուլինի՝ Հումուլինի (Humulin) արտադրության համար, բայց իրենք ապրանքը առևտրային շուկայում չեն ներկայացրել: «Էլի Լիլին» (Eli Lilly) 1982 թվականին շուկայում ներկայացրեց Հումուլինը[21]։ Հումուլինն առաջին դեղամիջոցն էր, որն արտադրվել է ժամանակակից գենետիկական ինժեներիայի մեթոդներով, որոնցում մարդու իրական ԴՆԹ-ն տեղադրվում է ընդունող (ռեցիպիենտ) բջիջի մեջ (այս դեպքում՝ Աղիքային ցուպիկի (E. coli): Այնուհետև ընդունող (ռեցիպիենտ) բջիջներին թույլատրվում է նորմալ աճել և վերարտադրվել, և ներդրված մարդու ԴՆԹ-ի շնորհիվ դրանք արտադրում են մարդու ինսուլինի սինթետիկ տարբերակը: Արտադրողները պնդում են, որ դա նվազեցնում է բազմաթիվ այլ նյութերի առկայությունը: Այնուամենայնիվ, նման ինսուլիններից պատրաստված կլինիկական պատրաստուկները տարբերվում են մարդու էնդոգեն ինսուլինից մի քանի կարևոր առումներով։ Օրինակ՝ C-պեպտիդի բացակայությունն է, որը վերջին տարիներին ցույց է տվել, որ ինքնին ունի համակարգային ազդեցություններ: Նովո Նորդիսկը (Novo Nordisk) նաև գենետիկորեն մշակված ինսուլին է մշակել՝ օգտագործելով սնկերի խմորման պրոցեսը[22][23]։

Համաձայն հետազոտության, որը շաքարային դիաբետի միջազգային ֆեդերացիան անցկացրել է 2002 թվականին իր անդամ երկրներում ինսուլինի մատչելիության և հասանելիության վերաբերյալ, պարզել է, որ աշխարհում, ներկայումս վաճառվող ինսուլինի մոտավորապես 70%-ը ռեկոմբինացված, կենսասինթետիկ «մարդկային» ինսուլին է[24]։ Այսօր կլինիկորեն օգտագործվող ինսուլինի մեծ մասն արտադրվում է այս կերպ, չնայած կլինիկական փորձերը հակասական ապացույցներ են տվել այն մասին, թե արդյոք այս ինսուլինները ավելի քիչ հավանական են ալերգիկ ռեակցիա առաջացնելու համար: Գրանցվել են նաև անբարենպաստ ռեակցիաներ են, որոնք ներառում են մի շարք նախազգուշացնող նշանների կորուստը, և որ հիվանդները կարող են ընկնել կոմայի մեջ հիպոգլիկեմիայի, ցնցումների, հիշողության վատթարացման և կենտրոնացման կորստի պատճառով[25]։ Այնուամենայնիվ, Շաքարային դիաբետի միջազգային ֆեդերացիայի 2005 թվականի դիրքորոշումը շատ պարզ է, որում ասվում է, որ «Չկան ճնշող ապացույցներ ինսուլինի մի տեսակը մյուսից գերադասելու» և «ժամանակակից, խստորեն մաքրված կենդանական ինսուլինները մնում են միանգամայն ընդունելի այլընտրանք»[26]։

2006 թվականի հունվարից ԱՄՆ-ում և մի շարք այլ երկրներում տարածված բոլոր ինսուլինները սինթետիկ «մարդկային» ինսուլիններ են կամ դրանց անալոգները: ԱՄՆ-ում[27] օգտագործելու համար տավարի կամ խոզի ինսուլին ստանալու համար պահանջվում է Սննդի և դեղերի վարչության (FDA)-ի ներմուծման հատուկ գործընթաց, չնայած կարող են լինել խոզի ինսուլինի որոշ պաշարներ, որոնք արտադրվել են Eli Lilly-ի կողմից 2005թ.-ին կամ ավ[28] ելի վաղ, և խոզի ինսուլինը նույնպես վաճառվում է Վեցուլին (SM) ֆիրմային անվանումով ԱՄՆ-ում՝ անասնաբուժական օգտագործման համար՝ դիաբետով հիվանդ կենդանիների բուժման համար:

Բազալ ինսուլին (երկարատև ազդեցության ինսուլին)

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տիպ 1 շաքարային դիաբետի դեպքում ինսուլինի արտադրությունը չափազանց ցածր է, և օրգանիզմը ունի էկզոգեն ինսուլինի կարիք: Տիպ 2 շաքարային դիաբետից տառապող որոշ մարդկանց մոտ, հատկապես նրանց, ովքեր հեմոգլոբինի A1c-ի շատ բարձր մակարդակ ունեն, կարող է նաև պահանջվել ինսուլինի բազալ մակարդակի պահպանում, քանի որ նրանց օրգանիզմում ինսուլինի հանդեպ զգայունությունը էապես նվազած է: Բազալ ինսուլինը կարգավորում է արյան մեջ գլյուկոզայի մակարդակը օրգանիզմում սնունդ ընդունելու միջև ընկած ժամանակահատվածներում, ինչպես նաև գիշերվա ընթացքում: Ինսուլինի գործողության այս բազալ ազդեցությունը սովորաբար ձեռք է բերվում միջին ազդեցության ինսուլինի (օրինակ՝ NPH) կամ երկարատև ազդեցության ինսուլինի անալոգի օգտագործման միջոցով: Տիպ 1 դիաբետից տառապող հիվանդների մոտ այն կարող է ձեռք բերվել նաև արագ գործող ինսուլինի շարունակական ներարկման միջոցով՝ օգտագործելով ինսուլինային պոմպ: Անձի օրական ինսուլինի պահանջարկի մոտավորապես կեսը տրվում է որպես բազալ ինսուլին, որը սովորաբար ընդունվում է օրական մեկ անգամ՝ գիշերը[29]։

Սննդային (պրանդիալ) ինսուլին

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երբ մարդն օգտագործում է ածխաջրեր և գլյուկոզ պարունակող սնունդ, ինսուլինն օգնում է կարգավորել ածխաջրերի նյութափոխանակությունը օրգանիզմում: Պրանդիալ ինսուլինը, որը նաև կոչվում է ճաշի ժամանակ կամ բոլուս ինսուլին, նախատեսված է որպես ինսուլինի բոլուս չափաբաժին՝ ուտելուց առաջ, որպեսզի կարգավորի արյան մեջ գլյուկոզի քանակի աճը, ինչը տեղի է ունենում ուտելուց հետո: Պրանդիալ ինսուլինի չափաբաժինը կարող է լինել հաստատուն կամ կարող է հաշվարկվել հիվանդի կողմից՝ օգտագործելով արյան գլյուկոզի ներկայիս մակարդակը, ածխաջրերի պլանավորված ընդունումը կամ երկուսը համատեղ: Այս հաշվարկը կարելի է իրականացնել նաև ինսուլինը պոմպի միջոցով ստացող հիվանդների մոտ: Ինսուլինային ռեժիմները, որոնք բաղկացած են այս ձևով հաշվարկված չափաբաժիններից, համարվում են ինսուլինի ինտենսիվ ռեժիմներ[30]։ Պրանդիալ ինսուլինը սովորաբար ընդունվում է ուտելուց ոչ ավելի, քան 15-30 րոպե առաջ՝ օգտագործելով արագ ազդեցության ինսուլին կամ սովորական ինսուլին: Որոշ հիվանդների մոտ կարող է օգտագործվել համակցված ինսուլին, որը պարունակում է և՛ NPH (միջին ազդեցության) ինսուլին, և՛ արագ/կանոնավոր ինսուլին՝ ապահովելու և՛ բազալ, և՛ պրանդիալ ինսուլինն օրգանիզմում[29]։

Բուժման մարտահրավերներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կան մի քանի մարտահրավերներ, որոնք առկա են ինսուլինի որպես շաքարային դիաբետի կլինիկական բուժում օգտագործման մեջ[31]։

  • Կառավարման եղանակը։
  • Ընտրելով «ճիշտ» դեղաչափը և ժամանակը: Մեկ միավոր ինսուլինի համար ածխաջրերի քանակը շատ տարբեր է տարբեր մարդկանց մոտ և օրվա ընթացքում, սակայն սովորաբար 7-ից 20 գրամը համապատասխամ է 1 ինսուլինի միավորի համար:
  • Ինսուլինի համապատասխան պատրաստուկի ընտրություն (սովորաբար «գործողության առաջացման արագության և տևողության» հիման վրա):
  • Սննդի ընդունման ժամանակին, քանակին և տեսակներին համապատասխանեցնվող դեղաչափը և ժամանակը:
  • Չափաբաժնի և ժամանակի ճշգրտում՝ կատարվող ֆիզիկական աշխատանքին համապատասխանեցնելու համար:
  • Չափաբաժինը, տեսակը և ժամանակը կարգավորելը այլ պայմաններին համապատասխանելու համար, օրինակ՝ հիվանդությանը գումարված սթրեսը:
  • Արյան մեջ կլանման փոփոխականությունը ենթամաշկային ներարկման ժամանակ։
  • Չափաբաժինը ոչ ֆիզիոլոգիական է, քանի որ ինսուլինի ենթամաշկային բոլուսային չափաբաժինը ներառում է միայն ինսուլին, ի տարբերություն ֆիզիոլոգիական ինսուլինի և C-պեպտիդի համակցության, որը ձերբազատվում է աստիճանաբար և ուղղից դեպի դռներակ։
  • Մարդկանց անհանգստացնում է ներարկումը, ամեն անգամ երբ նրանք ածխաջրեր են օգտագործում կամ արյան մեջ ստուգում են գլյուկոզի մակարդակը և հայտնաբերում են բարձր:
  • Վտանգավոր է սխալի դեպքում, օրինակ՝ «չափից շատ» ինսուլինի կիրառումը:

Տիպեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իդեալականացված դիագրամը ցույց է տալիս մարդկանց արյան գլյուկոզի (կարմիր) և ինսուլինի (կապույտ) տատանումները օրվա ընթացքում՝ երեք անգամ սնունդ ընդունելու պարագայում: Բացի այդ, ընդգծվում է շաքարով հարուստ սննդի և օսլայով հարուստ սննդի ազդեցությունը:

Ինսուլինի բժշկական պատրաստուկները երբեք պարզապես ինսուլին չեն ջրի մեջ: Կլինիկական ինսուլինները ինսուլինի և այլ նյութերի խառնուրդներ են, ներառյալ կոնսերվանտները: Սրանք կանխում են սպիտակուցի արագ փչացումը կամ դենատուրացումը, հետաձգում են ինսուլինի կլանումը, կարգավորում են լուծույթի pH-ը, որպեսզի նվազեցնեն ռեակցիաները ներարկման տեղում և այլն[32]։

Ինսուլինի բժշկական պատրաստուկները երբեք պարզապես ինսուլին չեն ջրի մեջ: Կլինիկական ինսուլինները ինսուլինի և այլ նյութերի խառնուրդներ են, ներառյալ կոնսերվանտները: Սրանք կանխում են սպիտակուցի արագ փչացումը կամ դենատուրացումը, հետաձգում են ինսուլինի կլանումը, կարգավորում են լուծույթի pH-ը, որպեսզի նվազեցնեն ռեակցիաները ներարկման տեղում և այլն։

