Jump to content

Իգնատիոս Մալոյան

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Իգնատիոս Մալոյան
Դիմանկար
Ծնվել էապրիլի 19, 1869(1869-04-19)
ԾննդավայրՄարդին, Օսմանյան կայսրություն
Մահացել էհունիսի 11, 1915(1915-06-11) (46 տարեկան)
Մահվան վայրԴիարբեքիր, Օսմանյան կայսրություն
Քաղաքացիություն Օսմանյան կայսրություն
ԿրոնՀռոմի Կաթոլիկ եկեղեցի[1] և Հայ Կաթողիկէ Եկեղեցի
Մասնագիտությունկաթոլիկ քահանա և արևելյան կաթոլիկ վանական
Զբաղեցրած պաշտոններArmenian Catholic bishop? և կաթոլիկ արքեպիսկոպոս
 Ignatius Maloyan Վիքիպահեստում

Իգնատիոս Մալոյան (ապրիլի 19, 1869(1869-04-19), Մարդին, Օսմանյան կայսրություն - հունիսի 11, 1915(1915-06-11), Դիարբեքիր, Օսմանյան կայսրություն), հայ կաթողիկե պրելատ, որը 1911-1915 թվականներին ծառայել է որպես Մարդինի արքեպիսկոպոս։ Իսլամ ընդունելուց բազմիցս հրաժարվելուց հետո նա խոշտանգվել և սպանվել է օսմանյան ժանդարմերիայի կողմից Հայոց ցեղասպանության ժամանակ՝ Դիարբեքիրի վիլայեթում Մեհմեդ Ռեշիդի օրոք։ Մալոյանը որպես նահատակ 2001 թվականին Հռոմի պապ Հովհաննես Պողոս II-ի կողմից առաջադրվել է սրբադասման։ 2025 թվականին Հռոմի պապ Ֆրանցիսկոսը հաստատել է նրա սրբադասման ծրագիրը[2]։ Նա սրբադասվել է 2025 թվականի հոկտեմբերի 19-ին։

Վաղ կյանք և կրոնական կարիերա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շուքրալլահ Մալոյանը ծնվել է 1869 թվականին հայկական ընտանիքում։ Երբ նա տասնչորս տարեկան էր, նրա ծխական քահանան նրան ուղարկվել է Լիբանանի Բզումմար քաղաքի Հայ կաթողիկե տաճար[3]։ Նա ավարտել է իր աստվածաբանական ուսումը 1896 թվականի օգոստոսի 6-ին և ընդունել Իգնատիոս անունը՝ ի պատիվ Անտիոքի Սուրբ Իգնատիոսի։ 1897-1910 թվականներին Մալոյանը ծառայել է Ալեքսանդրիայի Հայ կաթողիկե թեմում ՝ որպես ծխական քահանա Ալեքսանդրիայում և Կահիրեում։ 1904 թվականին Մալոյանը սկսել է ծառայել Կոստանդնուպոլսում որպես Հայ կաթողիկե պատրիարք Պողոս Պետրոս XII Սաբբաղյանի օգնական[3]։

Սակայն 1908 թվականի երիտթուրքական հեղափոխությունից հետո պատրիարքը ենթարկվել է որոշ կաթոլիկ հայերի կողմից ուղղված հարձակումների, որոնք նրան համարել են «անարժան պրելատ»։ Հակամարտության քիչ ցանկություն ունենալով՝ պատրիարք Պողոս Պետրոսը 1910 թվականի օգոստոսին հրաժարական է տվել Հռոմի պապ Պիոս X- ին[4]։

Հայ կաթողիկե եկեղեցու ազգային խորհուրդը համապատասխանաբար հավաքվել է և 1911 թվականի ապրիլի 23-ին միաձայն Ադանայի եպիսկոպոս ընտրել Պողոս Պետրոս XIII Թերզյանին[5]: 1911 թվականի հոկտեմբերի 22-ին Մալոյանը օծվել է որպես Մարդինի արքեպիսկոպոս[6]՝ պատրիարքի նախաձեռնությամբ Հռոմում գումարված սինոդի[7] ժամանակ:

Օսմանյան կայսրությունից դուրս սինոդ գումարելու և Պետական խորհրդի նախնական հաստատման բացակայության դեպքում եպիսկոպոսներ ձեռնադրելու համար սուլթան Մեհմեդ V-ը պաշտոնանկ է արել Պողոս Պետրոս XIII-ին՝ նրա փոխարեն նշանակելով Մալաթիայի եպիսկոպոսին: Չնայած Պիոս X պապը անմիջապես հեռացրել է նոր «պատրիարքին» պաշտոնից, Սուրբ Աթոռը չի կարողացել վերականգնել Պողոս Պետրոս XIII-ին[5]:

Արքեպիսկոպոս Մալոյանը ժամանել է իր արքեպիսկոպոսություն՝ 1913 թվականի օսմանյան հեղաշրջումից անմիջապես հետո, երբ կայսրությունը վերածվեց փաստացի միակուսակցական պետության, որը կառավարվում էր «Միություն և առաջընթաց» քաղաքական կուսակցության մտածող ղեկավարներ Երեք փաշաների կողմից, և Մարդինի հայ կաթոլիկներին հանդիպել է խառնաշփոթի մեջ։ Նա փորձել է վերականգնել կարգուկանոնը՝ միաժամանակ խրախուսելով նվիրվածությունը Սուրբ Սրտին[8]:

Քրիստոնյաների հալածանքները Մարդինում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ազիզ Ֆեյզի Պիրինչչիզադե

Չափահաս տղամարդկանց, այդ թվում՝ քրիստոնյաների զորակոչը և մոբիլիզացիան Մարդինում սկսվել է 1914 թվականի օգոստոսին: Իրական և ենթադրյալ դասալիքների տների խուզարկությունները և հրապարակային մահապատիժները դարձել են ամենօրյա երևույթ: Օսմանյան բանակը նաև «առգրավում» էր կատարում քրիստոնյաների սեփականություն հանդիսացող խանութներից ապրանքների և զինվորական օգտագործման համար նախատեսված զորակոչի կենդանիների նկատմամբ[9]: Նույն ամսին Դիարբեքիրի նոր վալի՝ Մեհմեթ Ռեշիդը, ժամանեց քաղաք չերքեզ կամավորներից բաղկացած փոքր մասնավոր մահվան ջոկատի հետ[10]:

1915 թվականի փետրվարի 11-ին արքեպիսկոպոս Մալոյանը մասնակցել է արքեպիսկոպոս Թափունիի նստավայրում կազմակերպված ճաշկերույթին, որին մասնակցել է նաև մութասարիֆը[11]:

Մարտի 28-ին, որը Ծաղկազարդ էր, թուրք զինվորները մտել են բոլոր եկեղեցիներ՝ ենթադրյալ դասալիքների, այդ թվում՝ սարկավագների զանգվածային ձերբակալությունների համար, որոնք նախկինում ազատված էին զորակոչից: Զինվորականները շարունակեցին հետապնդել ինչպես հայ, այնպես էլ ասորի եկեղեցի հաճախողներին ամբողջ Սուրբ շաբաթվա ընթացքում, իսկ Զատկի կիրակին անցել է «վախեցած սրտերով և վախեցած անհանգիստ մտքերով»[12]։

Մարդինի հին քաղաքը

Կյանքեր փրկելու հույսով, արքեպիսկոպոս Մալոյանը օգտագործել է բոլոր հնարավորությունները՝ արտահայտելու իր արքեպիսկոպոսության հավատարմությունը Օսմանյան կայսրությանը: Այս հայտարարությունների համար Մալոյանին ապրիլի 6-ին տեղեկացրել են, որ նա մեդալ է ստանալու սուլթան Մեհմեդ V- ից[13]։

