Ժան Թենգլի

Ժան Թենգլի; ֆր.՝ Jean Tinguely
Ծնվել է	մայիսի 22, 1925[…] կամ մայիսի 25, 1925
Ծննդավայր	Ֆրիբուր, Շվեյցարիա
Մահացել է	օգոստոսի 30, 1991[…] (66 տարեկան)
Վախճանի վայրը	Բեռն, Շվեյցարիա
Քաղաքացիություն	Շվեյցարիա
Կրթություն	Բազելի դիզայնի դպրոց
Ստեղծագործություն(ներ)	Le Cyclop, Քաոս I, Ստրավինսկու շատրվան, Բարեկենդանի շատրվան, Heureka?, She: A Cathedral? և Մետամատիկ
Ոճ	կինետիկ արվեստ, դադաիզմ և Նոր ռեալիզմ
Ժանր	աբստրակցիոնիզմ, քանդակագործություն և կինետիկ արվեստ
Մասնագիտություն	քանդակագործ, նկարիչ, նկարազարդող, գծանկարիչ, performance artist, ինստալյացիոն արտիստ և կինետիկ արվեստագետ
Ամուսին	Էվա Աեփլի, Նիկի դե Սեն-Ֆալլ և Միլենա Պալակարկինա
Պարգևներ և ; մրցանակներ	Վիլհելմ Լեմբրուկի մրցանակ (1976)
Անդամություն	Զերո, Նոր ռեալիզմ և d’Kuttlebutzer
Երեխաներ	Միրիամ Թինգլի
	Jean Tinguely Վիքիպահեստում

Ժան Թենգլի (ֆր.՝ Jean Tinguely, մայիսի 22, 1925(1925-05-22)^[1]^[2]^[3]^[…] կամ մայիսի 25, 1925(1925-05-25)^[4], Ֆրիբուր, Շվեյցարիա^[5] - օգոստոսի 30, 1991(1991-08-30)^[1]^[6]^[7]^[…], Բեռն, Շվեյցարիա), շվեյցարացի քանդակագործ, դադաիզմով ոգեշնչված կինետիկ արվեստի ներկայացուցիչ^[9]։ Նրա ֆանտաստիկ մեքենաներն ու հսկա ինքնաոչնչացնող կոնստրուկցիաները երբեմն կոչվում են մետամեխանիկա։ Թենգլիի արվեստը երկիծանքի է ենթարկում ավտոմատացումը և նյութական բարիքների տեխնոլոգիական գերարտադրությունը։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժան Թենգլիի հայրն աշխատել է Նեստլե ընկերությունում։ Ժանը ծնվել է Ֆրայբուրգում, մանկությունն անցել է Բազելում։ Ծնողների հետ անհաշտ է եղել։ 1939 թվականին փորձել է մեկնել Ալբանիա՝ պայքարելու երկիրը գրաված իտալացի ֆաշիստների դեմ, սահմանին ձերբակալվել է շվեյցարական ոստիկանության կողմից և վերադարձվել տուն։ 1940-ականների կեսերից նա մտերիմ է եղել կոմունիստների, ավելի շուտ՝ անարխիստների հետ։