«Մարդկային» ինսուլինի մոլեկուլի աննշան ձևափոխությունները կոչվում են ինսուլինի անալոգներ (տեխնիկապես «ինսուլինի ընկալիչների լիգաններ») այսպես կոչված, քանի որ դրանք տեխնիկապես ինսուլին չեն, այլ անալոգներ են, որոնք պահպանում են հորմոնի ազդեցությամբ գլյուկոզի կառավարման գործընթացը: Նրանք ունեն ներծծման և ակտիվության բնութագրեր, որոնք ներկայումս հնարավոր չէ ենթամաշկային ներարկվող ինսուլինի դեպքում: Դրանք կա՛մ արագ ներծծվում են՝ փորձելով նմանակել իրական բետա-բջիջների ինսուլինին (ինչպես ինսուլինի լիսպրո, ինսուլին ասպարթ և ինսուլին գլյուլիսին), կամ կայունորեն ներծծվում են ներարկումից հետո՝ «գագաթնակետ (քանակի բարյրացում)» ունենալու փոխարեն, որին հաջորդում է ինսուլինի քիչ թե շատ արագ անկումը: Այնուամենայնիվ, մի շարք մետավերլուծություններ, այդ թվում՝ 2005 թվականին[33], Քոքրեյնի համագործակցության կողմից արված, ապա 2007 թվականին Գերմանիայի Առողջապահության ոլորտում[34] և Կանադայի դեղերի և տեխնոլոգիաների գործակալությունը (CADTH), որը նույնպես հրապարակվել է 2007 թվականին, ինչը ցույց չի տվել ինսուլինի անալոգների կլինիկական օգտագործման միանշանակ առավելություններ ինսուլինի ավելի սովորական տեսակների նկատմամբ[34][35]։

Ինսուլինի սովորաբար օգտագործվող տեսակներն են[13]։

Արագ գործող (արագ գործող)

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ներառում է ինսուլինի անալոգային ասպարտ, լիսպրո և գլյուլիսին: Սրանք սկսում են գործել 5-15 րոպեի ընթացքում և ակտիվ են 3-ից 4 ժամ: Ինսուլինների մեծ մասը ձևավորում է հեքսամերներ, որոնք հետաձգում են ակտիվ ձևով արյան ներթափանցումը. այս անալոգային ինսուլինները չունեն ինսուլինի նորմալ ակտիվություն: Ավելի նոր սորտերը այժմ սպասում են կարգավորող հաստատմանը ԱՄՆ-ում, որոնք նախատեսված են արագ աշխատելու համար, բայց պահպանում են նույն գենետիկ կառուցվածքը, ինչ սովորական «մարդկային» ինսուլինը[36][37]։

Կարճատև ազդեցության ինսուլին

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ներառում է սովորական ինսուլին, որը սկսում է գործել 30 րոպեի ընթացքում և ակտիվ է մոտ 5-8 ժամ[38]։

Միջին ազդեցության ինսուլին

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ներառում է NPH ինսուլին, որը սկսում է գործել 1-ից 3 ժամերի ընթացքում և ակտիվ է մոտ 16-24 ժամ։

Երկարատև ազդեցության ինսուլին

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ներառում է Գլարգին U100 և Դետեմիր անալոգները, որոնցից յուրաքանչյուրը սկսում է գործել 1-ից 2 ժամվա ընթացքում և շարունակում է ակտիվ լինել՝ առանց մեծ գագաթնակետերի կամ անկումների, մոտ 24 ժամ, թեև շատ անհատների մոտ դա տատանվում է[39][40]։

Ուլտրա-երկար ազդեցության ինսուլին

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ներառում է ինսուլին գլարգին ( Կլարգին U300 և Դեդլուդեկ անալոգները), որոնք սկսում են գործել 30-90 րոպեի ընթացքում և շարունակում են ակտիվ լինել ավելի քան 24 ժամ:

Ինսուլինային դեղամիջոցների կոմբինացիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այն իր մեջ երառում է արագ գործող կամ կարճ գործող ինսուլինի համադրություն ավելի երկար գործող ինսուլինի հետ, որը սովորաբար NPH ինսուլին է: Համակցված արտադրանքները սկսում են աշխատել ավելի կարճ գործող ինսուլինի հետ (5–15 րոպե արագ գործողության դեպքում և 30 րոպե կարճ գործողության դեպքում) և ակտիվ են մնում 16–24 ժամ: Կան մի քանի տատանումներ՝ խառը ինսուլինների տարբեր համամասնություններով (օրինակ՝ Novolog Mix 70/30-ը պարունակում է 70% ասպարտի պրոտամին (նման է NPH-ին) և 30% ասպարտ)[41]։

Վերահսկման մեթոդներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ինսուլինի ներարկման գործիքներ

Ի տարբերություն շատ դեղամիջոցների, ներկայումս ինսուլինը չի կարելի բանավոր ընդունել: Ինչպես գրեթե բոլոր մյուս սպիտակուցները, որոնք ներմուծվում են աղեստամոքսային տրակտ, այն վերածվում է բեկորների (մեկ ամինաթթվի բաղադրիչներ), ինչից հետո ամբողջ ակտիվությունը կորչում է: Որոշ հետազոտություններ են իրականացվել մարսողական տրակտից ինսուլինը պաշտպանելու ուղիների վերաբերյալ, որպեսզի այն հնարավոր լինի ընդունել հաբով: Առայժմ սա ամբողջովին փորձարարական է[42]։

Ենթամաշկային ներարկում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ներկայիս ստանդարտ ինսուլինի ներարկիչ: Սա միանգամյա օգտագործման պլաստիկ ներարկիչ է, որն ունի անբաժանելի ասեղ և նարնջագույն ասեղի գլխարկ (ներդրվել է Բեկտոն-Դիկինսոնի կողմից 1970 թվականին):

Ինսուլինը սովորաբար ընդունվում է որպես ենթամաշկային ներարկումներ ասեղներով՝ մեկանգամյա ներարկիչներով, ինսուլինի պոմպով կամ կրկնակի օգտագործման ասեղներով՝ ինսուլային գրիչներով: Մարդիկ, ովքեր ցանկանում են նվազեցնել ինսուլինի ներարկումների կրկնվող մաշկի պունկցիան, հաճախ օգտագործում են ներարկման պորտը՝ ներարկիչների հետ միասին:

Ինսուլինի ենթամաշկային ներարկումների օգտագործումը նախատեսված է ընդօրինակելու ինսուլինի սեկրեցիայի բնական ֆիզիոլոգիական ցիկլը։ Շատ մարդկանց մոտ ինչպես արագ կամ կարճ ազդեցությամբ ինսուլինը, այնպես էլ միջանկյալ կամ երկարաժամկետ ազդեցության ինսուլինն օգտագործվում են օրական ներարկումների քանակը նվազեցնելու նպատակով: Որոշ դեպքերում ինսուլինի ներարկումները կարող են զուգակցվել այլ ներարկումային թերապիայի հետ, ինչպիսիք են GLP-1 ընկալիչների ագոնիստները: Արդյունավետ ինսուլինային թերապիա ապահովելու համար պահանջվում է ապահովել ներարկման վայրի մաքրությունը և ներարկման տեխնիկաի ճիշտ իմացություն[29]։

Ինսուլինային պոմպ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ինսուլինի պոմպն օգտագործելիս

Ինսուլինի պոմպերը ոմանց համար ողջամիտ լուծում են: Անձի առավելություններն են ինսուլինի ֆոնային կամ բազալ դեղաչափի ավելի լավ վերահսկումը, բուլուսի չափաբաժինները, որոնք հաշվարկվում են միավորի ֆրակցիաների վրա, և հաշվիչներ պոմպի մեջ, որոնք կարող են օգնել որոշել բոլուսի ինֆուզիոն չափաբաժինները: Սահմանափակումներն են՝ ծախսերը, հիպոգլիկեմիկ և հիպերգլիկեմիկ դրվագների պոտենցիալը, կաթետերի հետ կապված խնդիրները և ինսուլինի մատակարարումը վերահսկելու «փակ օղակի» բացակայությունը՝ հիմնված արյան մեջ գլյուկոզյի ներկայիս մակարդակի վրա։

Ինսուլինի պոմպերը կարող են նմանվել «էլեկտրական ներարկիչների», որոնք կցված են ժամանակավորապես տեղադրված կաթետերին կամ կաննուլային: Ոմանք, ովքեր չեն կարող հասնել գլյուկոզյի համարժեք հսկողության սովորական (կամ շիֆթային) ներարկումների միջոցով, կարող են դա անել համապատասխան պոմպով[43]։

Կաթետերը վարակի և խոցերի վտանգ են ներկայացնում, և որոշ մարդիկ կարող են նաև լիպոդիստրոֆիա զարգացնել ինֆուզիոն հավաքածուների պատճառով: Այս ռիսկերը հաճախ կարելի է նվազագույնի հասցնել՝ ինֆուզիոն հատվածները մաքուր պահելով և ախտահանելով: Ինսուլինի պոմպերը պահանջում են խնամք և ջանք՝ ճիշտ օգտագործելու համար[43]։

Չափաբաժին և ժամանակահատված

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չափաբաժնի միավորներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինսուլինի մեկ միջազգային միավորը (1 IU) սահմանվում է որպես 34,7 մկգ մաքուր բյուրեղային ինսուլինի «կենսաբանական համարժեք»:

Ինսուլինի միավորի առաջին սահմանումը նապաստակի մոտ հիպոգլիկեմիա առաջացնելու համար պահանջվող քանակությունն էր: Սա սահմանվել է Ջեյմս Կոլիպի կողմից Տորոնտոյի համալսարանում 1922 թվականին: Իհարկե, դա կախված էր նապաստակների չափից և սննդակարգից:

Ինսուլինի միավորը սահմանվել է Տորոնտոյի համալսարանի ինսուլինի կոմիտեի կողմից: Միավորն ի վերջո վերածվեց հին USP ինսուլինի միավորի, որտեղ ինսուլինի մեկ միավորը (U) հավասար էր ինսուլինի քանակին, որն անհրաժեշտ է ծոմ պահող նապաստակի արյան գլյուկոզի կոնցենտրացիան նվազեցնելու համար մինչև 45 մգ/օր լ (2,5 մ մոլ/լ): Երբ հայտնի դարձավ ինսուլինի քիմիական կառուցվածքը և զանգվածը, ինսուլինի միավորը որոշվեց մաքուր բյուրեղային ինսուլինի զանգվածով, որն անհրաժեշտ է USP միավոր ստանալու համար:

Ինսուլինային թերապիայի մեջ օգտագործվող չափման միավորը Միավորների միջազգային համակարգի (կրճատ՝ SI) մաս չէ, որը մետրային համակարգի ժամանակակից ձևն է: Փոխարենը դեղաբանական միջազգային միավորը (IU) սահմանվում է ԱՀԿ կենսաբանական ստանդարտացման փորձագիտական ​​կոմիտեի կողմից[44]։

Հնարավոր բարդություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բազալ-բոլուս ինսուլինի սխեման բացատրող դիագրամ: Երկար գործող ինսուլինը տրվում է օրական մեկ անգամ (սովորաբար glargine, Lantus) կամ երկու անգամ (սովորաբար detemir, Levemir) ինսուլինի բազային կամ բազալ մակարդակ ապահովելու համար: Արագ գործող (RA) ինսուլինը տրվում է ուտելուց և նախուտեստներից առաջ: Նմանատիպ պրոֆիլը կարող է տրամադրվել ինսուլինային պոմպի միջոցով, որտեղ արագ գործող ինսուլինը տրվում է որպես բազալ և նախապատրաստված բոլուսային ինսուլին:

Արյան գլյուկոզի ֆիզիոլոգիական կարգավորումը, ինչպես ոչ դիաբետիկների դեպքում, կլինի լավագույնը: Ուտելուց հետո արյան մեջ գլյուկոզի մակարդակի բարձրացումը խթան է ենթաստամոքսային գեղձից ինսուլինի արագ արտազատման համար: Ինսուլինի մակարդակի բարձրացումը հանգեցնում է գլյուկոզի կլանմանը և կուտակմանը բջիջներում, նվազեցնում է գլիկոգենի փոխակերպումը գլյուկոզի, նվազեցնելով արյան մեջ գլյուկոզի մակարդակը և, հետևաբար, նվազեցնելով է ինսուլինի սեկրեցիան: Արդյունքն այն է, որ ուտելուց հետո արյան գլյուկոզի մակարդակը որոշ չափով բարձրանում է, և մոտ մեկ ժամվա ընթացքում վերադառնում է նորմալ «ծոմ պահելու» մակարդակին: Նույնիսկ լավագույն դիաբետիկ բուժումը մարդու սինթետիկ ինսուլինով կամ ինսուլինի անալոգներով, անկախ նրանից, կիրառվել է,թե ոչ, շատ հեռու է ոչ դիաբետիկների մոտ գլյուկոզի նորմալ վերահսկումից[45]։