1915 թվականի ապրիլի 13-ին տեղի մուսուլման կամավորներից կազմվել է աշխարհազորային ստորաբաժանում, ինչը մեծացրել է տեղի քրիստոնյաների անհանգստությունը[14]։

1915 թվականի ապրիլի 20-ին մեդալը հասել է և հրապարակավ հանձնվել արքեպիսկոպոս Մալոյանին՝ սուլթանի հռչակագրի հետ միասին։ Իր ընդունելության խոսքում արքեպիսկոպոսը հույս է հայտնել սուլթան Մեհմեդի առողջության շարունակականության և նրա նախարարների ու գեներալների հաջողության համար՝ Օսմանյան կայսրությունը դաշնակիցների նկատմամբ հաղթանակ տանելու գործում[15]։

Ապրիլի 24-ին Ստամբուլում հայ մտավորականների զանգվածային ձերբակալությունից կարճ ժամանակ անց Դիարբեքիրի վալին՝ Ռեշիթ բեյը, իր մտերիմ գործընկեր Ազիզ Ֆեյզի Փիրինչիզադեին ուղարկել է համոզելու Մարդինի թուրք և քուրդ առաջնորդներին, որոնք հրաժարվել էին մասնակցել համիդյան կոտորածներին, մասնակցել այն բանին, ինչը հետագայում կոչվեց հայերի և ասորիների ցեղասպանություն: Դեյվիդ Գաունթի խոսքերով՝ Ֆեյզին Արիֆ Փիրինչիզադեի որդին էր, որը կազմակերպել էր համիդյան կոտորածները Դիարբեքիրի վիլայեթում: Ինչպես իր հայրը, Ֆեյզին հայտնի էր որպես «մոլեռանդ պանթուրք ազգայնական»[16]։ Հայր Իսհակ Արմալեի խոսքերով՝ Ֆեյզին հայտարարել է. «Թող ոչ մի քրիստոնյա չմնա։ Նա, ով չի կատարում այս պարտականությունը, այլևս մուսուլման չէ»[17]։ Հանդիպմանը ներկա բոլոր անձինք պարտավոր էին ստորագրել մի խնդրագիր, որով նշվում էր, որ Մարդինի քրիստոնյաները դավաճաններ են և պետք է վերացվեն[17]:

1915 թվականի մայիսի 15-ին Մարդինում տեղի է ունեցել մեծ ժողով[17]։ Հանդիպմանը ներկա բոլոր անձինք պարտավոր էին ստորագրել մի խնդրագիր, որով նշվում էր, որ Մարդինի քրիստոնյաները դավաճաններ են և պետք է վերացվեն[17]: 1915 թվականի մայիսի 25-ին Ռեշիդ բեյը ժամանել է Մարդին և հրամայեց մութասարըֆ Հիլմի բեյին ձերբակալել Մարդինի քրիստոնյա առաջնորդներին, որին նա հրաժարվեց՝ հավելելով, որ չի կարող «մասնակցել անմեղ և կառավարությանը հավատարիմ օսմանյան հպատակների կոտորածին»։ Ռեշիդ բեյը մեղադրել է նախորդ վալի Համիդ բեյին «հայերի նկատմամբ մեղմ լինելու և հայ եպիսկոպոսի մտերիմ ընկերը լինելու» մեջ և որոշել է հեռացնել Հիլմի բեյին[17]։

Ձերբակալություն և դատավարություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երանելի Իգնատիոս Մալոյանի հուշակոթողը Հայ Կաթողիկե Պատրիարքարանի Բզումարում, Լիբանան

