Իմիր

Իմիր;
Տեսակ	Հրիմտուրսեններ
Սեռ	արական
Երևի համընկնում է	միգուցե Brimir? և միգուցե Bláin?
Նստավայր	Գինունգագապ
Աշակերտ է	Գինունգագապ
Հայր	Manus?
Զավակներ	Þrúðgelmir?
	Ymir Վիքիպահեստում

Իմիր (իսլ.՝ Ýmir, /ˈiːmɪər/)^[3]^[4], որը նաև կոչվում է Աուրգելմիր, Բրիմիր կամ Բլայն, սկանդինավյան դիցաբանության մեջ ամբողջ յոտնարի նախնի՝ առաջին յոտուն։ Իմիրը հիշատակվում է ավելի վաղ շրջանի ավանդական նյութերի հիման վրա 13-րդ դարում կազմված «Բանաստեղծական Էդդայում», Սնորի Ստուրլուսոնի 13-րդ դարում գրված «Արձակ Էդդայում» և «սկալդական» ժանրի պոեզիայում։

«Բանաստեղծական Էդդայում» հավաքված չորս բանաստեղծությունների մի քանի տներում Իմիրը հիշատակվում է որպես նախնադարյան էակ, որը ծնվում է ատտեր (հին նորվ.՝ eitr) խմորիչ տոքսինից, որը կաթացել էր Էլիվագար կոչվող սառցե գետերից: Նա ապրում էր Գինունգագապի անխոտ անապատում: Իմիրն իր թևատակերից ծնում է արու և էգ, և նրա ոտքերի միաձուլումից ծնվում է վեցգլխանի էակ:

Բուրիի թոռները՝ Օդին, Վիլի և Վե աստվածները, Իմիրի մսից կերտում են հողը/երկիրը (այլ տեղերում մարմնավորված է որպես Յորդ անունով աստվածուհի), Իմիրի արյունից՝ օվկիանոսները, ոսկորներից՝ լեռները, մազերից՝ ծառերը, ուղեղից՝ ամպերը, գանգից՝ երկնակամարը, իսկ հոնքերից՝ միջանկյալ թագավորությունը՝ Միդգարդը, որտեղ ապրում է մարդկությունը: Բացի այդ, մի տան մեջ պատմվում է, որ աստվածները թզուկներին կյանք են տվել Իմիրի մսից և արյունից (կամ Երկրից և ծովից):

«Արձակ Էդդայում» ներկայացված է պատմություն, որը վերցված է, լրացնում և տարբերվում է «Բանաստեղծական Էդդայի» պատմություններից։ Ըստ «Արձակ Էդդայի», տարրական կաթիլներից Իմիրի ձևավորվելուց հետո առաջացել է նաև Աուդումբլան՝ նախնադարյան կովը, որի կաթով սնվել է Իմիրը։ «Արձակ Էդդան» նաև նշում է, որ երեք աստվածներ՝ Օդին, Վիլի և Վեն եղբայրները, սպանել են Իմիրին, և մանրամասնում է, որ Իմիրի մահից հետո նրա արյունը հսկայական ջրհեղեղ է առաջացրել։

Գիտնականները վիճելի են համարում այն, թե որքանով է Իմիրի մասին Սնորրիի պատմությունը «Արձակ Էդդայի» նպատակի համար հետևողական պատմություն սինթեզելու փորձ, և որքանով է Սնորրին դուրս եկել ավանդական նյութի շրջանակից։ Պատմական լեզվաբանության և համեմատական դիցաբանության միջոցով գիտնականները Իմիրը կապում են Տուիստոյի հետ` նախագերմանական էակ, որի մասին վկայում է Տակիտոսը իր «Գերմանիա» մ.թ. 1-ին դարի ազգագրական աշխատության մեջ, և Իմիրը նույնականացնում են որպես նախահնդեվրոպական դիցաբանության մեջ տեղ գտած նախնադարյան մի բանի արձագանք։

Վկայություններ

Բանաստեղծական Էդդա

Իմիրը հիշատակվում է «Բանաստեղծական Էդդայի» չորս բանաստեղծություններում՝ «Վյոլուսպա», «Վաֆթրուդնիսմալ», «Գրիմնիսմալ» և «Հինդլուլյոդ»: «Վյոլուսպա» -ում, որտեղ մեռյալ Վյոլվան (Völva, գուշակը) գիտելիքներ է հաղորդում Օդին աստծո միջոցով, Իմիրը երկու անգամ հիշատակվում է: Առաջին դեպքում՝ պոեմի երրորդ տան մեջ, Իմիրը հիշատակվում է անունով.