Հարցն այն է, որ կերած սննդի բաղադրությունն ազդում է աղիքների կլանման արագության վրա: Որոշ սննդամթերքներից գլյուկոզն ավելի արագ է ներծծվում, քան մյուս մթերքներում առկա գլյուկոզի նույն քանակությունը: Բացի այդ, ճարպերն ու սպիտակուցները միաժամանակ կերած ածխաջրերից գլյուկոզի կլանման «հետաձգում» են առաջացնում: Բացի այդ, մարմնամարզանքները նվազեցնում են ինսուլինի կարիքը նույնիսկ այն դեպքում, երբ բոլոր մյուս գործոնները մնում են նույնը, քանի որ աշխատող մկանները որոշակի կարողություն ունեն գլյուկոզը կլանելու՝ առանց ինսուլինի օգնության[46]։

Բարդ և փոխազդող գործոնների պատճառով, սկզբունքորեն, անհնար է որոշակիորեն իմանալ, թե որքան ինսուլին (և որ տեսակի) է անհրաժեշտ որոշակի կերակուրը «ծածկելու» համար՝ ուտելուց հետո մեկ կամ երկու ժամվա ընթացքում արյան գլյուկոզի ողջամիտ մակարդակ պահպանելու համար: Ոչ դիաբետիկների բետա-բջիջները կանոնավոր և ավտոմատ կերպով կառավարում են դա՝ գլյուկոզի մակարդակի շարունակական մոնիտորինգի և ինսուլինի արտազատման միջոցով: Դիաբետիկ հիվանդի բոլոր նման որոշումները պետք է հիմնված լինեն փորձի և վերապատրաստման վրա և, այնուհետև, հատուկ՝ հիմնված անձի անհատական ​​փորձի վրա: Օրինակ, շաքարային դիաբետ ունեցող որոշ մարդկանց օրգանիզմը յուղազերծված կաթ խմելուց հետո պահանջում է ավելի շատ ինսուլին, քան օրգանիզմին անհրաժեշտ է համարժեք քանակությամբ ճարպեր, սպիտակուցներ, ածխաջրեր և հեղուկներ ընդունելուց հետո: Սա անընդհատ հավասարակշռող միջոց է շաքարային դիաբետ ունեցող բոլոր մարդկանց համար, հատկապես նրանց համար, ովքեր ինսուլին են ընդունում:

Ինսուլինից կախված՝ շաքարային դիաբետով մարդիկ սովորաբար պահանջում են ինսուլինի որոշակի բազային մակարդակ (բազային ինսուլին), ինչպես նաև կարճ ազդեցության ինսուլին՝ կերակուրը «ծածկելու» համար (բոլուսը, որը նաև հայտնի է որպես ճաշի ժամանակ ընդունվող ինսուլին): Բազալային և բոլուսի արագության պահպանումը շարունակական հավասարակշռող գործողություն է, որը ինսուլինից կախված շաքարային դիաբետով մարդիկ պետք է ամեն օր կառավարեն: Սա սովորաբար ձեռք է բերվում արյան կանոնավոր թեստերի միջոցով, թեև շարունակական գլյուկոզայի մոնիթորներ կամ CGM սարքավորումներն այժմ հասանելի են դառնում, ինչը կարող է օգնել կատարելագործել այս հավասարակշռող ակտը, երբ համատարած օգտագործումը կդառնա սովորական:

Ռազմավարություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկարատև ազդեցության ինսուլինն օգտագործվում է ենթաստամոքսային գեղձի կողմից ինսուլինի բազալ սեկրեցումը մոդելավորելու համար, որը տատանվում է օրվա ընթացքում[47]։ Քնելուց առաջ NPH-ի թերությունն այն է, որ եթե այն բավական ուշ չընդունվի (մոտ կեսգիշերին) իր գագաթնակետին հասնելու համար լուսաբացից քիչ առաջ, այն կարող է առաջացնել հիպոգլիկեմիա: Գլարգինի և Դետեմիրի տեսական առավելություններից մեկն այն է, որ դրանք պետք է կիրառվեն միայն օրական մեկ անգամ: Դրանք կարող են կիրառվել նաև օրվա ցանկացած ժամի,, սակայն տրվեն ամեն օր նույն ժամին: Երկարատև գործող ինսուլինների մեկ այլ առավելությունն այն է, որ ինսուլինային ռեժիմի բազալ բաղադրիչը (օրվա ընթացքում ապահովելով ինսուլինի նվազագույն մակարդակ) կարող է անջատվել պրենդիալից կամ բոլուսային բաղադրիչից, մինչդեռ, NPH և սովորական ինսուլին օգտագործող ռեժիմներն ունեն այն թերությունը, որ չափաբաժնի ցանկացած ճշգրտում ազդում է ինչպես բազային, այնպես էլ պրանդիալ մակարդակում: Գլարգինը և Դետերմիրը զգալիորեն ավելի թանկ են, քան NPH-ը, Լենտեն և Ուլտրալենտեն, և դրանք չեն կարող խառնվել ինսուլինային այլ ձևերի հետ։

Կարճատև ազդեցության ինսուլինն օգտագործվում է ուտելու ակնկալիքով արտադրվող էնդոգեն ինսուլինի աճը մոդելավորելու համար: Այդ նպատակով կարող են օգտագործվել ռեգուլյար ինսուլին, Լիսպրո, Ասպարթ և Գլյուլիսին: Կանոնավոր ինսուլինը պետք է տրվի ուտելուց մոտ 15-30 րոպե առաջ՝ առավելագույն արդյունավետության և հիպոգլիկեմիայի հավանականությունը նվազագույնի հասցնելու համար: Լիսպրոն, Ասպարտը և Գլուլիզինը հաստատվում են կերակուրի առաջին կծումով դեղաչափերի համար և կարող են նույնիսկ արդյունավետ լինել, եթե տրվեն կերակուրն ավարտելուց հետո: Կարճատև ազդեցության ինսուլինն օգտագործվում է նաև հիպերգլիկեմիայի շտկման համար[48]։

Լոգարիթմական կշեռքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լոգարիթմական կշեռքներն առաջին անգամ նկարագրվել են 1934 թվականին[49]։ Այն, ինչ բժիշկները սովորաբար անվանում են սահող մասշտաբի ինսուլին (SSI), միայն արագ ազդեցության ինսուլինն է, որը տրվում է ենթամաշկային ճանապարհով, սովորաբար ուտելու ժամանակ և երբեմն քնելուց առաջ[50], բայց միայն այն դեպքում, երբ արյան գլյուկոզը գերազանցում է շեմը (օրինակ՝ 10 մմոլ/լ, 180 մգ/դլ): Այսպես կոչված «sliding-scale» մեթոդը լայնորեն ուսուցանվում է, թեև այն բուռն քննադատության է ենթարկվել[51][52][53][54]։ Սահող սանդղակի ինսուլինը (SSI) ծերանոցներում բնակվող անհատների մոտ երկարատև շաքարախտը կառավարելու արդյունավետ միջոց չէ[50][55]։ Սահող մասշտաբով ինսուլինը հանգեցնում է ավելի մեծ անհանգստության և կերակրման ժամանակի ավելացման[55]։

Նմուշի ռեժիմ՝ օգտագործելով ինսուլին NPH և սովորական ինսուլին
մինչև նախաճաշ մինչև ճաշ մինչև ընթրիք քնելուց առաջ
NPH չափաբաժին 12 միավոր 6 միավոր
ինսուլինի կանոնավոր չափաբաժին, եթե մատնաչափ է

գլյուկոզա է (մգ/դլ) [մմոլ/լ]:

70–100 [3.9–5.5] 4 միավոր 4 միավոր
101–150 [5.6–8.3] 5 միավոր 5 միավոր
151–200 [8.4–11.1] 6 միավոր 6 միավոր
201–250 [11.2–13.9] 7 միավոր 7 միավոր
251–300 [14.0–16.7] 8 միավոր 1 միավոր 8 միավոր 1 միավոր
>300 [>16.7] 9 միավոր 2 միավոր 9 միավոր 2 միավոր

Նմուշի ռեժիմ՝ օգտագործելով ինսուլին, գլարգին և ինսուլին լիսպրո.

  • Ինսուլին գլարգին` 20 միավոր քնելուց առաջ
Ինսուլին lispro-ն պետք է տրվի հետևյալ կերպ.
եթե մատնածակիչով գլյուկոզի չափում

կազմում է (մգ/դլ) [մմոլ/լ]:

մինչև նախաճաշ մինչև ճաշ մինչև ընթրիք քնելուց առաջ
70–100 [3.9–5.5] 5 միավոր 5 միավոր 5 միավոր
101–150 [5.6–8.3] 6 միավոր 6 միավոր 6 միավոր
151–200 [8.4–11.1] 7 միավոր 7 միավոր 7 միավոր
201–250 [11.2–13.9] 8 միավոր 8 միավոր 8 միավոր 1 միավոր
251–300 [14.0–16.7] 9 միավոր 9 միավոր 9 միավոր 2 միավոր
>300 [>16.7] 10 միավոր 10 միավոր 10 միավոր 3 միավոր

Ինսուլին՝ հղիության ժամանակ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հղիության ընթացքում ինքնաբուխ հիպերգլիկեմիան կարող է զարգանալ և հանգեցնել գեստացիոն շաքարային դիաբետի (GDM), որը հղիության հաճախակի բարդություն է: Աշխարհում հղի կանանց շրջանում 6-20% տարածվածությամբ, գեստացիոն շաքարային դիաբետը (GDM) սահմանվում է որպես գլյուկոզի անհանդուրժողականության ցանկացած աստիճան, որը զարգանում է կամ ի սկզբանե դրսևորվում է հղիության ընթացքում[56]։ Չեզոք պրոտամին Հագեդորն(NPH) ինսուլինը եղել է հղիության ընթացքում ինսուլինային թերապիայի հիմնաքարը, որը կիրառվում է օրական 2-4 անգամ: GDM ունեցող կանայք և տիպ։ շաքարային դիաբետ ունեցող հղի կանայք, ովքեր հաճախ ստուգում են իրենց արյան գլյուկոզի մակարդակը և դրա համար օգտագործում են գլյուկոզի մոնիթորինգի սարքավորումներ, օգտագործում են արագ գործող ինսուլինի անալոգային շարունակական ներարկում, ինչպիսիք են Լիսպրոն և Ասպարտը: Այնուամենայնիվ, մի շարք նկատառումներ են վերաբերում հիվանդներին՝ ինսուլինի կիրառման ռեժիմի ընտրության վերաբերյալ: Հղի կանանց մոտ ԳՇԴ-ն կառավարելիս այս ուղեցույցները կարևոր նշանակություն ունեն և կարող են տարբեր լինել՝ կախված որոշակի ֆիզիոլոգիական և հետաքրքիր՝ նաև սոցիալ-մշակութային միջավայրից: Ներկայիս պերինատալ ուղեցույցները խորհուրդ են տալիս ինսուլինի ցածր օրական չափաբաժին և հաշվի են առնում կնոջ ֆիզիոլոգիական առանձնահատկությունները և ինքնավերահսկման հաճախականությունը: Ընդգծվում է մասնագիտացված ինսուլինային թերապիայի պլանավորման օգտագործման կարևորությունը, որը հիմնված է վերը նշված պարամետրերի վրա, այլ ոչ թե լայն մոտեցման վրա[57]։

Հիպոգլիկեմիայի կանխարգելման համար անհրաժեշտ է գլյուկոզայի մանրակրկիտ մոնիթորինգ, որը կարող է հանգեցնել գիտակցության փոփոխության, նոպաների և վնասների[58]։ Ցածր քաշով ծնվող նորածինները կարող են լինել նաև հիպոգլիկեմիայի հետևանք, հատկապես տիպ 1 շաքարային դիաբետով հղի կանանց շրջանում, քանի որ նրանք հաճախ ավելի զգայուն են ինսուլինի նկատմամբ, քան տիպ 2-րդ շաքարային ունեցող մարդիկ և ավելի հավանական է, որ տեղյակ չեն իրենց հիպոգլիկեմիկ վիճակի մասին: Գլյուկոզայի մանրակրկիտ մոնիթորինգը կարևոր է, քանի որ հղիության 16-րդ շաբաթից հետո շաքարային դիաբետ ունեցող կանայք դառնում են ավելի ինսուլինակայուն, և նրանց ինսուլինի պահանջարկը կարող է տատանվել շաբաթվա ընթացքում: Ինսուլինի կարիքը կարող է աճել մի հղիությունից մյուսը: Հետևաբար, իրատեսական է ակնկալել գլյուկոզայի վերահսկման ավելի մեծ կարիքներ՝ հետագա հղիությունների հետ բազմածին կանանց մոտ[58]։