1915 թվականի հունիսի 1-ին Մալոյանը հանդիպել է Մարդինի ասորի կաթոլիկ արքեպիսկոպոս Թափունիի հետ՝ տեղեկացնելով նրան, որ կանխատեսում է իր և իր հոտի անխուսափելի ձերբակալությունն ու մահապատիժը: Նա Թափունիին որպես իր վերջին կամք թողել է մի նամակ և խնդրել նրան աղոթել իր համար[18]: Հունիսի 3-ին Հիլմի բեյը հեռացվել է Մարդինից, և Դիարբեքիրից ժամանեց պաշտոնյաների պատվիրակություն՝ վալիի հրամանով ձերբակալվելիք քրիստոնյա առաջնորդների երկար ցուցակներով[17]:

1915 թվականի հունիսի 3-ից 4-ը արքեպիսկոպոս Մալոյանը և Մարդինի 420 ազդեցիկ քրիստոնյաներ ձերբակալվել են և բանտարկվել[19]: Դատավարության ժամանակ Մալոյանին մեղադրել են հայ ազգայնականների ահաբեկչական կազմակերպություն հիմնադրելու և ղեկավարելու, ինչպես նաև իր տաճարում զենքի և զինամթերքի երկու արկղ թաքցնելու մեջ[20]: Չնայած արքեպիսկոպոսը հեշտությամբ հերքել է բոլոր մեղադրանքները, քադին նրան ընտրության հնարավորություն է տվել՝ իսլամ ընդունել կամ մահանալ: Մալոյանը հայտարարեց, որ «երբեք չի հրաժարվի իր կրոնից և իր Փրկչից», ինչը զայրույթ և ագրեսիա առաջացրեց ներկա մուսուլմանների մոտ[17]: Նրա խոսքերը համարելով մուսուլմանական կրոնի նկատմամբ արհամարհանք, Մարդինի օսմանյան ժանդարմերիայի ղեկավար Մահմդուհ բեյը հրամայել է ծեծել Մալոյանին, ապա նրան ենթարկել ֆալաքայի և ոտքերի եղունգները պոկել[21][20]:

1915 թվականի հունիսի 7-ին Հիլմի բեյը վերադարձել է Մարդին և փորձեց ազատել քրիստոնյաներին, սակայն նրան արագ հեռացրել են խաշտոնից և նշանակել քրեական դատարանի դատավոր և «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության տեղական մասնաճյուղի ղեկավարին[22]: 1915 թվականի հունիսի 9-ին արքեպիսկոպոս Մալոյանը և մյուս բանտարկյալները տեղեկացել են, որ վալի Ռեշիդ բեյը հրամայել է հաջորդ օրը նրանց տեղափոխել Դիարբեքիր:

Մահապատիժ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օսմանյան ժանդարմերիայի պետը 1915 թվականի հունիսի 10-ի գիշերը Մալոյանին և մոտ 400 այլ քրիստոնյաների տեղափոխող քարավանը տարել է անապատ[23]: Ինչպես արքեպիսկոպոսի, այնպես էլ բանտարկյալներից շատերի վրա տեսանելի կտտանքների հետքեր են եղել. ոմանք դժվարացել են քայլել վնասվածքների պատճառով[24]: Տեղահանվածների շարասյունը ուղեկցվել է քրդական Ադերջեք գյուղ, որտեղ նրանցից հարյուրը օսմանյան ջոկատի կողմից տարվել են մոտակա Շեյխանի քարանձավներ[25]։

Քարանձավներում Մահմուդ բեյը կարդացել է ֆիրման, որ բոլոր քրիստոնյաներին մեղադրել է դավաճանության մեջ և մահապատժի դատապարտել։ Նրանց հնարավորություն է տրվել իսլամ ընդունել և խուսափել մահապատժից[20]: Մալոյանը պատասխանել է, որ «նախընտրում է մահանալ որպես քրիստոնյա, քան ապրել որպես մուսուլման»։ Դատապարտվածների ճնշող մեծամասնությունը կողմ է եղել արքեպիսկոպոսին[19]:

Արքեպիսկոպոս Մալոյանը հրամայել է իր քահանաներին քայլել բանտարկյալների մեջ՝ նրանց հնարավորություն տալով վերջին անգամ խոստովանել և հաղորդություն ստանալ[20]: Այնուհետև նրանց բոլորը սպանվել են իր աչքի առաջ: Մահմուդուխ բեյը կրկին առաջարկել է Մալոյանին իսլամ ընդունել և փրկել իր կյանքը, և երբ նա կրկին հրաժարվել է, անձամբ կրակել է նրա վրա ատրճանակով[26]:

Հիշատակ և սրբադասում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վատիկանի 2015 թվականին թողարկած երանելի Իգնատիոս Մալոյանի պատկերով նամականիշ։

Արքեպիսկոպոս Իգնատիոս Մալոյանը երանելիների շարքին է դասվել Սուրբ Պետրոսի տաճարում Հռոմի պապ Հովհաննես Պողոս II-ի կողմից 2001 թվականի հոկտեմբերի 7-ին[27]:

2015 թվականի սեպտեմբերի 2-ին Վատիկանը թողարկել է փոստային նամականիշ՝ նվիրված երանելի Իգնատիոս Մալոյանի մարտիրոսության հարյուրամյակին[28]:

2025 թվականի մարտի 31-ին Ֆրանցիսկոս պապը հրապարակել է Սրբերի սրբադասման դիկաստերիայի հրամանագիրը՝ երանելի Մալոյանի սրբադասման վերաբերյալ[29]: Նա սրբադասվել է Հռոմի պապ Լևոն XIV-ի կողմից 2025 թվականի հոկտեմբերի 19-ին[30]:

Հիշատակի օրը հունիսի 11-ն է։

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Charles E. Frazee (1983), Catholics and Sultans: The Church and the Ottoman Empire, 1453–1923, Cambridge University Press.
  • Armenian Tigranakert/Diarbekir and Edessa/Urfa. Richard G. Hovannisian (ed.) UCLA Armenian History and Culture Series: Historic Armenian Cities and Provinces, 6. Costa Mesa, CA: Mazda Publishers, 2006.
  • Jacques Rhétoré (2015), Les chrétiens aux bêtes: souvenirs de la guerre sainte proclamée par les Turcs contre les chrétiens, Paris.