Հին ժամանակներում, որտեղ Իմիրն էր ապրում,
ո՛չ ավազ կար, ո՛չ ծով, ո՛չ էլ ալեկոծ ալիքներ։
Ոչ երկիր կար, ո՛չ վերևում՝ երկինք,
դա խորաբաց անդունդ էր, և ոչ մի տեղ խոտ չկար^[5]^: 4։

Վերոնշյալ թարգմանություններում Գիննունգագապ տեղանքի անվանումը թարգմանվում է որպես «քաոսային անդունդ» (Բենջամին Թորփ, 1866)^[6]^: 3 կամ «խորաբաց անդունդ» (yawning gap, Հենրի Բելոուս, 1923)^[5]^: 4: Ավելի ուշ պոեմում, ըստ երևույթին, մի քանի հղում է արվում Իմիրին Բրիմիր և Բլայն (այստեղ՝ Բլեյն ) անուններով:

Ապա տեղավորվեցին իրենց ժողովաթոռներին աստվածները,
սրբերը, և խորհրդակցեցին,
որպեսզի գտնեն, թե ով պետք է ստեղծի թզուկների ցեղը
Բրիմիրի արյունից և Բլեյնի ոտքերից^[5]^: 6։

Այս տան մեջ Բենջամին Թորփը Բրիմիրը (հին սկանդինավյան «արյունոտ խոնավությունը») և Բլեյնը թարգմանել է որպես ընդհանուր գոյականներ (ծովային հսկայի արյուն և գունատ ոսկորներ)^[6]^: 4։ Հենրի Բելոուսի թարգմանության մեջ Բրիմիրը և Բլեյնը սովորաբար համարվում են Իմիրին վերաբերող հատուկ անուններ^[5]^: 6:

«Վաֆրուդնիզմալ» պոեմում (քողարկված) Օդին աստվածը հնարամիտ խաղի մեջ է մտնում իմաստուն յոտուն Վաֆրուդնիրի (Vafþrúðnir) հետ։ Օդինը խնդրում է Վաֆրուդնիրին պատասխանել մի շարք հարցերի։ Առաջինում, որը վերաբերում է Իմիրին, Օդինը հարցնում է, թե որտեղից են առաջացել երկիրն ու երկինքը։ Յոտունը պատասխանում է Իմիրի մասնակցությամբ արարչագործության մասին պատմող պատմությամբ.

Իմիրի մարմնից ստեղծվեց երկիրը,
և նրա ոսկորներից՝ բլուրները,
այդ սառցե հսկայի գանգից՝ երկինքը,
և նրա արյունից՝ ծովը^[6]^: 14։

Իմիրի մարմնից կերտվեց երկիրը,
Եվ լեռները՝ նրա ոսկորներից,
Երկինքը՝ սառցե հսկայի գանգից,
Եվ օվկիանոսը՝ նրա արյունից^[5]^: 74:

Հարց ու պատասխանի շարունակությունում ևս մի քանի ակնարկներ ուղղակիորեն վերաբերում են կամ կարող են վերաբերվել Իմիրին։ Օդինը հարցնում է, թե հին յոտուններից որն է «Իմիրի տոհմի» ավագը, և Վաֆշրուդնիրը պատասխանում է, որ շատ, շատ վաղուց հենց Բերգելմիրն էր՝ Տրյուդգելմիրի որդին և Աուրգելմիրի թոռը։

Հաջորդ տանը Օդինը հարցնում է, թե որտեղից է Աուրգելմիրն այդքան վաղուց, որին Վաֆշրուդնիրը պատասխանում է, որ Էլիվագարից թույն է կաթել, և որ այդ կաթիլներն ավելացել են մինչև յոտուն դառնալը, և այս էակից էլ սերել է յոտնարը։

Վերջապես, Օդինը հարցնում է, թե ինչպես է այս էակը երեխաներ ստեղծել, չէ որ նա չի ունեցել կին յոտունի ընկերակցություն, որին Վաֆշրուդնիրը պատասխանում է, որ հին յոտունի թևատակերի տակից աղջիկ և տղա են աճել, իսկ նրա ոտքերից առաջացել է վեցգլխանի յոտուն^[5]^: 76–77 ^[7]^: 44 ^[6]^: 15–16 :

«Գրիմնիսմալ» պոեմում Օդին աստվածը (քողարկված որպես «Գրիմնիր») երիտասարդ Ագնարին փոխանցում է տիեզերաբանական գիտելիքներ։ Մի տան մեջ Օդինը հիշատակում է Իմիրին՝ հիշելով աշխարհի ձևավորումը նրա մարմնից.