Որպես արդյունավետությունը բարձրացնող դեղամիջոց

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինսուլինի օգտագործման հնարավորությունը՝ փորձելով բարելավել մարզական կատարողականությունը, առաջարկվել է դեռևս 1998 թվականի Ձմեռային օլիմպիական խաղերում Նագանոյում, Ճապոնիա, ինչպես հաղորդում է Պիտեր Սյոնկսենը 2001 թվականի հուլիսի էնդոկրինոլոգիայի ամսագրի համարում: Հարցը, թե արդյոք ոչ դիաբետիկ մարզիկները կարող են օրինական կերպով օգտագործել ինսուլին, բարձրացրել է ռուս բժիշկը[59][60]։ Արդյոք ինսուլինը իսկապես կբարելավի մարզական ցուցանիշները, պարզ չէ, սակայն դրա օգտագործման վերաբերյալ մտահոգությունները ստիպեցին Միջազգային օլիմպիական կոմիտեին արգելել հորմոնի օգտագործումը ոչ դիաբետիկ մարզիկների կողմից 1998 թվականին[61]։

Լրագրողներ Մարկ Ֆայնարու-Վադայի և Լենս Ուիլյամսի «Ստվերների խաղը» (2001) գիրքը ներառում էր պնդումներ, որ բեյսբոլիստ Բարրի Բոնդսը ինսուլին է օգտագործել (ինչպես նաև այլ դեղամիջոցներ)՝ ակնհայտ համոզմունքով, որ այն կբարձրացնի աճի հորմոնի արդյունավետությունը։ Ի վերջո նրա դեմ ցուցմունք տվեցին դաշնային մեծ ժյուրիի առջև՝ BALCO-ի կառավարական հետաքննության շրջանակներում[62]:

Հատկապես բոդիբիլդերները պնդում են, որ օգտագործում են էկզոգեն ինսուլին և այլ դեղամիջոցներ՝ հավատալով, որ դրանք կբարձրացնեն մկանային զանգվածը: 2008 թվականի զեկույցում ասվում է, որ ինսուլինը երբեմն օգտագործվում է անաբոլիկ ստերոիդների և աճի հորմոնի (GH) հետ համատեղ, և որ «Մարզիկներն իրենց պոտենցիալ վնասի են ենթարկում GH-ի, IGF-I-ի և ինսուլինի մեծ չափաբաժինների ինքնուրույն կիրառմամբ»[63][64]։ Ինսուլինի չարաշահումը նշվում է որպես բոդիբիլդերներ Գենտ Ուեյքֆիլդի և Ռիչ Պիանայի մահվան հնարավոր գործոն[65]։

Ինսուլինը, մարդու աճի հորմոնը (HGH) և ինսուլինանման աճի գործոն 1-ը (IGF-1) ինքնուրույն կառավարվում են նրանց կողմից, ովքեր ցանկանում են մեծացնել մկանային զանգվածը միայն անաբոլիկ ստերոիդների կողմից առաջարկվող շրջանակներից դուրս: Նրանց հիմնավորումն այն է, որ քանի, որ ինսուլինը և HGH-ը գործում են սիներգետիկորեն՝ խթանելու աճը, և քանի որ IGF-1-ը մկանային-կմախքային աճի առաջնային միջնորդն է, ինսուլինի, HGH-ի և IGF-1-ի «դասավորումը» պետք է առաջարկի սիներգիկ աճի ազդեցություն կմախքային մկանների վրա: Այս տեսությունը վերջին տարիներին հաստատվել է մեծ ճանաչում ունեցող բոդիբիլդերների կողմից, որոնց մրցակցային քաշը գերազանցում է 50 lb (23 կգ) մկանային զանգվածը։

Ինսուլինի ազդեցությունը ուժի և վարժությունների կատարման վրա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էկզոգեն ինսուլինը զգալիորեն բարձրացնում է գլյուկոզայի նյութափոխանակության արագությունը մարզվող մարզիկների մոտ, ինչպես նաև V̇O2 գագաթնակետի էական աճի հետ մեկտեղ[66]։ Ենթադրվում է, որ ինսուլինը բարելավում է արդյունավետությունը՝ ավելացնելով սպիտակուցի սինթեզը, նվազեցնելով սպիտակուցների կատաբոլիզմը և հեշտացնելով որոշակի ամինաթթուների տեղափոխումը մարդու կմախքային մկաններում: Ինսուլինով բուժվող մարզիկները ընկալվում են որպես նիհար մարմնի զանգված, քանի որ մարդու կմախքի մկանների ֆիզիոլոգիական հիպերինսուլինեմիան բարելավում է ամինաթթուների տեղափոխման ակտիվությունը, որն իր հերթին նպաստում է սպիտակուցի սինթեզին[66]։ Ինսուլինը խթանում է ամինաթթուների տեղափոխումը բջիջներ և նաև վերահսկում է գլյուկոզայի նյութափոխանակությունը: Այն նվազեցնում է լիպոլիզը և մեծացնում լիպոգենեզը, այդ իսկ պատճառով բոդիբիլդերներն ու մարզիկները օգտագործում են rhGH-ը դրա հետ միասին՝ փոխհատուցելու այս բացասական ազդեցությունը՝ միաժամանակ առավելագույնի հասցնելով սպիտակուցի սինթեզը: Պարզվել է, որ ինսուլինի ընդունումը սպիտակուցային անաբոլիկ է երիկամային քրոնիկ անբավարարության ինսուլինակայուն վիճակում[67]։ Այն արգելակում է պրոտեոլիզը և ամինաթթուների հետ միասին ընդունելիս ուժեղացնում է սպիտակուցի սինթեզը: Էկզոգեն ինսուլինի ներարկումը ստեղծում է in-vivo հիպերինսուլինեմիկ սեղմիչ՝ ուժեղացնելով մկանային գլիկոգենը ինտենսիվ վարժությունների վերականգնման փուլերից առաջ և ընթացքում: Ակնկալվում է, որ դրա արդյունքում ուժը և տոկունությունը կբարձրանան, և դա կարող է նաև արագացնել բուժման գործընթացը՝ ինտենսիվ ֆիզիկական ակտիվությունից հետո: Երկրորդ, ակնկալվում է, որ ինսուլինը կավելացնի մկանային զանգվածը՝ կանխելով մկանային սպիտակուցի քայքայումը, երբ այն օգտագործվում է բարձր ածխաջրածնային սննդակարգի հետ մեկտեղ: Թեև սահմանափակ թվով ուսումնասիրություններ ցույց են տալիս, որ ինսուլինային դեղամիջոցը կարող է չարաշահվել որպես դեղաբանական բուժում երիտասարդ, առողջ մարդկանց կամ մարզիկների ուժն ու կատարողականությունը բարձրացնելու համար, հետազոտության վերջին գնահատականը պնդում է, որ դա կիրառելի է միայն «դեղերի» փոքր խմբի համար[66]։

Չարաշահում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էկզոգեն ինսուլինի չարաշահումն իր հետ բերում է հիպոգլիկեմիկ կոմայի և մահվան ուղեկցող վտանգի, երբ օգտագործվող քանակությունը գերազանցում է ընդունված ածխաջրերի հետ աշխատելու համար պահանջվող քանակությունը: Սուր ռիսկերը ներառում են ուղեղի վնասվածք, կաթված և մահ: Ախտանիշները կարող են ներառել գլխապտույտ, թուլություն, դող, սրտխփոց, ցնցումներ, շփոթություն, գլխացավ, քնկոտություն, կոմա, դիաֆորեզ: Չափից մեծ չափաբաժին ընդունող բոլոր անձինք պետք է ուղեգրվեն բժշկական գնահատման և նրանց կտրվի համապատասխան բուժում, որը կարող է տևել ժամեր կամ օրեր[68]։

ԱՄՆ-ի Թունավոր տվյալների ազգային համակարգի (2013) տվյալները ցույց են տալիս, որ թունավորման կենտրոններ հաղորդված ինսուլինի դեպքերի 89.3%-ը ոչ միտումնավոր են՝ թերապևտիկ սխալի հետևանքով: Դեպքերի 10%-ը դիտավորյալ է և կարող է արտացոլել ինքնասպանության փորձ, չարաշահում, հանցավոր մտադրություն, երկրորդական շահ կամ այլ անհայտ պատճառներ[68]։ Էկզոգեն ինսուլինի կողմից առաջացած հիպոգլիկեմիան կարող է քիմիապես հայտնաբերվել՝ ուսումնասիրելով ինսուլինի և C-պեպտիդների հարաբերակցությունը ծայրամասային շրջանառության մեջ[69]։ Առաջարկվել է, որ այս տեսակի մոտեցումը կարող է օգտագործվել մարզիկների կողմից էկզոգեն ինսուլինի չարաշահումը հայտնաբերելու համար[70]։

Հայտնաբերում կենսաբանական հեղուկներում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինսուլինը հաճախ չափվում է շիճուկում, պլազմայում կամ արյան մեջ՝ շաքարախտով հիվանդ մարդկանց թերապիան վերահսկելու, հոսպիտալացված անձանց մոտ թունավորման ախտորոշումը հաստատելու կամ կասկածելի մահվան բժշկաիրավական հետաքննությանը օգնելու համար: Ստացված ինսուլինի կոնցենտրացիաների մեկնաբանումը բարդ է՝ հաշվի առնելով ինսուլինի բազմաթիվ տեսակները, ընդունման տարբեր ուղիները, ինսուլինից կախված դիաբետիկների մոտ հակաինսուլինային հակամարմինների առկայությունը և դեղամիջոցի ex vivo անկայունությունը: Այլ պոտենցիալ շփոթեցնող գործոնները ներառում են ինսուլինի բիոսինթետիկ անալոգների համար առևտրային ինսուլինի իմունովերլուծությունների լայնածավալ խաչաձև ռեակցիան, ներերակային բարձր չափաբաժիններով ինսուլինի օգտագործումը՝ որպես հակաթույն հակահիպերտոնիկ դեղամիջոցի չափաբաժնի նկատմամբ և ինսուլինի հետմահու վերաբաշխումը մարմնում: Ինսուլինի վերլուծության համար քրոմատոգրաֆիկ տեխնիկայի օգտագործումը կարող է նախընտրելի լինել որոշ հանգամանքներում իմունովերլուծությունից՝ քանակական արդյունքի վրա ազդող խաչաձև ռեակտիվության խնդրից խուսափելու և փորձանմուշում ինսուլինի հատուկ տեսակի որոշմանը նպաստելու համար[71]։

Համադրում այլ հակադիաբետիկ դեղամիջոցների հետ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինսուլինի և այլ հակադիաբետիկ դեղամիջոցների համակցված թերապիան, ըստ երևույթին, առավել շահավետ է այն մարդկանց մոտ, ովքեր դեռևս ունեն ինսուլինի արտազատման մնացորդային կարողություն[72]։ Ինսուլինային թերապիայի և սուլֆոնիլուրայի համադրությունն ավելի արդյունավետ է, քան միայն ինսուլինը տիպ 2 շաքարային դիաբետ ունեցող մարդկանց բուժման համար, բանավոր դեղամիջոցների երկրորդական ձախողումից հետո, ինչը հանգեցնում է գլյուկոզի ավելի լավ պրոֆիլների և/կամ ինսուլինի կարիքների նվազմանը[72]։

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինսուլինն առաջին անգամ որպես դեղամիջոց օգտագործվել է Կանադայում Չարլզ Բեսթի և Ֆրեդերիկ Բանթինգի կողմից 1922 թվականին[73][74]։

