Ինչո՞ւ մեռնել հանուն Դանցիգի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Ինչո՞ւ մեռնել հանուն Դանցիգի (ֆր.՝ Pourquoi mourir pour Dantzig?, լեհ.՝ Dlaczego musimy umierać za Gdańsk?), ֆրանսիական հակա-պատերազմական քաղաքական կարգախոս՝ ուղղված Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին Ֆրանսիայի միջամտելու և Լեհաստանին ռազմական օգնություն ցույց տալու դեմ[1]։ Սկսել է շրջանառվել Մարսել Դեայի համանուն հոդվածի հրապարակումից հետո։

Հոդված[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1939 թվականի մայիսի 4-ին Փարիզի L'Œuvre թերթում տպագրվել է նեոսոցիալիստ Մարսել Դեայի «Մեռնե՞լ հանուն Դանցիգի» (ֆր.՝ Mourir pour Dantzig?) հոդվածը[2][3][4]։ Դրանում ներկայացվել է Գերմանիայի կողմից Լեհաստանին ներկայացված վերջնագրի տեքստը, որով նա պահանջել է Դանցիգ ազատ քաղաքը փոխանցել Գերմանիայի տիրապետության տակ[5]։ Դեան դեմ է հանդես եկել այդ տարածքային վեճին Ֆրանսիայի միջամտելուն և Լեհաստանի օգտին հանդես գալուն[6]՝ պատճառաբանելով, որ դա հակասում է Ֆրանսիայի շահերին, իսկ Հիտլերն իբր թե Դանցիգն ստանալուց հետո կչափավորի իր «ախորժակը»[7]։ Դեան լեհերին մեղադրել է հիստերիկ վարքի և Եվրոպան ոչ անհրաժեշտ պատերազմի մեջ ներքաշելու մեջ[7], ֆրանսիացիներին կոչ է արել արյուն չթափել լեհ անպատասխանատու քաղաքական գործիչների համար[7] և կասկած է հայտնել Լեհաստանի՝ տևական պատերազմ մղելու ունակության վերաբերյալ[4]։

Քննադատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կողմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ պատմաբան Կարոլ Գուրսկու՝ Մարսել Դեայի հոդվածն արժանացել է որոշակի ժողովրդականության Ֆրանսիայում և նրա սահմաններից դուրս[7]. Ֆրանսիայում նրան սատարել են մտավորականության ներկայացուցիչները[5], ծայրահեղ աջամետները[8] և իզոլյացիոնիստները[9], բայց Ֆրանսիայի բնակչության մեծամասնությունը (76 %) կողմ չի եղել Դեայի՝ պատերազմին չմիջամտելու կողմնորոշմանը[5]։ Հենրի Կիսինջերը պնդել է, թե արտահայտությունը նպաստել է ֆրանսիացիների բարոյալքմանը 1940 թվականին[1], սակայն դա վիճարկվում է պատմաբան Դևիդ Գորդոնի կողմից, որը կարծում է, որ այդ ժամանակ այն եղել է հասարակական կարծիքի շրջագծում[10]։ Մեծ Բրիտանիայում կարգախոսն ընդունվել է աջամետ կուսակցությունների կողմից, որոնց գլխավորում էր Բրիտանական ժողովրդական կուսակցությունը[11]։ Նմանատիպ արտահայտությունից չեն խուսափել նաև գերմանական պրոպագանդիստները Տարօրինակ պատերազմի ժամանակ[12]։

Դեմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆրանսիայի բնակիչների մեծ մասը դեմ է եղել Դեայի այդ առաջարկին. կառավարությունում, վարչապետ Թդուարդ Դալաիեից մինչև արտաքին գործերի նախարար Ժորժ Բոննեն, պնդել են, որ այդ կարգախոսը հակասում է այն ֆրանսիացիների շահերին, որ սատարում էին Լեհաստանի ու Ֆրանսիայի միությանը[13]։ Լեհաստանում հոդվածը դիմավորել են վրդովմունքով[14]՝ այն թարգմանելով «Մեռնել հանուն Գդանսկի» (լեհ.՝ Umierać za Gdańsk) և վերածելով տրամաբանական կոպիտ սխալի և միաժամանակ անվիճելի փաստարկի հօգուտ ռազմական միջամտության[15]։ Լեհական աղբյուրներն ներկայում էլ մեծ մասամբ պնդում են, որ Դեայի կարգախոսին սատարողների վերաբերյալ հարցման արդյունքները կեղծվել են, իսկ ֆրանսիացիներն ու բրիտանացիները լիովին կողմ են եղել լեհական արշավանքին չմիջամտելուն[16][17][18][19][20], թեև Լեհաստանում մինչ օրս դրա վերաբերյալ միասնական եզրահանգման չեն եկել[21]։ Լեհերենում այդ արտահայտությունն օգտագործվում է նաև ներկայում՝ քաղաքական քննարկումների ժամանակ[22], ինչպես և անգլերենում և ֆրանսերենում[23][24][25]։