1945-1946 թվականներին աշխատել է խանութում, որպես ցուցափեղկերի դեկորատոր Ցյուրիխում, 1949-1951 թվականներին՝ Բազելում։ 1941-1945 թվականներին սովորել է Արվեստների և արհեստների դպրոցում^[10]։ 1952 թվականին կնոջ՝ շվեյցարացի արվեստագետ Էվա Աեփլիի հետ տեղափոխվել է Փարիզ^[11], մտերմացել Կոնստանդին Բրանկուզիի, Իվ Քլեյնի հետ (նրա հետ մասնակցել է մի քանի համատեղ ցուցահանդեսների), ծանոթացել Նիկի դե Սեն Ֆալլի հետ։ 1960 թվականից ընդգրկվել է «Նոր ռեալիստներ» խմբում^[12] (Իվ Քլեյն, Արման, Դանիել Շպյորրի և ուրիշներ)։ Համագործակցել է Ռոլան Փեթիի հետ (1966), աշխատել Նիկի դե Սեն-Ֆալլի հետ ( 1971 թվականին նրանք ամուսնացել են)։ 1971-1973 թվականներին Թենգլիի հետահայաց ցուցահանդեսներ են անցկացվել Փարիզում, Բազելում, Հանովերում, Ստոկհոլմում, Ամստերդամում, Լուիզիանայում, 1982-1983 թվականներին՝ Ցյուրիխում, Լոնդոնում, Բրյուսելում, Ժնևում։ 1983 թվականին Փարիզի Պոմպիդու կենտրոնի և IRCAM-ի շենքի մոտ բացվել է Ստրավինսկու շատրվանը (Թենգլի և Նիկի դե Սեն-Ֆալի համատեղ աշխատանքը)։ Մոսկվայի Նկարիչների կենտրոնական տանը անցկացվել է նրա ստեղծագործությունների մեծ հետահայաց ցուցահանդես (1990)։

Թենգլին ամուսնացել է շվեյցարացի նկարչուհի Եվա Աեփլիի հետ 1951 թվականին։ 1971 թվականին նա ամուսնացել է երկրորդ անգամ՝ Նիկի դե Սեն Ֆալլի հետ, որի հետ համագործակցել է մի շարք գեղարվեստական նախագծերի վրա, ինչպիսին է Hon – en katedral-ը^[13] կամ Le Cyclop-ը^[14]։

Ժան Թենգլին մահացել է սրտի անբավարարությունից, 1991 թվականին, 66 տարեկան հասակում, Բեռնի Ինսել հիվանդանոցում (Inselspital)։ Թենգլիի մահից մի քանի ամիս անց ծնվել է նրա երրորդ որդին՝ բուլղարացի նկարչուհի Միլենա Պալակարկինայի հետ։

Ճանաչում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիլհելմ Լեմբրուկի մրցանակ (1976),
Բազելի (1980) և Ցյուրիխի (1983) մրցանակ,
Բազելի Գյոթե հիմնադրամի մրցանակ, Բեռնի մրցանակ (1988),
Բոլոնիայի համալսարանի մրցանակ (1988),
Բազելի և Ֆրիբուրգի պատվավոր քաղաքացի (1985),
Լոնդոնի Արվեստի թագավորական ակադեմիայի պատվավոր դոկտոր (1989)։

Հանրային աշխատանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Քաոս I» (1974), քանդակ «The Commons»-ում, Կոլումբուս, Ինդիանա, ԱՄՆ,
Le Cyclop-ը Milly-la-Forêt-ից դուրս,
«Ստրավինսկու շատրվան» (ֆր.՝ La Fontaine Stravinsky) Պոմպիդու կենտրոնի մոտ, Փարիզ (1983), համագործակցություն Նիկի դե Սենտ Ֆալլի հետ,
«Բարեկենդանի շատրվան» (Fasnachtsbrunnen) (1977) Բազել,
«Թենգլի շատրվան» (1977) Բազել,
«Փրկարար շատրվան» Գերմանիայի Դույսբուրգ քաղաքի Քյոնիգսշտրասե փողոցում, համագործակցություն Niki de Saint Phalle-ի հետ,
«Ջո Սիֆերտ շատրվան» (սովորաբար կոչվում է «Տինգելիի շատրվան»), Ֆրայբուրգ, Շվեյցարիա,
«Կասկադ», քանդակ Carillon Building կառույցի նախասրահում, Շառլոտ, Հյուսիսային Կարոլինա, ԱՄՆ,
Մետամատիկ գեներատիվ քանդակներ (1950-ականներ),
Լյումինատոր (1991), մինչև 2014 թվականը վարձավճարով Բազել-Մյուլհուս Եվրոօդանավակայանում