Ստորև տրված են ինսուլինի բժշկական կիրառման պատմության առանցքային իրադարձությունների ժամանակագրությունը

  • 1921 Հետազոտություն ենթաստամոքսային գեղձի դերի վերաբերյալ սննդարար ձուլման մեջ[75]։
  • 1922 Ֆրեդերիկ Բանթինգը, Չարլզ Բեսթը և Ջեյմս Քոլիփը Տորոնտոյում, Կանադա, Կոնաֆ լաբորատորիաներում մարդկանց համար օգտագործում են տավարի ինսուլինի էքստրակտ[73]։
  • 1922 Լեոնարդ Թոմփսոնը դառնում է առաջին մարդը, ով բուժվում է ինսուլինով:
  • Ջեյմս Դ. Հևենսը՝ նախկին կոնգրեսական Ջեյմս Ս. Հևենսի որդին, դարձավ առաջին ամերիկացին, ով բուժվեց ինսուլինով[76][77]։
  • 11922 Էլիզաբեթ Հյուզ Գոսեթը, ԱՄՆ պետքարտուղարի դուստրը, դարձավ առաջին ամերիկացին, ով (պաշտոնապես) բուժվեց Տորոնտոյում[78][79]։
  • 11923 Էլի Լիլլին արտադրում է ավելի մաքուր ինսուլինի առևտրային քանակություններ, քան Բանթինգը և այլք։
  • 1923 Farbwerke Hoechst-ը, այսօրվա Sanofi Aventis-ի նախորդներից մեկը, Գերմանիայում արտադրում է խոշոր եղջերավոր անասունի ինսուլինի առևտրային քանակություններ։
  • 1923 Հանս Քրիստիան Հագեդորնը Դանիայում հիմնում է Nordisk Insulinlaboratorium-ը, որը հանդիսանում է այսօրվա Novo Nordisk-ի նախահայրը։
  • 1923 Ստրասբուրգում ինսուլինով հաջողությամբ բուժվելուց հետո Կոնստանս Քոլիերը վերադարձրեց առողջությունը[80]։
  • 1926 թվականին Nordisk-ը ստանում է դանիական կանոնադրություն՝ որպես շահույթ չհետապնդող ինսուլին արտադրելու համար։
  • 1936 Կանադացիներ Դեյվիդ Մ. Սքոթը և Ալբերտ Մ. Ֆիշերը Տորոնտոյի Connaught Laboratories-ում ձևակերպեցին ցինկի և ինսուլինի խառնուրդ և արտոնագրեցին այն Novo-ին:
  • 1936 Հագեդորնը հայտնաբերեց, որ ինսուլինին պրոտամին ավելացնելը երկարացնում է ինսուլինի ազդեցության տևողությունը։
  • 1946 Nordisk-ը ձևավորում է Isophane խոզի ինսուլինը, որը կոչվում է Neutral Protamine Hagedorn կամ NPH ինսուլին։
  • 1946 Nordisk-ը բյուրեղացնում է պրոտամինի և ինսուլինի խառնուրդը։
  • 1950 Nordisk-ը շուկա է հանում NPH ինսուլինը։
  • 1953 Novo-ն ձևավորում է Lente խոզի և տավարի ինսուլինները՝ ավելացնելով ցինկ՝ ավելի երկարատև ազդեցության ինսուլինի համար։
  • 1955 Ֆրեդերիկ Սանգերը որոշում է ինսուլինի ամինաթթուների հաջորդականությունը։
  • 1965 Սինթեզվել է ընդհանուր սինթեզով Վան Յինգլայի, Չեն-Լու Ցոուի և այլոց կողմից:
  • 1969 Դորոթի Քրոուֆութ Հոջկինը բնութագրում և նկարագրում է ինսուլինի բյուրեղային կառուցվածքը ռենտգենյան բյուրեղագրությամբ։
  • 1973 Ներդրվեց զտված միաբաղադրիչ (MC) ինսուլինը։
  • 1973 ԱՄՆ-ը պաշտոնապես «ստանդարտացված» ինսուլինը վաճառվեց ԱՄՆ-ում մարդկանց օգտագործման համար մինչև U-100 (100 միավոր մեկ միլիլիտրում): Մինչ այդ, ինսուլինը վաճառվում էր տարբեր հզորություններով, այդ թվում՝ U-80 (80 միավոր մեկ միլիլիտրում) և U-40 (40 միավոր մեկ միլիլիտրում), ուստի ուժը «ստանդարտացնելու» ջանքերը նպատակ ուներ նվազեցնել դեղաչափի սխալները և հեշտացնելու բժիշկների աշխատանքը։ Այդ օրինակին հետևեցին նաև այլ երկրներ։
  • 1978 Genentech-ը արտադրում է կենսասինթետիկ մարդկային ինսուլին Escherichia coli բակտերիաներում՝ օգտագործելով ռեկոմբինացված ԴՆԹ տեխնիկան, արտոնագրելով՝ Էլի Լիլիին:
  • 1981 Novo Nordisk-ը քիմիապես և ֆերմենտային կերպով փոխակերպում է խոզի ինսուլինը մարդու ինսուլինի։
  • 1982 Genentech սինթետիկ մարդկային ինսուլինը հաստատվել է։
  • 1983 Eli Lilly and Company-ն արտադրում է կենսասինթետիկ մարդկային ինսուլին ռեկոմբինացված ԴՆԹ տեխնոլոգիայով՝ Humulin։
  • 1985 Axel Ullrich-ը հաջորդականացնում է մարդու բջջային մեմբրանի ինսուլինի ընկալիչը:
  • 1988 Novo Nordisk-ը արտադրում է ռեկոմբինացված կենսասինթետիկ մարդկային ինսուլին։
  • 1996թ. հաստատվել է Lilly Humalog «lispro» ինսուլինի անալոգը:
  • 2000 Sanofi Aventis Lantus ինսուլինի «գլարգին» անալոգը, որը հաստատվել է կլինիկական օգտագործման համար ԱՄՆ-ում և ԵՄ-ում:
  • 2004 Sanofi Aventis Apidra ինսուլինի «glulisine» ինսուլինի անալոգը, որը հաստատվել է կլինիկական օգտագործման համար ԱՄՆ-ում:
  • 2006 թ. Novo Nordisk Levemir «detemir» ինսուլինի անալոգը հաստատված կլինիկական օգտագործման համար ԱՄՆ-ում:
  • 2008 Abbott լաբորատորիաների «FreeStyle Navigator CGM» հաստատվում է[81]
  • 2013թ. ԱՄՆ Սննդամթերքի և դեղերի վարչությունը (FDA) պահանջել է ավելի շատ սրտի անվտանգության թեստեր կատարել ինսուլին դեգլուդեկի համար:
  • 2015 Insulin degludec-ը հաստատվել է FDA-ի կողմից 2015 թվականի սեպտեմբերին:

Հասարակություն և մշակույթ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տնտեսություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միացյալ Նահանգներում ինսուլինի միավորի գինը 1991 թվականից մինչև 2019 թվականն անշեղորեն աճել է[82][83]։ 2002-ից 2013 թվականներին այն երեք անգամ աճել է[84]։ Ամսական ծախսերը կարող են լինել մինչև 900 ԱՄՆ դոլար [84]։ 2016 թվականին մտահոգություններ են հնչել, որ դեղագործական ընկերությունները միասին աշխատում են գների բարձրացման ուղղությամբ[84]։ 2019 թվականի հունվարին Միացյալ Նահանգների Ներկայացուցիչների պալատի օրենսդիրները նամակներ ուղարկեցին ինսուլին արտադրող «Eli Lilly and Company»-ին, «Sanofi»-ին և «Novo Nordisk»-ին՝ խնդրելով բացատրություններ տալ ինսուլինի գների արագ բարձրացման համար: 2012-ից 2016 թվականների ընթացքում տիպ 1 շաքարային դիաբետով հիվանդ մարդկանց համար ինսուլինի տարեկան արժեքը ԱՄՆ-ում գրեթե կրկնապատկվել է՝ 2900 դոլարից հասնելով 5700 դոլարի[85]։

2019-ին, ըստ Առողջապահական ծրագրերի միջազգային ֆեդերացիայի, գնահատվել է, որ ԱՄՆ-ում մարդիկ երկուսից վեց անգամ ավելի են վճարում, քան մնացած աշխարհը ապրանքանիշի դեղատոմսով դեղերի համար[86]։

Կալիֆոռնիան, 2022 թվականի հուլիսին հաստատեց բյուջեն, որը 100 միլիոն դոլար է հատկացնում նահանգին՝ ինքնարժեքին մոտ գնով սեփական ինսուլին ստեղծելու համար[87]։

Կանադա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կանադան, ինչպես շատ այլ արդյունաբերական երկրներ, ունի գների վերահսկողություն դեղագործական արտադրանքի արժեքի վրա: Արտոնագրված դեղամիջոցների գների վերանայման խորհուրդը երաշխավորում է, որ Կանադայում վաճառվող արտոնագրված դեղամիջոցի գինը «չափազանց բարձր չէ» և մնում է «համեմատելի այլ երկրների գների հետ»[86]։

Մեծ Բրիտանիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինսուլինը և բոլոր այլ դեղամիջոցները Միացյալ Թագավորության երկրների Առողջապահության ազգային ծառայությունների կողմից անվճար տրամադրվում են այն մարդկանց, ովքեր օգտագործում են այն՝ իրենց շաքարային կառավարելու համար[88]։

Կարգավորող կարգավիճակ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2020 թվականի մարտին FDA-ն փոխեց նոր ինսուլինային արտադրանքի հաստատման կարգավորիչ ուղին[89]։ Ինսուլինը կարգավորվում է որպես կենսաբանական միջոց, այլ ոչ թե որպես դեղամիջոց[89]։ Փոփոխված կարգավիճակը FDA-ին ավելի շատ ճկունություն է տալիս հաստատման և պիտակավորման համար[90]։ 2021 թվականի հուլիսին FDA-ն հաստատեց ինսուլին glargine-yfgn (Semglee)՝ կենսանման արտադրանք, որը պարունակում է երկար գործող անալոգային ինսուլին գլարգին [91]։ Ինսուլին glargine-yfgn-ը փոխարինելի է և ավելի էժան, քան ինսուլին գլարգին (Lantus), որը հաստատվել էր 2000 թվականին[92]։ FDA-ն պահանջում է, որ նոր ինսուլինային արտադրանքները չզիջեն առկա ինսուլինային արտադրանքներին՝ կապված հեմոգլոբին A1c-ի նվազման հետ[93]։

Հետազոտություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինհալացիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2006 թվականին ԱՄՆ Սննդամթերքի և դեղերի վարչությունը (FDA) հավանություն է տվել Exubera-ի՝ առաջին ինհալացիոն ինսուլինի օգտագործմանը[94]։ Այն շուկայից դուրս է բերվել իր արտադրողի կողմից 2007 թվականին՝ չընդունվելու պատճառով[95]։

Ինհալացիոն ինսուլինը պնդում էր, որ նույն արդյունավետությունն ունի ներարկվող ինսուլինը, ինչպես գլյուկոզայի մակարդակը վերահսկելու, այնպես էլ արյան մեջ կիսամյակի առումով: Ներկայումս ինհալացիոն ինսուլինը կարճատև է և սովորաբար ընդունվում է ուտելուց առաջ; Գիշերային ժամերին երկարատև գործող ինսուլինի ներարկումը հաճախ դեռևս պահանջվում է[96]։ Երբ մարդիկ ներարկայինից ինհալացիոն ինսուլինի են անցել, երեք ամսվա ընթացքում HbA1c մակարդակներում էական տարբերություն չի նկատվել: Ճշգրիտ չափաբաժինն առանձնահատուկ խնդիր էր, թեև մարդիկ զգալի քաշի ավելացում կամ թոքային ֆունկցիայի անկում չցուցաբերեցին փորձարկման երկարության ընթացքում՝ համեմատած բազային ցուցանիշի հետ [97]։