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Catholic-Hierarchy.org — USA: 1990.
  2. ↑ «Իգնատիոս Մալոյանի սրբադասումը». Աղոթարան. 2025 թ․ ապրիլի 1. Վերցված է 2025 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 «Ignatius Maloyan (1869–1915)». www.vatican.va. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 13-ին.
  4. ↑ Charles E. Frazee (1983), Catholics and Sultans: The Church and the Ottoman Empire, 1453–1923, Cambridge University Press. Pages 270–271.
  5. ↑ 5,0 5,1 Frazee, 1983
  6. ↑ «Ignatius Maloyan (1869–1915)». www.vatican.va. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 13-ին.
  7. ↑ «Ignatius Maloyan (1869–1915)». vatican.va (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 25-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 13-ին.
  8. ↑ «Ignatius Maloyan (1869–1915)». www.vatican.va. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
  9. ↑ Armenian Tigranakert/Diarbekir and Edessa/Urfa. Richard G. Hovannisian (ed.) UCLA Armenian History and Culture Series: Historic Armenian Cities and Provinces, 6. Costa Mesa, CA: Mazda Publishers, 2006, p. 328–329.
  10. ↑ Hovannisian, 2006, էջ 321
  11. ↑ Armenian Tigranakert/Diarbekir and Edessa/Urfa. Richard G. Hovannisian (ed.) UCLA Armenian History and Culture Series: Historic Armenian Cities and Provinces, 6. Costa Mesa, CA: Mazda Publishers, 2006, page 329.
  12. ↑ Armenian Tigranakert/Diarbekir and Edessa/Urfa. Richard G. Hovannisian (ed.) UCLA Armenian History and Culture Series: Historic Armenian Cities and Provinces, 6. Costa Mesa, CA: Mazda Publishers, 2006, page 329–330.
  13. ↑ Armenian Tigranakert/Diarbekir and Edessa/Urfa. Richard G. Hovannisian (ed.) UCLA Armenian History and Culture Series: Historic Armenian Cities and Provinces, 6. Costa Mesa, CA: Mazda Publishers, 2006, page 329.
  14. ↑ Armenian Tigranakert/Diarbekir and Edessa/Urfa. Richard G. Hovannisian (ed.) UCLA Armenian History and Culture Series: Historic Armenian Cities and Provinces, 6. Costa Mesa, CA: Mazda Publishers, 2006, page 330.
  15. ↑ Armenian Tigranakert/Diarbekir and Edessa/Urfa. Richard G. Hovannisian (ed.) UCLA Armenian History and Culture Series: Historic Armenian Cities and Provinces, 6. Costa Mesa, CA: Mazda Publishers, 2006, page 329.
  16. ↑ Armenian Tigranakert/Diarbekir and Edessa/Urfa. Richard G. Hovannisian (ed.) UCLA Armenian History and Culture Series: Historic Armenian Cities and Provinces, 6. Costa Mesa, CA: Mazda Publishers, 2006, page 321.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 17,6 The View from the Roofs of Mardin: What Everyone Saw in the ‘Year of the Sword’ by David Gaunt. The Armenian Weekly, January 7, 1915.
  18. ↑ Hovannisian, 2006, էջ 332
  19. ↑ 19,0 19,1 Üngör, 2012
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 Hovannisian, 2006
  21. ↑ «Ignatius Maloyan (1869–1915)». vatican.va (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 25-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 13-ին.
  22. ↑ Hovannisian, 2006, էջ 335
  23. ↑ «Ignatius Maloyan (1869–1915)». vatican.va (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 25-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 13-ին.
  24. ↑ David Gaunt (2015 թ․ հունվարի 7). «The View from the Roofs of Mardin: What Everyone Saw in the 'Year of the Sword'». armenianweekly.com (անգլերեն). The Armenian Weekly. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հունվարի 31-ին. Վերցված է 2025 թ․ ապրիլի 4-ին.
  25. ↑ Hovannisian, 2006, էջ 376
  26. ↑ «Blessed Monsignor Ignatius Maloyan, Archbishop and Martyr, 1869–1915». armeniancatholic.org.au (անգլերեն). Armenian Catholic Church in Australia. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 15-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 21-ին.
  27. ↑ «Homily by Pope John Paul II, October 7, 2001». vatican.va (անգլերեն). 2001 թ․ հոկտեմբերի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2024 թ․ դեկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2025 թ․ ապրիլի 4-ին.
  28. ↑ «Centenario Della Morte del beato e martire Ignazio Maloyan e proclamazione di San Gregorio di Narek dottore della Chiesa». vatican.va (իտալերեն). 2015 թ․ սեպտեմբերի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 25-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
  29. ↑ «Promulgation of Decrees of the Dicastery for the Causes of Saints, 31.03.2025». press.vatican.va (անգլերեն). 2025 թ․ մարտի 31. Վերցված է 2025 թ․ ապրիլի 3-ին.
  30. ↑ «Pope Leo XIV canonizes 7 new saints, including first from Venezuela and Papua New Guinea». Catholic News Agency. 2025 թ․ հոկտեմբերի 19. Վերցված է 2025 թ․ հոկտեմբերի 19-ին.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իգնատիոս Մալոյան» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
GND: 107704688X · ISNI: 0000000045223209 · LCCN: n2002118739 · VIAF: 4299277 · WorldCat VIAF: 4299277
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Իգնատիոս_Մալոյան&oldid=10478143» էջից