Իմիրի մարմնից ստեղծվեց հողը,
նրա արյունից՝ ծովը,
նրա ոսկորներից՝ բլուրները,
նրա մազերից՝ ծառերն ու բույսերը,
նրա գանգից՝ երկինքը,
և նրա հոնքերից՝ նուրբ ուժերը,
կազմեցին Միդգարդը մարդկանց սերունդների համար,
բայց նրա ուղեղից ստեղծվեցին բոլոր ծանր ամպերը^[6]^:24–25:

Իմիրի մարմնից ստեղծվեց երկիրը,
և օվկիանոսը՝ նրա արյունից,
նրա ոսկորներից՝ բլուրները, նրա մազերից՝ ծառերը,
նրա գանգից՝ բարձր երկինքները։

Աստվածները Միթգարդը նրա հոնքերից ստեղծեցին,
և մարդկանց որդիների համար դրեցին,
և նրա ուղեղից՝ չար ամպերը,
նրանք ստեղծեցին, որպեսզի շարժվեն դեպի բարձունքներ»^[5]^{: 100–101}:

«Վյոլվայի գուշակության համառոտ մարգարեություն» (Völuspá hin skamma) սկանդինավյան պոեմի մի տողում (Hyndluljóð պոեմից), Իմիրը ևս մեկ անգամ հիշատակվում է։ Ըստ տողի՝ վյոլվաները (völva, գուշակուհի) սերում են Վիդոլֆրից, բոլոր մարգարեները՝ Վիլմեյըրից, բոլոր հմայողները՝ Սվարթոֆիից, և ամբողջ յոտնարը սերում է Իմիրից^[5]^: 229 ^[6]^: 111:

Արձակ Էդդա

Իմիրը հիշատակվում է «Արձակ Էդդայի» երկու գրքերում՝ «Գիլֆագինինգ» («Գիլֆիի տեսիլքը») և «Սկալդսկապարմալ» ( սկալդ «Պոեզիայի լեզու»)։ Առաջին հիշատակման մեջ՝ Գիլֆագինինգի 5-րդ գլխում Հարը, Ջաֆնհարը և Թրիդին (հին նորվ.՝ Hár, Jafnhár, Þriðji, Բարձրահասակը, Ճիշտ նույնքան բարձրահասակը և Երրորդը) երեք հսկաները պատմում են Գանգլերիին (քողարկված որպես առասպելական թագավոր Գիլֆի) այն մասին, թե ինչպես են առաջացել բոլոր բաները: Եռյակը բացատրում է, որ առաջին աշխարհը, որը գոյություն է ունեցել, Մուսպելն էր՝ փայլուն, կրակոտ հարավային շրջանը, որը բաղկացած էր բոցերից, անբնակելի էր: «Շատ դարեր» անց ստեղծվեց Նիֆլհայմրը, և դրա ներսում գտնվում է Հվերգելմիր աղբյուրը, որից հոսում են տասնմեկ գետեր^[8]^: 9–10 :

Գանգլերին հարցնում է երեք տղամարդկանց, թե ինչպիսին էր ամեն ինչ նախքան մարդկության առաջացումը։ Հարը (Բարձրահասակը) պատմում է, որ այս սառցե գետերը, որոնք կոչվում են Էլիվագար, այնքան հեռու էին հոսում իրենց ակունքից, որ դրանց հետ հոսող թունավոր նյութը կարծրանալով «ինչպես հնոցից եկող կլինկերը» կարծրանում էր՝ վերածվելով սառույցի։ Եվ, երբ այդ սառույցը կանգնելով դադարում էր հոսել, թույնից բարձրացող գոլորշին բարձրանալով նույն ուղղությամբ և սառչելով՝ վերածվում էր եղյամի։ Այս եղյամը շերտ առ շերտ ավելանում էր Գիննունգագապ անդունդի վրա^[8]^: 10 :

Ջաֆնհարը (Ճիշտ նույնքան բարձրահասակը) ավելացնում է, որ Գիննունգագապի հյուսիսային մասը լի էր սառույցով և ջինջառով, և գոլորշի ու քամի էր փչում դրանից։ Սակայն Գիննունգագապի հարավային մասը պայծառ էր՝ Մասպելից թռչող կայծերի և հալված շիթերի պատճառով։ Թրիդին (Երրորդը) նշում է, որ «եթե Նիֆլհայմից ցուրտ էր փչում, և ամեն ինչ մռայլ էր, ապա Մասպելին մոտ մասը տաք ու պայծառ էր, իսկ Գիննունգագապն այքան մեղմ էր, որքան անխռով երկինքը»։ Թրիդին ավելացնում է, որ երբ ջինջառ-եղյամն ու տաք օդը հանդիպում էին, այն հալվում ու կաթում էր, և առատորեն հեղուկ էր հոսում։ Այս հեղուկն աստիճանաբար մարդու կերպարանք է ստացել, և այդ պատճառով նրան անվանում են Իմիր (իսկ յոտնարի շրջանում հայտնի է որպես Աուրգելմիր), յոտունները բոլորն էլ նրանից են սերում։ Թրիդին, Այս երկու անունները հիմնավորելու համար, մեջբերում է մեկական տուն «Վյոլվայի համառոտ մարգարեություն» (Völuspá hin skamma) պոեմից^[9] և «Վաֆշրուդնիսմալ» առասպելից^[8]^: 10 :

