Կորնգան

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Կորնգան (այլ կիրառումներ)

Կորնգան

Դասակարգում
Թագավորություն	Բույսեր (Plantae)
Տիպ/Բաժին	Անոթավոր բույսեր (Tracheophyta)
Ենթատիպ	Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes)
Կարգ	Բակլածաղկավորներ (Fabales)
Ընտանիք	Բակլազգիներ (Fabaceae)
Ենթաընտանիք	Բակլայիններ (Faboideae)
Տրիբա	Hedysareae
Ցեղ	Կորնգան (Onobrychis) Mill., 1754

Կորնգան (լատին․՝ Onobrychis Adans), բակլազգիների (թիթեռնածաղկավորներ) ընտանիքի միամյա կամ բազմամյա խոտաբույսերի, հազվադեպ՝ թփերի ցեղ։ Հայտնի է ավելի քան 130 այլ տվյալներով՝ 100) վայրի տեսակ։ Մշակության մեջ կա 3 տենակ՝ սովորական կամ միահար, անդրկովկասյան կամ երկհար և ավազային կորնգան։

Անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անվանումը այլ լեզուներով. անգլ.՝ Sainfoin, վրաց.՝ ესპარცეტი, իսպ.՝ Onobrychis, կատ.՝ Trepadella, չինարեն՝ 紅豆草, լիտ.՝ Esparcetas, գերմ.՝ Esparsetten, հոլ.՝ Esparcette, պորտ.՝ Sanfeno, թուրքերեն՝ Adi korunga, ֆր.՝ Sainfoin, էսպերանտո՝ Onobriko

Կենսաբանական նկարագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցողունը կանգուն է, ճյուղավորվող, բարձրությունը 30-100 (և ավելի) սմ, տերևները՝ կենտ փետրաձև։ Ծաղկաբույլը ողկույզ է, ծաղիկները՝ դեղին, վարդագույն, կարմրավուն, երբեմն՝ սպիտակ։ Ունդը՝ հաճախ փշոտ, միասերմ։ Ծաղկում է մայիս-հունիսիև։ Պտուղը թույլ յտավոտ, չճեղքվող ունդ է։ Սերմը երիկամաձև է կամ կլոր, բաց գորշագույն կամ սև։ Կորնգանը երաշտադիմացկուն, ձմեռադիմացկուն, խաչաձև փոշոտվող բույս է։

Կորնգանը ՀՀ-ում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՀՀ-ում՝ 21 տեսակ՝

կորնգան ամենաբարձր (Օ.altissima),
կորնգան Հայաստանի (Օ. hajastana),
կորնգան կադմեյական (Օ. cadmea),
կորնգան եղջյուրավոր (Օ. cornuta),
կորնգան սրանավակ (Օ. oxytropoides)։

ՀՀ-ում վայրի վիճակում հանդիպում է ցածր, միջին և բարձրլեռնային գոտիներում։ Աճում է մարգագետիններում, արոտավայրերում, քարքարոտ ու խճոտ լանջերին, թփուտներում և այլն։

Տեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Onobrychis acaulis Bornm.
Onobrychis aequidentata (Sm.) d'Urv.
Onobrychis afghanica Sirj. & Rech.f.
Onobrychis alatavica Bajtenov
Onobrychis alba (Waldst. & Kit.) Desv.
- Onobrychis alba ssp. calcarea (Vandas) P.W.Ball
Onobrychis aliacmonia Rech.f.
Onobrychis altissima Grossh.
Onobrychis alyassinicus Parsa
Onobrychis amoena Popov & Vved.
Onobrychis andalanica Bornm.
Onobrychis angustifolia Chinth. (= O. petrae sensu auct. fl. Cauc.)
Onobrychis arenaria (Kit.) DC.
- Onobrychis arenaria ssp. arenaria (= O. tanaitica Spreng., O. viciifolia sensu auct. fl. Ross.)
- Onobrychis arenaria ssp. sibirica (Besser) P.W.Ball (= O. tanaitica sensu auct. non Spreng.)
- Onobrychis arenaria ssp. tommasinii (Jord.) Asch. & Graebn.
Onobrychis argyrea Boiss. (= O. ornata)
Onobrychis arnacantha Boiss.
Onobrychis atropatana Boiss. (=? O. heterophylla sensu Trautv.)
Onobrychis aucheri Boiss.
Onobrychis baldshuanica Sirj.
Onobrychis bertiscea Sirj. & Rech.f.
Onobrychis bicornis Vassilcz. (validity requires confirmation)
Onobrychis biebersteinii Sirj. (= O. sativa sensu Ledeb.)
Onobrychis bobrovii Grossh.
Onobrychis buhseana Boiss.
Onobrychis "buhseana" Bunge (validity requires confirmation)
Onobrychis bungei Boiss.
Onobrychis cadevallii Jahand. et al.
Onobrychis caput-galli (L.) Lam. Cock's Head
Onobrychis chorassanica Boiss. (= O. circinnata sensu auct. fl. As. Med. non Ledeb., O. radiata sensu auct. fl. As. Med., O. vaginalis sensu auct. fl. As. Med.)
Onobrychis conferta (Desf.) Desv.
- Onobrychis conferta ssp. hispanica (Sirj.) Guitt. & Kerguelen
Onobrychis cornuta (L.) Desv.
Onobrychis crista-galli (L.) Lam.
Onobrychis cyri Grossh. (=? O. viciaefolia sensu Trautv.)
Onobrychis daghestanica Grossh.
Onobrychis darwasicaa Vassilcz.
Onobrychis dealbata Stocks
Onobrychis degenii Dorfl.
Onobrychis depauperata Boiss.
Onobrychis dielsii (Sirj.) Vassilcz.
Onobrychis ebenoides Boiss. & Spruner
Onobrychis echidna Lipsky
Onobrychis elymaitiaca Boiss. & Hausskn.
Onobrychis eubrychidea Boiss.
Onobrychis fallax Freyn & Sint.
Onobrychis ferganica (Sirj.) Grossh.
Onobrychis freitagii Rech.f.
Onobrychis galegifolia Boiss.
Onobrychis gaubae Bornm.
Onobrychis gontscharovii Vassilcz. (= O. lipskyi sensu auct. non Korovin)
Onobrychis gracilis Besser (= O. longeaculeata (Pacz.) Wissjul., O. petrae sensu Besser)
Onobrychis grandis Lipsky
Onobrychis grossheimii B.Fedtsch.
Onobrychis gypsicola Rech.f.
Onobrychis hajastana Grossh.
Onobrychis hamata Vassilcz.
Onobrychis haussknechtii Boiss.
Onobrychis heliocarpa Boiss.
Onobrychis heterophylla C.A.Mey.
Onobrychis hohenackerana C.A.Mey.
Onobrychis humilis (Loefl.) G.López
- Onobrychis humilis ssp. humilis
- Onobrychis humilis ssp. matritensis (Boiss. & Reut.) Greuter & Burdet (= O. longeaculeata (Boiss.) Pau)
Onobrychis hypargyrea Boiss.
Onobrychis iberica Grossh.
Onobrychis inermis Steven
Onobrychis iranica Bornm.
Onobrychis iranshahrii Rech.f.
Onobrychis jailae Czernova
Onobrychis kabylica (Bornm.) Sirj.
Onobrychis kachetica Boiss. & Buhse
Onobrychis kemulariae Chinth. (= O. biebersteinii sensu auct. fl. Cauc.)
Onobrychis kermanensis (Sirj. & Rech.f.) Rech.f.
Onobrychis kluchorica Chinth.
Onobrychis komarovii Grossh.
Onobrychis kotschyana Fenzl
Onobrychis lahidjanicus Parsa
Onobrychis laxiflora Baker (=? O. schugnanica)
Onobrychis longipes Bunge
Onobrychis lunata Boiss.
Onobrychis luristanica Rech.f.
Onobrychis macrorrhiza Rech.f.
Onobrychis major (Boiss.) Hand.-Mazz.
Onobrychis majorovii Grossh.
Onobrychis mazanderanica Rech.f.
Onobrychis megalobotrys Aitch. & Hemsl. (= O. vaginalis sensu auct. non C.A.Mey. non fl. As. Med.)
Onobrychis megaloptera Kovalevsk. (=? O. chorassanica sensu Nikitina)
Onobrychis megataphros Boiss.
Onobrychis melanotricha Boiss. (=? O. belangeri, =? O. linearis)
Onobrychis mermuelleri Podlech & Rech.f.
Onobrychis meschetica Grossh.
Onobrychis michauxii DC.
Onobrychis micrantha Schrenk
Onobrychis microptera Baker
Onobrychis montana DC.
Onobrychis nemecii Sirj.
Onobrychis nikitinii Orazm.
Onobrychis novopokrovskii Vassilcz.
Onobrychis nummularia Boiss.
Onobrychis oxyodonta Boiss.
Onobrychis oxyptera Boiss.
Onobrychis oxytropoides Bunge
Onobrychis pallasii (Willd.) M. Bieb.
Onobrychis pallida Boiss. & Kotschy
Onobrychis paucidentata Pomel (validity requires confirmation)
Onobrychis persica Sirj. & Rech.f.
Onobrychis petraea (Willd.) Fisch.
Onobrychis pindicola Hausskn.
Onobrychis plantago Bornm.
Onobrychis poikilantha Rech.f.
Onobrychis psoraleifolia Boiss.
Onobrychis ptolemaica (Delile) DC.
Onobrychis ptychophylla Sirj. & Rech.f.
Onobrychis pulchella Schrenk
Onobrychis pyrenaica (Sennen) Sirj.
Onobrychis radiata (Desf.) M.Bieb. (= O. circinata Ledeb.
Onobrychis rechingerorum Wendelbo
Onobrychis reuteri Leresche
Onobrychis ruprechtii Grossh.
Onobrychis samanganica Rech.f.
Onobrychis saravschanica B.Fedtsch. (= O. amoena sensu auct. non Popov & Vved., O. baldshuanica sensu auct. non Sirj., O. baldzuanica Sirj., O. circinata sensu auct. non Ledeb. non fl. As. Med.)
Onobrychis sauzakensis Sirj. & Rech.f.
Onobrychis saxatilis (L.) Lam.
Onobrychis schahuensis Bornm.
Onobrychis schuschajensis O.D.Agajeva
Onobrychis scrobiculata Boiss.
Onobrychis sennenii Sirj.
Onobrychis shahpurensis Rech.f.
Onobrychis sintenisii Bornm.
Onobrychis sirdjanicus Parsa
Onobrychis sojakii Rech.f.
Onobrychis sphaciotica Greuter
Onobrychis spinosissima Baker
Onobrychis splendida Rech.f. & Podlech
Onobrychis stenorhiza DC.
Onobrychis stewartii Baker
Onobrychis subacaulis Boiss.
Onobrychis subnitens Bornm.
Onobrychis supina (Vill.) DC.
Onobrychis susiana Nabelek
Onobrychis szovitsii Boiss.
Onobrychis talagonica Rech.f.
Onobrychis tavernieraefolia Boiss.
Onobrychis tesquicola Krytzka
Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv.
Onobrychis transcaspica V.V.Nikitin
Onobrychis transcaucasica Grossh.
Onobrychis transsilvanica
Onobrychis vaginalis C.A.Mey.
Onobrychis vassilczenkoi Grossh.
Onobrychis verae Sirj. (= O. lipskyi Korovin)
Onobrychis venosa (Desf).Desv.
Onobrychis viciifolia Scop. (= O. sativa Lam.)
Onobrychis wettsteinii Nabelek

Հոմանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Dendrobrychis (DC.) Galushko,
Xanthobrychis Galushko

Մշակության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մշակության մեջ (հիմնականում նախալեռնային և լեռնային գոտիներում) տարածված են՝

կորնգան սովորական կամ միահար (Օ. viciaefolia),
կորնգան առաջավորասիական կամ բազմահար (Օ. antasiatica)
կորնգան ավազային (Օ. arenaria) տեսակները։

Նշանակություն և կիրառում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բոլոր տեսակները սննդանյութերով հարուստ, լավորակ կերեր են։ Օգտագործվում է խոտը, կանաչ զանգվածը, ծղոտը։ 100 կգ խոտը համապատասխանում է 53 կերային միավորի։ Նրա հողը հարստացնում է ազոտով։ Թեքություններում ցանվում է որպես հողատարման դեմ պայքարի միջոց։ Լավագույն մեղրատու բույս է։ արժեքավոր կերաբույսեր են. օգտագործվում են չոր խոտը, կանաչ զանգվածը, ծղոտը։ Երաշտա- և ձմեռադիմացկուն է, հողը հարստացնում է ազոտ, միացություններով։ Թեքություններում կորնգանի և դաշտավլուկազգի խոտաբույսերի որոշ տեսակներ մշակվում են որպես հողատարման դեմ պայքարի միջոց, իսկ էրոզիայի ենթարկված և լքված վարելահողային տարածություններում՝ հողի բերրիության վերականգնման նպատակով։

Ցանքը կատարվում է ծածկոցի (աշնանացան և գարնանացան ցորեն, գարի) տակ։ խոտի բերքը հավաքում են ծաղկման փուլում, սերմինը՝ ունդերի 60-70% հասունացման ժամանակ։ Հայաստանում մշակում են նախալեռնային և լեռնային գոտիներում։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Шмальгаузен И. Ф. Флора Средней и Южной России, Крыма и Северного Кавказа. Руководство для определения семянных и высших споровых растений. Киев, тип. т-ва печ. дела и торг. И. Н. Кушнерев и Ко в Москве, Киевск. отд-ние. Т. 1. Двудольные свободнолепестные. 1895. С. 259.
Ростовцев С. И., Эспарцет // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կորնգան» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կորնգան» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 660)։