2005 թվականին Միացյալ Թագավորությունում դրա առևտրային գործարկումից հետո այն (2006 թվականի հուլիսի դրությամբ) չի առաջարկվել Առողջապահության և կլինիկական գերազանցության ազգային ինստիտուտի կողմից սովորական օգտագործման համար, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ առկա է «ապացուցված ներարկման ֆոբիա՝ ախտորոշված ​​հոգեբույժի կամ հոգեբանի կողմից»[96]։

2008 թվականի հունվարին ինսուլինի աշխարհի խոշորագույն արտադրողը՝ Novo Nordisk-ը, նույնպես հայտարարել է, որ ընկերությունը դադարեցնում է ինհալացիոն ինսուլինի ընկերության սեփական տարբերակի հետագա զարգացումը, որը հայտնի է որպես AERx iDMS ինհալացիոն ինսուլինի համակարգ[98] Eli Lilly and Company-ն 2008 թվականի մարտին դադարեցրեց իր ներշնչվող օդային ինսուլինի մշակմանն ուղղված ջանքերը: Afrezza-ն, որը մշակվել է Mannkind-ի կողմից, թույլատրվել է FDA-ի կողմից 2014թ.-ի հունիսին՝ 1-ին և 2-րդ տիպի շաքարախտով մեծահասակների մոտ օգտագործելու համար՝ պիտակի սահմանափակմամբ, որը սահմանափակում է դրա օգտագործումը միայն ասթմայի, թոքերի ակտիվ քաղցկեղի կամ թոքերի քրոնիկ օբստրուկտիվ հիվանդություն ունեցողների համար(COPD)[99]։ Արագ գործող ինհալացիոն ինսուլինը դեղամիջոցի և սարքի համակցված լուծույթի բաղադրիչն է, որն օգտագործվում է յուրաքանչյուր ճաշի սկզբում: Այն օգտագործում է տեխնոսֆերային տեխնոլոգիա, որն, ըստ երևույթին, ունի առաքման ավելի գործնական մեթոդ և չափաբաժնի ավելի ճկունություն, ինչպես նաև ինհալացիոն ինսուլինի նոր ձևակերպում (2,5 մ): Բթամատի չափի ինհալատոր՝ դոզավորման բարելավված ճկունությամբ, օգտագործվում է ինհալացիոն ինսուլին մատակարարելու համար: Այն ներառում է փոշու մեջ լուծված ռեկոմբինացված մարդկային ինսուլին (fumaryl diketopiperazine): Ինհալացիայից հետո տեխնոսֆերային ինսուլինը արագ ներծծվում է թոքերի մակերեսով: Ինհալացիաից հետո 12 ժամվա ընթացքում երկու նյութերը՝ ինսուլինը և փոշին (ֆումարիլ դիկետոպիպերազին) գործնականում դուրս են գալիս առողջ մարդկանց թոքերից։ Ի համեմատ Exubera-ի (8-9%), ինհալացիոն ինսուլինի ընդամենը 0,3%-ը դեռևս առկա էր 12 ժամ հետո թոքերում: Այնուամենայնիվ, քանի որ շիճուկում հակամարմինների մակարդակը բարձրացել է առանց էական կլինիկական փոփոխությունների, ասթմատիկ և COPD հիվանդների մոտ սուր բրոնխոսպազմ, ինչպես նաև ածխածնի մոնօքսիդի թոքերի ցրող հզորության զգալի նվազում, ենթամաշկային ինսուլինի համեմատ, արձանագրվել է դրա կիրառման ժամանակ[99][100]:

Ներքթային

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինսուլինը կարող է առաքվել կենտրոնական նյարդային համակարգ ներքթային (IN) ճանապարհով, առանց համակարգային կլանման կամ հարակից ծայրամասային կողմնակի ազդեցությունների: Ապացուցված է, որ ներռնգային ճանապարհով առաքվող ինսուլինը արագորեն կուտակվում է ՔՀՀ հեղուկում, ինչը ցույց է տալիս արդյունավետ փոխադրում դեպի ուղեղ: Ենթադրվում է, որ այս կուտակումը տեղի է ունենում հոտառական և մոտակա ուղիներով: Թեև բազմաթիվ ուսումնասիրություններ հրապարակել են հուսադրող արդյունքներ, հետագա հետազոտությունները դեռևս իրականացվում են դրա երկարաժամկետ ազդեցությունները հասկանալու համար՝ հաջող կլինիկական կիրառումը սկսելու համար[101]։

Բանավոր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բերանով հիպոգլիկեմիկ դեղամիջոցների հիմնական գրավչությունն այն է, որ մարդկանց մեծամասնությունը ներարկումից նախընտրում է հաբը կամ բանավոր հեղուկը: Այնուամենայնիվ, ինսուլինը պեպտիդ հորմոն է, որը մարսվում է ստամոքսում և աղիքներում, և արյան շաքարը վերահսկելու համար արդյունավետ լինելու համար չի կարող ընդունվել բանավոր՝ ներկայիս տեսքով:

Ենթադրվում է, որ ինսուլինի բանավոր ձևի պոտենցիալ շուկան հսկայական է, ուստի շատ լաբորատորիաներ փորձել են ուղիներ մշակել աղիքից մինչև պորտալ երակ տեղափոխելու բավականաչափ անձեռնմխելի ինսուլին, որպեսզի չափելի ազդեցություն ունենա արյան շաքարի վրա[102]։

Ներկայումս իրականացվում են մի շարք դերիվատացման և ձևակերպման ռազմավարություններ՝ փորձելով մշակել բանավոր հասանելի ինսուլին: Այս մոտեցումներից շատերը օգտագործում են նանոմասնիկների առաքման համակարգեր, իսկ մի քանիսը փորձարկվում են կլինիկական փորձարկումներում[103][104][105]։

Ենթաստամոքսային գեղձի փոխպատվաստում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեկ այլ բարելավում կլինի ենթաստամոքսային գեղձի կամ բետա-բջիջների փոխպատվաստումը` ինսուլինի պարբերական օգտագործումից խուսափելու համար: Սա կհանգեցնի ինքնակարգավորվող ինսուլինի աղբյուրի առաջացմանը: Ամբողջ ենթաստամոքսային գեղձի փոխպատվաստումը (որպես առանձին օրգան) դժվար է և համեմատաբար հազվադեպ: Այն հաճախ կատարվում է լյարդի կամ երիկամի փոխպատվաստման հետ համատեղ, թեև դա կարող է իրականացվել ինքնուրույն: Հնարավոր է նաև միայն ենթաստամոքսային գեղձի բետա-բջիջների փոխպատվաստում։ Այնուամենայնիվ, կղզյակային բջիջների փոխպատվաստումը երկար տարիներ եղել է խիստ փորձնական, սակայն Կանադայի Ալբերտայում որոշ հետազոտողներ մշակել են տեխնիկա՝ նախնական հաջողության բարձր մակարդակով (մոտ 90% մեկ խմբում): Կղզյակային բջիջների փոխպատվաստում ստացածների գրեթե կեսը վիրահատությունից մեկ տարի անց ինսուլին այլևս չէր օգտագործում, իսկ երկրորդ տարվա վերջում այդ թիվը նվազում է մինչև յոթերորդը: Այնուամենայնիվ, Չիկագոյի Իլինոյսի համալսարանի (UIC) հետազոտողները փոքր-ինչ փոփոխել են կղզյակային բջիջների փոխպատվաստման Էդմոնտոնի արձանագրության ընթացակարգը և հասել են ինսուլինից անկախություն ունեցող դիաբետով հիվանդ մարդկանց մոտ ավելի քիչ, բայց ավելի լավ գործող ենթաստամոքսային գեղձի, կղզյակային նոր բջիջներով [106]։