Գանգլերին հարցնում է, թե ինչպես են Իմիրից սերունդներ առաջացել, ինչպես են առաջացել այլ էակները, և արդյոք Իմիրը աստված է համարվում: Հարն ասում է, որ Իմիրը աստված չէր, և «նա չար էր, ինչպես և նրա բոլոր սերունդները»: Հարը բացատրում է, որ Իմիրն ամբողջ յոտնարի (մասնավորապես՝ հռիմթուրսարների ) նախնին է, և որ երբ Իմիրը քնում էր, քրտնում էր, իսկ նրա ձախ և աջ ձեռքերի թևատակերից առաջացան տղամարդ և կին, իսկ նրա ձախ ոտքից ծնվեց որդի՝ աջ ոտքով, իսկ նրանցից էլ սերունդներն են առաջացել^[8]^: 11:

Գանգլերին հարցնում է, թե որտեղ է ապրում Իմիրը և ինչով է կերակրվում: Հարը բացատրում է, որ կաթիլներից հետո ծնվել է Աուդումբլա անունով մի կով: Նրա պտուկներից հոսում էին կաթի չորս գետեր, և դրանից կերակրվում էր Իմիրը: Գանգլերին հարցնում է, թե ինչով է կովը սնվում, և Հարը պատասխանում է, որ կովը լիզում է աղի եղյամից առաջացած քարերը: Առաջին օրը Աուդումբլան լիզում է եղյամի քարերը, և այդ երեկոյան այդ տեղում երևում են մի մարդու մազեր: Երկրորդ օրը երևում է մարդու գլուխ: Երրորդ օրը սառույցի միջից երևում է առաջին կենդանի էակը՝ մի տղամարդ: Այս տղամարդուն անվանում են Բուրի, նա խոշոր, հզոր և գեղեցիկ էր: Բուրին ուներ որդի՝ Բյորր, որն ամուսնանում է յոտուն Բեստլայի՝ Բյոլշորնի դստեր հետ: Նրանք ունենում են երեք որդի՝ Օդին, Վիլի և Վե: Հարը հավելում է, որ «Օդինը և նրա եղբայրները պետք է լինեն երկնքի և երկրի տիրակալները. մեր կարծիքով, պետք է այդպես կոչվի։ Սա մեր իմացած ամենամեծի և ամենափառահեղի անունն է, և դուք լավ կանեիք, որ համաձայնեիք նրան նույնպես այդպես կոչել»^[8]^: 11:

Հարը պատմում է, որ Օդինը, Վիլին և Վեն սպանում են Իմիրին, և նրա վերքերից այնքան շատ արյուն է դուրս հորդում, որ դրա մեջ խեղդվում են բոլոր յոտունները, բացի երկուսից՝ Բերգելմիրից ու նրա կնոջից (անանուն), որն իր կնոջ հետ ողջ էր մնացել լյուդրի (lúðr)^{[Ն 1]}վրա և վերաբազմացնում է յոտնարին:

Գանգլերին հարցնում է, թե ի՞նչ են արել այդ դեպքում երեքը (Օդինը, Վիլին և Վեն), որ Հարը, Ջաֆնհարը և Թրիդին հավատում են, որ այդ եռյակը աստվածներ են։ Հարը (Բարձրահասակը) ասում է, որ եռյակը Իմիրի մարմինը տարել է Գիննունգագապի կենտրոնական մաս և նրա մարմնից ստեղծել Երկիրը, նրա արյունից՝ ծովն ու լճերը, նրա ոսկորներից՝ ժայռերը, նրա ատամներից, սեղանատամներից և ոսկորներից՝ ավազակույտերը ու քարերը։ Ջաֆնհարը (Ճիշտ նույնքան բարձրահասակը) հավելում է, որ նրա արյունահոսող վերքերից նրանք ստեղծել են Երկիրը շրջապատող ծովը։ Թրիդին (Երրորդն) ասում է, որ եռյակը վերցրել է նրա գանգը և դրել է այն Երկրի վերևում, և դրանից ստեղծել երկինքը։ Նրանք երկինքը դրեցին երկրի վերևում, և երկնակամարը պահելու համար նրա չորս անկյուններում տեղադրեցին չորս թզուկների՝ Նորդրի, Սուդրի, Աուստրի և Վեստրի (Հյուսիս, Հարավ, Արևելք և Արևմուտք)։ Որից հետո Եռյակը վերցրել է Մասպելից թռչող հալված մասնիկներն ու կայծերը: «Նրանք ամրացրել են բոլոր լուսատուները, որոշները երկնքում, որոշները երկնքի այն կողմ` պատահական ուղղությամբ, բայց նրանք նշանակել են դրանց դիրքերը և սահմանել նրանց ուղղությունները»։ Թրիդին մեջբերում է կատարում Վյոլուսպայի մի տնից՝ հիմնավորելու համար, որ այս երկնային լուսատուների միջոցով են հաշվվել և թվարկվել օրերն ու տարիները, և որ այդ տունը արտացոլում է, որ տիեզերական մարմինները չգիտեին իրենց տեղերը Երկրի ստեղծումից առաջ^[8]^: 12:

Գանգլերին նկատում է, որ այն, ինչ նա հենց նոր լսեց, ուշագրավ է, քանի որ կոնստրուկցիան և՛ հսկայական է, և՛ մեծ հմտությամբ է կառուցված, և հարցնում է, թե ինչպիսի կառուցվածք ունի Երկիրը։ Հարը պատասխանում է, որ Երկիրը շրջանաձև է, և դրա շուրջը ձգվում են ծովի խորքերը։ Աստվածները ափերի երկայնքով հողերը տվել են յոտուններին։ Սակայն երկրի ներսում նրանք Իմիրի թարթիչներից ամրոց կառուցեցին յոտունների թշնամանքի դեմ։ Այս ամրությունը նրանք անվանեցին Միդգարդ։ Ավելին, նրանք վերցրին Իմիրի ուղեղը և նետեցին այն դեպի երկինք, և դրանցից ստեղծեցին ամպերը։ Ի հիմնավորում Վյոլուսպայից մեջբերվում է ևս երկու տուն^[8]^: 12–13:

Ավելի ուշ Գիլֆագինինգ (Gylfaginning, «Գիլֆիի տեսիլքը») պատումում Հարը բացատրում է թզուկների ծագումը։ Հարն ասում է, որ Ասգարդի կառուցումից հետո աստվածները բազմել են իրենց գահերին և ժողով արել։ Այնտեղ նրանք «քննարկում են, թե որտեղից են թզուկները հայտնվել. նրանք առաջացել են հողից և երկրի ընդերքից՝ ինչպես որդեր։ Թզուկները նախ ձևավորվել և կյանք են ձեռք բերել Իմիրի մարմնում, ապա դարձել որդեր, բայց աստվածների կամքով նրանք գիտակցություն և խելք են ձեռք բերել և մարդու կերպարանք ստացել, չնայած ապրում են հողի և ժայռերի մեջ»։ Այնուհետև մեջբերվում է Վյոլուսպա գրքի տողերը, որտեղ առկա են թզուկների անունները, թզուկների տոհմածառը ցույց տալու համար^[8]^: 16–17 :

«Սկալդսկապարմալ» գրքում տրամադրվում են երկնքին վերաբերող բանաստեղծական միջոցներ, որոնցից մի քանիսը վերաբերում են «Գիլֆագինինգ» մասում Իմիրին վերաբերող պատմությանը, այդ թվում՝ «Իմիրի գանգը» և «Յյոտունի գանգը», կամ «թզուկների բեռը» կամ «Վեստրիի և Աուստրիի, Սուդրի, Նորդրի սաղավարտը»։ Ներկայացված է նաև 11-րդ դարի յարլա սկալդ-գրող Արնոր Տորդարսոնի աշխատության մի հատված, որտեղ երկինքն անվանվում է «Իմիրի հին գանգ»^[8]^: 88:

Ավելի ուշ Սկալդսկապարմալում տրվում են երկրի համար բանաստեղծական տերմիններ, այդ թվում՝ «Իմիրի մարմինը», որին հաջորդում է «ծովի» համար բանաստեղծական տերմինների բաժինը, որտեղ ներկայացված է սկալդ Օրմր Բարեյյարլսկալդի ստեղծագործության մի հատված, որտեղ ծովն անվանվում է «Իմիրի արյուն»^[8]^: 90 : Երկու անունները` Աուրգելմիր և Իմիր (Aurgelmir և Ymir ), հայտնվում են յոտունների (jötnar) ցուցակում «Սկալդսկապարմալի» ( սկալդ «Պոեզիայի լեզու»Skáldskaparmál) Նաֆնատուլուր (Nafnaþulur) ալիտերացիոն բաժնում^[8]^{: 155–156} :