Վիշիի վարչակարգի իշխանության տարիներին Դեան սկսել է համագործակցել նացիստների հետ՝ հույս ունենալով, որ նրանք կսատարեն իր քաղաքական կուսակցությանը, որն ավելի ծայրահեղական էր, քան Վիշիի ռեժիմը[26][27][28]։ 1945 թվականին նա փախել է Իտալիա, թաքնվել վանքում և այլևս չի վերադարձել՝ խուսափելով պատժից։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 Henry Kissinger (1995 թ․ ապրիլի 4). Diplomacy. Simon and Schuster. էջ 573. ISBN 978-0-671-51099-2. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  2. ↑ «L'Œuvre». gallica.bnf.fr. 1939 թ․ մայիսի 4. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 16-ին.
  3. ↑ «Marcel Déat». Encyclopédie Larousse (French). Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 6-ին.{{cite encyclopedia}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  4. ↑ 4,0 4,1 William Safire (2011 թ․ հոկտեմբերի 12). In Love with Norma Loquendi. Random House Digital, Inc. էջ 152. ISBN 978-0-307-79975-3. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Thomas Sowell (2012 թ․ մարտի 6). Intellectuals and Society. Basic Books. էջ 306-307. ISBN 978-0-465-03110-8. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  6. ↑ The Higher Criticism by Daniel Bell | The New York Review of Books
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Karol Górski (1983). Pologne--France. Książka i Wiedza. էջ 417. ISBN 978-83-05-11067-9. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  8. ↑ Leszek Moczulski. Wojna Polska 1939. Bellona. էջ 696. ISBN 978-83-11-11584-2. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  9. ↑ James MacGregor Burns (2012 թ․ մայիսի 8). Roosevelt: The Soldier of Freedom: 1940–1945. Open Road Media. էջ 298. ISBN 978-1-4532-4516-3. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  10. ↑ A NYMAS Fulltext Resource: France:1940
  11. ↑ Julian Jackson (2004 թ․ ապրիլի 22). The Fall of France:The Nazi Invasion of 1940: The Nazi Invasion of 1940. Oxford University Press. էջ 202. ISBN 978-0-19-280550-8. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  12. ↑ James Holland (2011 թ․ մարտի 15). The Battle of Britain: Five Months That Changed History; May-October 1940. Macmillan. էջ 95. ISBN 978-0-312-67500-4. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  13. ↑ John Herman (1998). The Paris Embassy of Sir Eric Phipps: Anglo-French Relations and the Foreign Office, 1937-1939. Sussex Academic Press. էջ 167. ISBN 978-1-902210-04-9. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  14. ↑ Jacek Chrobaczyński (2002). "Nie okrył się niesławą naród polski": społeczne aspekty września 1939 roku. Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej. էջ 11. ISBN 978-83-7271-139-7. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  15. ↑ Język i społeczeństwo. Czytelnik. 1980. էջեր 307–308. ISBN 978-83-07-00347-4. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  16. ↑ Marian Podkowiński (1984). Po obu stronach Atlantyku. Wydawn. Poznańskie. էջ 293-296. ISBN 978-83-210-0485-3. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  17. ↑ Więź. CKPiW "Ruch". 1993. էջ 12. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  18. ↑ Eugeniusz Guz (2009). Zagadki i Tajemnice Kampanii Wrześniowej. Bellona. էջ 130. GGKEY:FRYJ6GBE7RE. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  19. ↑ Piotr Derdej (2009). Westerplatte-Oksywie-Hel: 1939. Bellona. էջ 78. ISBN 978-83-11-11585-9. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  20. ↑ Ryszard Frelek (2000). Najkrótsza historia dyplomacji. Krajowa Agencja Wydawnicza. էջ 318. ISBN 978-83-88072-28-4. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  21. ↑ «Francuzi jednak byli gotowi umierać za Gdańsk? | Ciekawostki historyczne». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունիսի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 4-ին.
  22. ↑ Miller: PO jest gotowa umierać za Gdańsk, TVN24, 1 September 2012
  23. ↑ Estonian Academy Publishers (2004). Trames. Estonian Academy Publishers. էջ 291. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  24. ↑ Martin Reichard (2006). The Eu-Nato Relationship: A Legal And Political Perspective. Ashgate Publishing, Ltd. էջ 197. ISBN 978-0-7546-4759-1. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  25. ↑ Irving Louis Horowitz (1981 թ․ հունիսի 1). Policy Studies Review Annual. Transaction Publishers. էջ 758. ISBN 978-0-8039-1315-8. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  26. ↑ Rémi Fournier Lanzoni (2004 թ․ մարտի 31). French Cinema: From Its Beginnings to the Present. Continuum International Publishing Group. էջ 105. ISBN 978-0-8264-1600-1. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  27. ↑ Judith Tydor Baumel (2001 թ․ մարտի 29). The Holocaust Encyclopedia. Yale University Press. էջ 184. ISBN 978-0-300-08432-0. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  28. ↑ Debbie Lackerstein (2012 թ․ մարտի 1). National Regeneration in Vichy France: Ideas and Policies, 1930-1944. Ashgate Publishing, Ltd. էջեր 17–21. ISBN 978-0-7546-6721-6. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ինչո՞ւ_մեռնել_հանուն_Դանցիգի&oldid=9417007» էջից