Բետա-բջիջների փոխպատվաստումը կարող է գործնական դառնալ: Բացի այդ, որոշ հետազոտողներ ուսումնասիրել են ինսուլին արտազատելու համար գենետիկորեն մշակված ոչ բետա-բջիջների փոխպատվաստման հնարավորությունը[107]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 American Society of Health-System Pharmacists. «Insulin Human». www.drugs.com. Արխիվացված օրիգինալից 22 October 2016-ին. Վերցված է 1 January 2017-ին.
  2. ↑ Mahoney BA, Smith WA, Lo DS, Tsoi K, Tonelli M, Clase CM (April 2005). «Emergency interventions for hyperkalaemia». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2005 (2): CD003235. doi:10.1002/14651858.CD003235.pub2. PMC 6457842. PMID 15846652.
  3. ↑ World Health Organization (2021). World Health Organization model list of essential medicines: 22nd list (2021). Geneva: World Health Organization. hdl:10665/345533. WHO/MHP/HPS/EML/2021.02.
  4. ↑ «The Top 300 of 2022». ClinCalc. Արխիվացված օրիգինալից 30 August 2024-ին. Վերցված է 30 August 2024-ին.
  5. ↑ «Insulin Human; Insulin Isophane Human Drug Usage Statistics, United States, 2013 - 2022». ClinCalc. Արխիվացված օրիգինալից 7 October 2024-ին. Վերցված է 30 August 2024-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 British national formulary: BNF 69 (69 ed.). British Medical Association. 2015. էջեր 464–472. ISBN 978-0-85711-156-2.
  7. ↑ Baeshen NA, Baeshen MN, Sheikh A, Bora RS, Ahmed MM, Ramadan HA, Saini KS, Redwan EM (October 2014). «Cell factories for insulin production». Microbial Cell Factories. 13 (1): 141. doi:10.1186/s12934-014-0141-0. PMC 4203937. PMID 25270715.
  8. ↑ Jones K (March 2000). «Insulin coma therapy in schizophrenia». Journal of the Royal Society of Medicine. 93 (3): 147–9. doi:10.1177/014107680009300313. PMC 1297956. PMID 10741319.
  9. ↑ Ghazavi MK, Johnston GA (May–Jun 2011). «Insulin allergy». Clinics in Dermatology. 29 (3): 300–5. doi:10.1016/j.clindermatol.2010.11.009. PMID 21496738.
  10. ↑ Ip KH, Koch K, Lamont D (July 2021). «Cutaneous amyloidoma secondary to repeated insulin injections». Postgraduate Medical Journal. 97 (1149): 474. doi:10.1136/postgradmedj-2020-138428. PMID 32817579. S2CID 221221349.
  11. ↑ Hanefeld M (December 2014). «Use of insulin in type 2 diabetes: what we learned from recent clinical trials on the benefits of early insulin initiation». Diabetes & Metabolism. 40 (6): 391–399. doi:10.1016/j.diabet.2014.08.006. PMID 25451189.
  12. ↑ Owens DR (September 2013). «Clinical evidence for the earlier initiation of insulin therapy in type 2 diabetes». Diabetes Technology & Therapeutics. 15 (9): 776–785. doi:10.1089/dia.2013.0081. PMC 3757533. PMID 23786228.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Galdo JA, Thurston MM, Bourg CA (April 2014). «Clinical Considerations for Insulin Pharmacotherapy in Ambulatory Care, Part One: Introduction and Review of Current Products and Guidelines». Clinical Diabetes. 32 (2): 66–75. doi:10.2337/diaclin.32.2.66. PMC 4485243. PMID 26130864.
  14. ↑ Papatheodorou I, Petrovs R, Thornton JM (November 2014). «Comparison of the mammalian insulin signalling pathway to invertebrates in the context of FOXO-mediated ageing». Bioinformatics. 30 (21): 2999–3003. doi:10.1093/bioinformatics/btu493. PMC 4201157. PMID 25064569.
  15. ↑ «Insulin Basics». American Diabetes Association. Արխիվացված է օրիգինալից 14 February 2014-ին. Վերցված է 22 August 2018-ին.
  16. ↑ McCall AL (March 2012). «Insulin therapy and hypoglycemia». Endocrinology and Metabolism Clinics of North America. 41 (1): 57–87. doi:10.1016/j.ecl.2012.03.001. PMC 4265808. PMID 22575407.
  17. ↑ Davidson MB (July 2015). «Insulin Therapy: A Personal Approach». Clinical Diabetes. 33 (3): 123–35. doi:10.2337/diaclin.33.3.123. PMC 4503941. PMID 26203205.
  18. ↑ Wendt D (1 November 2013). «Two tons of pig parts: Making insulin in the 1920s». National Museum of American History. Արխիվացված օրիգինալից 27 October 2018-ին. Վերցված է 22 August 2018-ին.
  19. ↑ Kehoe A (1989). «The story of biosynthetic human insulin». In Sikdar SK, Bier M, Todd PW (eds.). Frontiers in Bioprocesssing. Boca Raton, FL: CRC Press. ISBN 978-0-8493-5839-5. Արխիվացված օրիգինալից 3 August 2020-ին. Վերցված է 22 August 2018-ին.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 Crasto W, Jarvis J, Davies M (9 September 2016). «Chapter 2 Existing insulin therapies». Handbook of Insulin Therapies. Springer. էջեր 15–18. ISBN 978-3-319-10939-8. Արխիվացված օրիգինալից 3 August 2020-ին. Վերցված է 22 August 2018-ին.
  21. ↑ Altman LK (30 October 1982). «A New Insulin Given Approval For Use In U.S.». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 23 August 2018-ին. Վերցված է 23 August 2018-ին.
  22. ↑ Bowden ME (2018). «Old Brew, New Brew». Distillations. Science History Institute. 4 (2): 8–11. Արխիվացված օրիգինալից 21 August 2018-ին. Վերցված է 21 August 2018-ին.
  23. ↑ Novolog Patient Leaflet
  24. ↑ Diabetes Atlas (2nd ed.). Brussels: International Diabetes Federation. 2004. Արխիվացված է օրիգինալից 3 August 2012-ին.
  25. ↑ Brown P (9 March 1999). «Diabetics not told of insulin risk». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 4 February 2017-ին.
  26. ↑ «Position Statement». Brussels: International Diabetes Federation. March 2005. Արխիվացված է օրիգինալից 4 May 2009-ին.
  27. ↑ «Importing Beef or Pork Insulin for Personal Use». U.S. Food and Drug Administration (FDA). 6 July 2005. Վերցված է 17 June 2024-ին.
  28. ↑ «Overview». Vetsulin-Veterinary. Արխիվացված է օրիգինալից 21 January 2010-ին.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 American Diabetes Association (20 December 2019). «Pharmacologic Approaches to Glycemic Treatment». Diabetes Care. 43 (Supplement 1): S98–S110. doi:10.2337/dc20-S009. PMID 31862752.
  30. ↑ American Diabetes Association (20 December 2019). «Diabetes Technology: Standards of Medical Care in Diabetes—2020». Diabetes Care. 43 (Supplement 1): S77–S88. doi:10.2337/dc20-S007. PMID 31862750.
  31. ↑ Sorli C (July 2014). «Identifying and meeting the challenges of insulin therapy in type 2 diabetes». Journal of Multidisciplinary Healthcare. 7: 267–82. doi:10.2147/JMDH.S64084. PMC 4086769. PMID 25061317.
  32. ↑ Weiss M, Steiner DF, Philipson LH (1 February 2014). «Insulin Biosynthesis, Secretion, Structure, and Structure-Activity Relationships». In Feingold KR, Anawalt B, Boyce A, Chrousos G, de Herder WW, Dhatariya K, Dungan K, Hershman JM, Hofland J, Kalra S, Kaltsas G, Koch C, Kopp P, Korbonits M, Kovacs CS, Kuohung W, Laferrère B, Levy M, McGee EA, McLachlan R, Morley JE, New M, Purnell J, Sahay R, Singer F, Sperling MA, Stratakis CA, Trence DL, Wilson DP (eds.). Endotext. MDText.com, Inc. PMID 25905258.
  33. ↑ Richter B, Neises G (January 2005). «'Human' insulin versus animal insulin in people with diabetes mellitus». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2010 (1): CD003816. doi:10.1002/14651858.CD003816.pub2. PMC 8406912. PMID 15674916.
  34. ↑ 34,0 34,1 IQwiG (German Institute for Quality and Efficiency in Health Care) (6 June 2007). «Rapid-acting insulin analogues in the treatment of diabetes mellitus type 1: Superiority Not Proven». Արխիվացված է օրիգինալից 19 July 2011-ին. Վերցված է 2 August 2010-ին.
  35. ↑ Banerjee S, Tran K, Li H, Cimon K, Daneman D, Simpson S, Campbell K (March 2007). «Short-acting insulin analogues for diabetes mellitus: meta-analysis of clinical outcomes and assessment of cost effectiveness». Canadian Agency for Drugs and Technologies in Health. 87: 1–55. Արխիվացված օրիգինալից 4 November 2019-ին. Վերցված է 4 November 2019-ին.
  36. ↑ «Biodel Inc. Announces VIAject(TM) Data at Oral Presentation at the American Diabetes Association Meeting» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 31 October 2008-ին.
  37. ↑ «FDA Accepts VIAject NDA for Review». Արխիվացված է օրիգինալից 6 August 2011-ին.
  38. ↑ Krzymien J, Ladyzynski P (March 2019). «Insulin in Type 1 and Type 2 Diabetes-Should the Dose of Insulin Before a Meal be Based on Glycemia or Meal Content?». Nutrients. 11 (3): 607. doi:10.3390/nu11030607. PMC 6471836. PMID 30871141.
  39. ↑ Cunningham AM, Freeman AM (2022). Glargine Insulin. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing. PMID 32491688. Վերցված է 4 January 2023-ին.
  40. ↑ «Insulin detemir». PubChem. U.S. National Library of Medicine. Վերցված է 4 January 2023-ին.
  41. ↑ «DailyMed - NOVOLOG MIX 70/30- insulin aspart injection, suspension». dailymed.nlm.nih.gov. Վերցված է 4 January 2023-ին.
  42. ↑ Fonte P, Araújo F, Reis S, Sarmento B (March 2013). «Oral insulin delivery: how far are we?». Journal of Diabetes Science and Technology. 7 (2): 520–531. doi:10.1177/193229681300700228. PMC 3737653. PMID 23567010.
  43. ↑ 43,0 43,1 Berget C, Messer LH, Forlenza GP (August 2019). «A Clinical Overview of Insulin Pump Therapy for the Management of Diabetes: Past, Present, and Future of Intensive Therapy». Diabetes Spectrum. 32 (3): 194–204. doi:10.2337/ds18-0091. PMC 6695255. PMID 31462873.
  44. ↑ «Mission statement». WHO Expert Committee on Biological Standardization. Արխիվացված է օրիգինալից 27 January 2012-ին.
  45. ↑ Thota S, Akbar A (2022). «Insulin». StatPearls. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing. PMID 32809523. Վերցված է 4 January 2023-ին.
  46. ↑ Bird SR, Hawley JA (March 2017). «Update on the effects of physical activity on insulin sensitivity in humans». BMJ Open Sport & Exercise Medicine. 2 (1): e000143. doi:10.1136/bmjsem-2016-000143. PMC 5569266. PMID 28879026.
  47. ↑ Scheiner G, Boyer BA (July 2005). «Characteristics of basal insulin requirements by age and gender in Type-1 diabetes patients using insulin pump therapy». Diabetes Research and Clinical Practice. 69 (1): 14–21. doi:10.1016/j.diabres.2004.11.005. PMID 15955383.
  48. ↑ Munguia C, Correa R (2022). Regular Insulin. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing. PMID 31971734. Արխիվացված օրիգինալից 17 June 2024-ին. Վերցված է 5 January 2023-ին.
  49. ↑ Joslin EP (1934). A Diabetic Manual for the Mutual Use of Doctor and Patient. Philadelphia, PA: Lea & Febiger. էջեր 108.
  50. ↑ 50,0 50,1 Munshi MN, Florez H, Huang ES, Kalyani RR, Mupanomunda M, Pandya N, Swift CS, Taveira TH, Haas LB (February 2016). «Management of Diabetes in Long-term Care and Skilled Nursing Facilities: A Position Statement of the American Diabetes Association». Diabetes Care. 39 (2): 308–18. doi:10.2337/dc15-2512. PMC 5317234. PMID 26798150.
  51. ↑ Corsino L, Dhatariya K, Umpierrez G (2000). «Management of Diabetes and Hyperglycemia in Hospitalized Patients». In De Groot LJ, Chrousos G, Dungan K, Feingold KR, Grossman A, Hershman JM, Koch C, Korbonits M, McLachlan R, New M, Purnell J, Rebar R, Singer F, Vinik A (eds.). Endotext. South Dartmouth (MA): MDText.com, Inc. PMID 25905318. Արխիվացված օրիգինալից 28 August 2021-ին. Վերցված է 23 August 2018-ին.
  52. ↑ Zaman Huri H, Permalu V, Vethakkan SR (2 September 2014). «Sliding-scale versus basal-bolus insulin in the management of severe or acute hyperglycemia in type 2 diabetes patients: a retrospective study». PLOS ONE. 9 (9): e106505. Bibcode:2014PLoSO...9j6505Z. doi:10.1371/journal.pone.0106505. PMC 4152280. PMID 25181406.
  53. ↑ Umpierrez GE, Palacio A, Smiley D (July 2007). «Sliding scale insulin use: myth or insanity?». The American Journal of Medicine. 120 (7): 563–7. doi:10.1016/j.amjmed.2006.05.070. PMID 17602924.
  54. ↑ Hirsch IB (January 2009). «Sliding scale insulin—time to stop sliding» (PDF). JAMA. 301 (2): 213–4. doi:10.1001/jama.2008.943. PMID 19141770. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 3 November 2019-ին. Վերցված է 4 November 2019-ին.
  55. ↑ 55,0 55,1 AMDA – The Society for Post-Acute and Long-Term Care Medicine (February 2014), «Five Things Physicians and Patients Should Question», Choosing Wisely: an initiative of the ABIM Foundation, AMDA – The Society for Post-Acute and Long-Term Care Medicine, Արխիվացված է օրիգինալից 13 September 2014-ին, Վերցված է 10 February 2013-ին, which cites:
  56. ↑ Plows JF, Stanley JL, Baker PN, Reynolds CM, Vickers MH (October 2018). «The Pathophysiology of Gestational Diabetes Mellitus». International Journal of Molecular Sciences. 19 (11): 3342. doi:10.3390/ijms19113342. PMC 6274679. PMID 30373146.
  57. ↑ Subiabre M, Silva L, Toledo F, Paublo M, López MA, Boric MP, Sobrevia L (September 2018). «Insulin therapy and its consequences for the mother, foetus, and newborn in gestational diabetes mellitus». Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - Molecular Basis of Disease. 1864 (9 Pt B): 2949–2956. doi:10.1016/j.bbadis.2018.06.005. PMID 29890222. S2CID 48362789.
  58. ↑ 58,0 58,1 Alexopoulos AS, Blair R, Peters AL (May 2019). «Management of Preexisting Diabetes in Pregnancy: A Review». JAMA. 321 (18): 1811–1819. doi:10.1001/jama.2019.4981. PMC 6657017. PMID 31087027.
  59. ↑ Dotinga R (24 August 2001). «Athletes Turn to Insulin to Boost Performance Experts warn of danger to non-diabetics». HealthDayNews. Արխիվացված օրիգինալից 23 August 2018-ին. Վերցված է 22 August 2018-ին.
  60. ↑ Sonksen PH (July 2001). «Insulin, growth hormone and sport». The Journal of Endocrinology. 170 (1): 13–25. doi:10.1677/joe.0.1700013. PMID 11431133.
  61. ↑ Evans PJ, Lynch RM (August 2003). «Insulin as a drug of abuse in body building». British Journal of Sports Medicine. 37 (4): 356–357. doi:10.1136/bjsm.37.4.356. PMC 1724679. PMID 12893725.
  62. ↑ «Barry Bonds steroids timeline». ESPN.com. 7 December 2007. Արխիվացված օրիգինալից 2 December 2018-ին. Վերցված է 22 August 2018-ին.
  63. ↑ Holt RI, Sönksen PH (June 2008). «Growth hormone, IGF-I and insulin and their abuse in sport». British Journal of Pharmacology. 154 (3): 542–56. doi:10.1038/bjp.2008.99. PMC 2439509. PMID 18376417.
  64. ↑ Reitman V (8 September 2003). «Bodybuilders and insulin Some weightlifters are using the hormone to gain muscle, a practice that poses serious risks, doctors warn». Los Angeles Times. Արխիվացված օրիգինալից 27 November 2018-ին. Վերցված է 22 August 2018-ին.
  65. ↑ Crosbie J (21 November 2017). «35-Year-Old Bodybuilder's Sudden Death Raises Questions About Insulin Use Ghent Wakefield was an aspiring WWE wrestler». Men's Health. Արխիվացված օրիգինալից 23 August 2018-ին. Վերցված է 22 August 2018-ին.
  66. ↑ 66,0 66,1 66,2 Graham MR, Evans P, Davies B, Baker JS (June 2008). «AAS, growth hormone, and insulin abuse: psychological and neuroendocrine effects». Therapeutics and Clinical Risk Management. 4 (3): 587–597. doi:10.2147/tcrm.s2495. PMC 2500251. PMID 18827854.
  67. ↑ Lim VS, Yarasheski KE, Crowley JR, Fangman J, Flanigan M (September 2003). «Insulin is protein-anabolic in chronic renal failure patients». Journal of the American Society of Nephrology. 14 (9): 2297–2304. doi:10.1097/01.ASN.0000085590.83005.A0. PMID 12937306. S2CID 20467179.
  68. ↑ 68,0 68,1 Klein-Schwartz W, Stassinos GL, Isbister GK (March 2016). «Treatment of sulfonylurea and insulin overdose». British Journal of Clinical Pharmacology. 81 (3): 496–504. doi:10.1111/bcp.12822. PMC 4767194. PMID 26551662.
  69. ↑ De León DD, Stanley CA (December 2013). «Determination of insulin for the diagnosis of hyperinsulinemic hypoglycemia». Best Practice & Research. Clinical Endocrinology & Metabolism. 27 (6): 763–9. doi:10.1016/j.beem.2013.06.005. PMC 4141553. PMID 24275188.
  70. ↑ Thomas A, Thevis M, Delahaut P, Bosseloir A, Schänzer W (March 2007). «Mass spectrometric identification of degradation products of insulin and its long-acting analogues in human urine for doping control purposes». Analytical Chemistry. 79 (6): 2518–24. doi:10.1021/ac062037t. PMID 17300174.
  71. ↑ R. Baselt, Disposition of Toxic Drugs and Chemicals in Man, 8th edition, Biomedical Publications, Foster City, CA, 2008, pp. 775–779.
  72. ↑ 72,0 72,1 Scheen AJ, Castillo MJ, Lefèbvre PJ (1993). «Combination of oral antidiabetic drugs and insulin in the treatment of non-insulin-dependent diabetes». Acta Clinica Belgica. 48 (4): 259–68. doi:10.1080/17843286.1993.11718317. PMID 8212978.
  73. ↑ 73,0 73,1 «Frederick Banting, Charles Best, James Collip, and John Macleod». Science History Institute. June 2016. Արխիվացված օրիգինալից 1 December 2018-ին. Վերցված է 22 August 2018-ին.
  74. ↑ Fleishman JL, Kohler JS, Schindler S (2009). Casebook for The Foundation a Great American Secret. New York: PublicAffairs. էջ 22. ISBN 978-0-7867-3425-2. Արխիվացված օրիգինալից 18 January 2017-ին.
  75. ↑ «Recherche sur le rôle du pancréas dans l'assimilation nutritive | The Discovery and Early Development of Insulin». insulin.library.utoronto.ca. Արխիվացված օրիգինալից 1 August 2020-ին. Վերցված է 26 March 2020-ին.
  76. ↑ Banting FG (17–29 May 1922). «Chart for James Havens». University of Toronto Libraries. Արխիվացված օրիգինալից 1 August 2020-ին. Վերցված է 9 January 2019-ին.
  77. ↑ Woodbury DO (February 1963). «Please save my son!». University of Toronto Libraries. Արխիվացված օրիգինալից 29 May 2019-ին. Վերցված է 9 January 2019-ին.
  78. ↑ Banting FG (16 August 1922). «Chart for Elizabeth Hughes». University of Toronto Libraries. Արխիվացված օրիգինալից 10 January 2019-ին. Վերցված է 9 January 2019-ին.
  79. ↑ Zuger A (4 October 2010). «Rediscovering the First Miracle Drug». New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 15 April 2023-ին. Վերցված է 6 October 2010-ին.
  80. ↑ University of Toronto Libraries (1923). «Miss Collier's recovery». University of Toronto Libraries. Արխիվացված օրիգինալից 10 January 2019-ին. Վերցված է 9 January 2019-ին.
  81. ↑ Vecchio I, Tornali C, Bragazzi NL, Martini M (23 October 2018). «The Discovery of Insulin: An Important Milestone in the History of Medicine». Frontiers in Endocrinology. 9: 613. doi:10.3389/fendo.2018.00613. PMC 6205949. PMID 30405529.
  82. ↑ Luo J, Jerry Avorn, Kesselheim AA (October 2015). «Trends in Medicaid Reimbursements for Insulin From 1991 Through 2014». JAMA Internal Medicine. 175 (10): 1681–6. doi:10.1001/jamainternmed.2015.4338. PMID 26301721. {{cite journal}}: Vancouver style error: name in name 2 (օգնություն)
  83. ↑ Zargar AH, Kalra S, K M PK, Murthy S, Negalur V, Rajput R, Rastogi A, Saboo B, Sharma SK, Sahay R, Aravind SR, Shaikh S, Tiwaskar M, Ingole S, Kamble S (June 2022). «Rising cost of insulin: A deterrent to compliance in patients with diabetes mellitus». Diabetes & Metabolic Syndrome: Clinical Research & Reviews. 16 (8): 102528. doi:10.1016/j.dsx.2022.102528. PMID 35863268. S2CID 249329716.
  84. ↑ 84,0 84,1 84,2 Thomas, Katie (30 January 2017). «Drug Makers Accused of Fixing Prices on Insulin». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 8 September 2017-ին. Վերցված է 9 July 2023-ին.
    full text available via archive link without subscription
  85. ↑ Abutaleb Y (30 January 2019). «U.S. lawmakers request info from insulin makers on rising prices». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 31 January 2019-ին. Վերցված է 1 February 2019-ին.
  86. ↑ 86,0 86,1 «Here's Why Insulin and Other Drugs Are Cheaper in Canada». 28 July 2019. Արխիվացված օրիգինալից 25 February 2021-ին. Վերցված է 13 January 2021-ին.
  87. ↑ «California To Make Its Own Insulin In Fight Against Inflated Drug Prices». IFLScience. 8 July 2022. Արխիվացված օրիգինալից 9 July 2022-ին. Վերցված է 11 July 2022-ին.
  88. ↑ «Free prescriptions (England)». Diabetes UK. Վերցված է 21 November 2022-ին. «If you use insulin or medicine to manage your diabetes, ... you don't pay for any item you're prescribed.»
  89. ↑ 89,0 89,1 «Definition of the Term "Biological Product"». Federal Register. 21 February 2020. Արխիվացված օրիգինալից 8 August 2022-ին. Վերցված է 8 August 2022-ին.
  90. ↑ «Labeling Requirements for Human Prescription Drug and Biological Products – OMB 0910-0572». OMB. 31 January 2022. Արխիվացված օրիգինալից 13 August 2022-ին. Վերցված է 8 August 2022-ին.
  91. ↑ «Drug Approval Package: Semglee». U.S. Food and Drug Administration (FDA). 2 September 2021. Արխիվացված օրիգինալից 27 May 2022-ին. Վերցված է 8 August 2022-ին.
  92. ↑ «Drug Approval Package: Lantus (Insulin Glargine [rDNA Origin]) NDA #21-081». U.S. Food and Drug Administration (FDA). 20 November 2001. Արխիվացված օրիգինալից 13 August 2022-ին. Վերցված է 8 August 2022-ին.
  93. ↑ Misbin, RI (2022), Insulin – History from an FDA Insider, Washington, DC: Politics and Prose Publishing
  94. ↑ «FFDA Approves First Ever Inhaled Insulin Combination Product for Treatment of Diabetes». U.S. Food and Drug Administration (FDA). January 27, 2006. Արխիվացված է օրիգինալից 26 December 2008-ին.
  95. ↑ Bailey CJ, Barnett AH (1 December 2007). «Why is Exubera being withdrawn?». BMJ. 335 (7630): 1156–1156. doi:10.1136/bmj.39409.507662.94. ISSN 0959-8138. PMC 2099527.
  96. ↑ 96,0 96,1 NICE (21 June 2006). «Diabetes (type 1 and 2), Inhaled Insulin – Appraisal Consultation Document (second)». Արխիվացված է օրիգինալից 7 July 2006-ին. Վերցված է 26 July 2006-ին.
  97. ↑ Cefalu WT, Skyler JS, Kourides IA, Landschulz WH, Balagtas CC, Cheng S, Gelfand RA (February 2001). «Inhaled human insulin treatment in patients with type 2 diabetes mellitus». Annals of Internal Medicine. 134 (3): 203–7. doi:10.7326/0003-4819-134-3-200102060-00011. PMID 11177333. S2CID 25294223.
  98. ↑ «Novo Nordisk refocuses its activities within inhaled insulin and discontinues the development of AERx». 14 January 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 7 September 2012-ին.
  99. ↑ 99,0 99,1 Mohanty RR, Das S (April 2017). «Inhaled Insulin - Current Direction of Insulin Research». Journal of Clinical and Diagnostic Research. 11 (4): OE01–OE02. doi:10.7860/JCDR/2017/23626.9732. PMC 5449846. PMID 28571200.
  100. ↑ Klonoff DC (November 2014). «Afrezza inhaled insulin: the fastest-acting FDA-approved insulin on the market has favorable properties». Journal of Diabetes Science and Technology. 8 (6): 1071–1073. doi:10.1177/1932296814555820. PMC 4455463. PMID 25355710.
  101. ↑ Hallschmid M (April 2021). «Intranasal insulin». Journal of Neuroendocrinology. 33 (4): e12934. doi:10.1111/jne.12934. PMID 33506526. S2CID 231770007.
  102. ↑ «Oral Insulin – Fact or Fiction? – Resonance – May 2003». Արխիվացված օրիգինալից 9 September 2007-ին. Վերցված է 23 September 2007-ին.
  103. ↑ Iyer H, Khedkar A, Verma M (March 2010). «Oral insulin – a review of current status». Diabetes, Obesity & Metabolism. 12 (3): 179–85. doi:10.1111/j.1463-1326.2009.01150.x. PMID 20151994. S2CID 24632760. Արխիվացված օրիգինալից 12 July 2021-ին. Վերցված է 4 November 2019-ին.
  104. ↑ Pozzilli P, Raskin P, Parkin CG (February 2010). «Review of clinical trials: update on oral insulin spray formulation». Diabetes, Obesity & Metabolism. 12 (2): 91–6. doi:10.1111/j.1463-1326.2009.01127.x. PMID 19889002. S2CID 36965357. Արխիվացված օրիգինալից 28 August 2021-ին. Վերցված է 23 August 2018-ին.
  105. ↑ «First Oral Insulin For Diabetics Takes Major Step Towards FDA Approval». Oramed.com. 16 May 2018. Արխիվացված օրիգինալից 23 August 2018-ին. Վերցված է 23 August 2018-ին.
  106. ↑ Gangemi A, Salehi P, Hatipoglu B, Martellotto J, Barbaro B, Kuechle JB, Qi M, Wang Y, Pallan P, Owens C, Bui J, West D, Kaplan B, Benedetti E, Oberholzer J (June 2008). «Islet transplantation for brittle type 1 diabetes: the UIC protocol». American Journal of Transplantation. 8 (6): 1250–61. doi:10.1111/j.1600-6143.2008.02234.x. PMID 18444920.
  107. ↑ Zhu YL, Abdo A, Gesmonde JF, Zawalich KC, Zawalich W, Dannies PS (August 2004). «Aggregation and lack of secretion of most newly synthesized proinsulin in non-beta-cell lines». Endocrinology. 145 (8): 3840–9. doi:10.1210/en.2003-1512. PMID 15117881.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ինսուլին (դեղանյութ)» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Չափորոշչային վերահսկողություն
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ինսուլին_(դեղանյութ)&oldid=10254513» էջից