Ընդունելություն

Աղբյուրներ

Քանի որ Գիլֆագինինգը ներկայացնում է մի ամբողջական պատմություն, որը և՛ մեջբերում է «Բանաստեղծական Էդդայում» հանդիպող տարբեր բանաստեղծություններից տողեր (ինչպես նշված է վերևում), և՛ պարունակում է եզակի տեղեկատվություն՝ առանց աղբյուրի (օրինակ՝ «Աուդումբլա »-ն), գիտնականները քննարկել են, թե որքանով Սնորրին հասանելիություն է ունեցել այլևս չպահպանված արտաքին աղբյուրներին, և որքանով է նա սինթեզել պատմությունը՝ հիմնվելով իր հասանելիության վրա^[11]^{: 276–277} ^[12]^: 199 :

Այս իրավիճակի վերաբերյալ գիտնական Գաբրիել Տուրվիլ-Պետրեն մեկնաբանում է (1964), որ «ըստ Սնորրիի պոեմի տեքստի, սկզբում ոչինչ չկար, բացի դատարկությունից, չնայած այլ տեքստերի համաձայն, հսկա Իմիրն արդեն գոյություն ուներ այդ ժամանակ։ Հաշվի առնելով, թե ըստ Սնորրիի, և ըստ Վաֆրուդնիզմալի, ինչպես է ձևավորվել Իմիրը (Աուրգելմիրը), կարելի է ենթադրել, որ Սնորրին հետևել է «Վյոլուսպայի ավելի լավ տարբերակի» վրա: Իսկ ինչ վերաբերում է Սնորրիի կոսմոգենեզի մասին ընդհանուր առմամբ պատմությանը, որ «բանաստեղծական աղբյուրների այս ուրվագծերից, որոնցից նա հիմնականում քաղել է նյութը, ակնհայտ է, որ Սնորրին նկարագրել է մի քանի միջադեպեր, որոնք չեն կարող կապվել դրանց հետ, գոնե իրենց պահպանված ձևերով»։ Տուրվիլ-Պետրեն որպես վառ օրինակ է բերում Սնորրիի Աուդումբլայի մասին պատմությունը՝ նշելով հնդեվրոպական զուգահեռները (պարսկական և վեդայական) և եգիպտական զուգահեռը եգիպտական աստվածուհի Հաթորի կերպարի հետ^[11]^{: 276–277}:

Հ.Ռ.Ե. Դեյվիդսոնը (1964) նշում է, որ «ստեղծագործության առասպելի սկզբնական ձևը հյուսիսում հեշտ չէ որոշել։ Սնորրին գիտեր առնվազն երեք առանձին պատմությունների մասին»^[12]^: 198 :

Տուիստո, զուգահեռներ և նախահնդեվրոպական կրոն

Մ. թ. 1-ին դարում հռոմեացի պատմաբան Տակիտոսը իր «Գերմանիա» ազգագրական աշխատության մեջ գրում է, որ գերմանական ժողովուրդները երգեր էին երգում Երկրից ծնված Տուիստո անունով նախնադարյան աստծո մասին, և որ նա գերմանական ժողովուրդների նախահայրն էր։ Տուիստոն նախագերմանական թեոնիմի լատինացված ձևն է, որը որոշակի վեճի առարկա է։ Պատմական լեզվաբանության միջոցով որոշ գիտնականներ Տուիստոին կապում են նախագերմանական Տիվազ թեոնիմի հետ, մինչդեռ մյուս գիտնականները պնդում են, որ անունը վերաբերում է «երկակի» կամ հերմաֆրոդիտ էակի (համեմատեք հին շվեդական tvistra-ի հետ, որը նշանակում է «առանձին»)։ Վերջին ստուգաբանությունը գիտնականներին հանգեցրել է Իմիրի հետ կապի՝ թե՛ լեզվական, թե՛ դիցաբանական հիմքերով^[12]^: 199:

Պատմական լեզվաբանության և համեմատական դիցաբանության միջոցով գիտնականները Իմիրը կապել են այլ նախնադարյան, երբեմն հերմաֆրոդիտ կամ երկվորյակ էակների հետ այլ հնդեվրոպական դիցաբանություններում և վերականգնել են նախա-հնդեվրոպական տիեզերաբանական վերլուծության տարրերը: Իմիրին որպես վառ օրինակ բերելով՝ գիտնականներ Դ. Ք. Ադամսը և Ջ. Պ. Մալորին մեկնաբանում են, որ «[Նախա-հնդեվրոպական] տիեզերագիտական առասպելը կենտրոնացած է աստվածային էակի՝ կամ մարդակերպ, կամ խոշոր եղջերավոր անասունի՝ մասնատման և տիեզերքի ստեղծման վրա դրա տարբեր տարրերից»:

Բերված այլ օրինակներից են հին իռլանդական «Ցուլի առևանգումը Քուլեյնջիից» (Táin Bó Cúailnge) սագայի կուլմինացիոն ավարտը, որտեղ վերլուծվում է ցուլը, որը կազմում է իռլանդական աշխարհագրությունը, և առասպելի ակնհայտորեն քրիստոնեացված ձևերը, որոնք հանդիպում են «Աղավնիի գիրք» (Голубиная книга) հին ռուսական պոեմում, Էմսիգի ֆրիզական կոդեքսում և իռլանդական ձեռագրում (BM MS 4783, folio 7a):

Բերված այլ օրինակներից են.

Օվիդիոսի մ. թ. ա. 1-ին դարիլատինական «Մետամորֆոզներ» աշխատությունը, որտեղ նկարագրվում է, թե ինչպես են Ատլաս աստծո մորուքը և մազերը անտառների վերածվում, ոսկորները՝ քարի, ձեռքերը՝ լեռնագագաթների և այլնը։
Մ. թ. 9-րդ դարի միջին պարսկական «Շկենդ Գումանիգ Վիզարը» (Škend Gumānīg Wizār), որտեղ չարագործ Կունիի մաշկը դառնում է երկինք, նրա մարմնից առաջանում է երկիրը, նրա ոսկորներից՝ լեռները, իսկ մազերից՝ բույսերը։
Մ. թ. ա. 10-րդ դարի հին հնդկական«Պուրուշա սուկտան» (puruṣa — «մարդ») «Ռիգվեդայի» օրհներգությունից, որտեղ նկարագրվում է, թե ինչպես են հերձել նախնադարյան մարդ Պուրուշային. նրա աչքից առաջացել է արևը, բերանից՝ կրակը, շնչառությունից՝ քամին, ոտքերից՝ երկիրը և այլն:

Պահպանված աղբյուրների շարքում Ադամսն ու Մալորին ամփոփում են, որ «ամենատարածված համընկնումները, կամ ավելի ճիշտ՝ ածանցյալները հետևյալն են. Մարմին = Երկիր, Ոսկոր = Քար, Արյուն = Ջուր (ծով և այլն), Աչքեր = Արև, Միտք = Լուսին, Ուղեղ = Ամպ, Գլուխ = Երկինք, Շունչ = Քամի»^[13]^: 129 :

Ադամսն ու Մալորին գրում են, որ «Եվ՛ կոսմոգոնիական առասպելում, և՛ դրա հիմնարար տարրում կենտրոնական ասպեկտներից մեկը զոհաբերության գաղափարն է (եղբոր, հսկայի, խոշոր եղջերավոր անասունի և այլն): Զոհաբերության և կոսմոգոնիայի միջև կապը միայն նախնադարյան իրադարձություն չէր, այլ հնդեվրոպացիների շրջանում զոհաբերության ամբողջ գործողությունը կարող է դիտվել որպես տիեզերքի վերստեղծում, որտեղ տարրերը անընդհատ վերամշակվում էին: ... Այսպիսով, զոհաբերությունը ներկայացնում է զոհի սկզբնական տիեզերական մասնատման ստեղծագործական վերստեղծումը և օգնում է նյութական իրերը վերադարձնել աշխարհ»^[13]^: 130:

Այլ

Դևիդսոնը հետագայում կապում է Օդինի կողմից երկինք նետված յոտունի՝ Þjazi -ի աչքերի և Թոր աստծո կողմից երկինք նետված Աուրվանդիլի սառած մատի մասին պատմությունները, որտեղ առաջին դեպքում աչքերը վերածվել են աստղերի, իսկ երկրորդ դեպքում աստղի, որը հայտնի է՝ «Աուրվանդիլի ոտքի մատ» անունով։ Դևիդսոնը մեկնաբանում է, որ «այս առասպելներն ակնհայտորեն կապված են համաստեղությունների անունների հետ, սակայն սառած մատի մասին տարօրինակ հղումը ենթադրում է, որ կա որոշակի կապ սառույցից դուրս եկած հսկայի ստեղծման լեգենդի հետ»^[12]^{: 199–200}:

Տես նաև

Նշումներ

↑ Սնորիի պատմության հիման վրա՝ հին սկանդինավյան «լյուդր» (lúðr) բառը կարող էր վերաբերել «դագաղի»^[9]^[10]^:18, «օրորոցի», «սնդուկի» կամ ջրաղացի որևէ փայտե մասի^[8]^: 11:

Ծանոթագրություններ

↑ Cassell's Dictionary of Norse Myth & Legend — 2002. — P. 72. — 494 p. — ISBN 0-304-36385-5
↑ Cassell's Dictionary of Norse Myth & Legend — 2002. — P. 61. — 494 p. — ISBN 0-304-36385-5
↑ «Ýmir, †Ymir». Íslensk orðsifjabók. Reykjavík: Orðabók Háskólans. 1989.
↑ «Ymir». Random House Webster's Unabridged Dictionary. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 30-ին.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 ^5,6 ^5,7 Bellows, H.A. (1923). The Poetic Edda. American-Scandinavian Foundation.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 ^6,4 ^6,5 The Elder Edda of Saemund Sigfusson. Translated by Thorpe, B. Norrœna Society. 1866.
↑ The Elder Edda: A book of Viking lore. Translated by Orchard, Andy. Penguin Classics. 2011. ISBN 978-0-14-043585-6.
↑ ^8,00 ^8,01 ^8,02 ^8,03 ^8,04 ^8,05 ^8,06 ^8,07 ^8,08 ^8,09 ^8,10 ^8,11 Edda. Translated by Faulkes, Anthony. Everyman's Library. 1995. ISBN 0-460-87616-3.
↑ ^9,0 ^9,1 Orchard, Andy (1997). Dictionary of Norse Myth and Legend (անգլերեն). Cassell. ISBN 978-0-304-34520-5.
↑ Lindow, John (2002 թ․ հոկտեմբերի 17). Norse Mythology: A Guide to Gods, Heroes, Rituals, and Beliefs (անգլերեն). Oxford University Press. էջ 75. ISBN 978-0-19-983969-8.
↑ ^11,0 ^11,1 Turville-Petre, E.O.G. (1964). Myth and Religion of the North: The religion of ancient Scandinavia. Holt, Rhinehart, and Winston.
↑ ^12,0 ^12,1 ^12,2 ^12,3 Davidson, H.R. Ellis (1990). Gods and Myths of Northern Europe. Penguin Books. ISBN 0-14-013627-4.
↑ ^13,0 ^13,1 Adams, D.Q.; Mallory, J.P. (1997). Encyclopedia of Indo-European Culture. Taylor & Francis. ISBN 978-1-884964-98-5.

Արտաքին հղումներ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իմիր» հոդվածին։

[11] Սնորիի պատմության հիման վրա՝ հին սկանդինավյան «լյուդր» (lúðr) բառը կարող էր վերաբերել «դագաղի»^[9]^[10]^:18, «օրորոցի», «սնդուկի» կամ ջրաղացի որևէ փայտե մասի^[8]^: 11:

[_53156b3345118b55-1] Cassell's Dictionary of Norse Myth & Legend — 2002. — P. 72. — 494 p. — ISBN 0-304-36385-5

[_76f09ae07e3790a5-2] Cassell's Dictionary of Norse Myth & Legend — 2002. — P. 61. — 494 p. — ISBN 0-304-36385-5

[3] «Ýmir, †Ymir». Íslensk orðsifjabók. Reykjavík: Orðabók Háskólans. 1989.

[4] «Ymir». Random House Webster's Unabridged Dictionary. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 30-ին.

[:0-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 ^5,6 ^5,7 Bellows, H.A. (1923). The Poetic Edda. American-Scandinavian Foundation.

[:1-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 ^6,4 ^6,5 The Elder Edda of Saemund Sigfusson. Translated by Thorpe, B. Norrœna Society. 1866.

[7] The Elder Edda: A book of Viking lore. Translated by Orchard, Andy. Penguin Classics. 2011. ISBN 978-0-14-043585-6.

[:2-8] 8,00 ^8,01 ^8,02 ^8,03 ^8,04 ^8,05 ^8,06 ^8,07 ^8,08 ^8,09 ^8,10 ^8,11 Edda. Translated by Faulkes, Anthony. Everyman's Library. 1995. ISBN 0-460-87616-3.

[:3-9] 9,0 ^9,1 Orchard, Andy (1997). Dictionary of Norse Myth and Legend (անգլերեն). Cassell. ISBN 978-0-304-34520-5.

[10] Lindow, John (2002 թ․ հոկտեմբերի 17). Norse Mythology: A Guide to Gods, Heroes, Rituals, and Beliefs (անգլերեն). Oxford University Press. էջ 75. ISBN 978-0-19-983969-8.

[Turville-Petre-1964-12] 11,0 ^11,1 Turville-Petre, E.O.G. (1964). Myth and Religion of the North: The religion of ancient Scandinavia. Holt, Rhinehart, and Winston.

[Davidson-1990-13] 12,0 ^12,1 ^12,2 ^12,3 Davidson, H.R. Ellis (1990). Gods and Myths of Northern Europe. Penguin Books. ISBN 0-14-013627-4.

[Adams=Mallory-1997-14] 13,0 ^13,1 Adams, D.Q.; Mallory, J.P. (1997). Encyclopedia of Indo-European Culture. Taylor & Francis. ISBN 978-1-884964-98-5.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[Ն 1]

[11]

[12]

[13]

[10]