Ազդեցություն այլոց վրա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արթուր Փենի Mickey One (1965) ֆիլմում մնջախաղի կատարող արտիստը (Կամատարի Ֆուջիվարա) իր ինքնաոչնչացնող մեքենայով հիշեցնում է Թենգլիին^[15],
Գոյատևման հետազոտական լաբորատորիաներ, ռեժիսոր՝ Մարկ Փոլին (ԱՄՆ),
Հայտնի կինետիկ քանդակագործ Արթուր Գանսոնը Թենգլիին նկարագրել է որպես իր «առաջնային հոգևոր գեղարվեստական դաստիարակ» և հարգանքի տուրք մատուցել նրան իր «Tingely in Moscow» աշխատանքով^[16]։

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Մեքենաներ-երթևեկություն», 1960-ականների սկիզբ, մետաղի ջարդոն
«Ատամնավոր շարժանիվ», 1967, հին մետաղական ջարդոն («Le Paradis Fantastique»-ի մաս)
«Քաոս I», 1971–72, մետաղի ջարդոնի մասեր
«Մեծ պարույր», 1971–73, պողպատե թիթեղներ
Heureka, 1972–73, մետաղի ջարդոն
Heureka-ի դետալներ, 1972–73, հին բաղադրիչներ
«Բարեկենդանի շատրվան»-ի մի մաս, 1977, գտնվում է Բազելի Թենգլիի թանգարանի դիմաց
Անանաուն, 1970-ականների վերջ; մետաղի ջարդոն բաղադրիչներ
«Ջո Սիֆերտ շատրվան», 1984, մետաղի ջարդոն

Լրացուցիչ գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Chapter on Tinguely in Calvin Tomkins' The Bride and Her Bachelors.
K.G. Pontus Hultén: Jean Tinguely 'Méta'. London: Thames & Hudson, 1975 (original German version Frankfurt/M.: Ullstein, 1972)
G. Bischofsberger: Catalogue raisonné, 3 Vols. Basel, 1982.
Margit Hahnloser-Ingold: Pandämonium – Jean Tinguely. Bern: Benteli, 1988 (rather hagiographic, but with interesting personal memories and background material)
Heidi E. Violand: Jean Tinguely's Kinetic Art or A Myth of the Machine Age. Diss, New York University, 1990
Museum Jean Tinguely (eds.): Die Sammlung. (The collection) Bern: Benteli, 1996 (incl. an interesting biographical report by Margit Hahnloser: "Jean Tinguely und die Schweiz")
Museum Jean Tinguely (eds.): Jean le Jeune. Basel: Benteli, 2002 (incl. a biographical text by Jocelyn Daignes about Tinguely's early love of materials and machines, his pacifism, and his Catholicism, p. 23-65).

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 Encyclopædia Britannica
↑ ^3,0 ^3,1 Itaú Cultural Enciclopédia Itaú Cultural (порт.) — São Paulo: Itaú Cultural, 2001. — ISBN 978-85-7979-060-7
↑ ^4,0 ^4,1 https://rkd.nl/nl/explore/artists/77598
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 https://zkm.de/en/person/jean-tinguely
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 Jean Tinguely — 2006.
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 Benezit Dictionary of Artists — OUP, 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7
↑ Ժամանակակից արվեստի թանգարանի առցանց հավաքածու
↑ Ian Chilvers and John Glaves-Smith (eds), A Dictionary of Modern and Contemporary Art, Oxford University Press, p.709
↑ «Jean Tinguely»։ Վերցված է 7 August 2022
↑ Leu, Aia. The Art of the Leu Family, SeedPress, 2012, 978-0-9551109-2-4. (p. 13).
↑ Ian Chilvers and John Glaves-Smith (eds), A Dictionary of Modern and Contemporary Art, Oxford University Press, p.709
↑ «50 years since HON»։ 3 June 2016
↑ «Le Cyclop»
↑ Crowther Bosley (1965-09-09)։ «Film Festival: Heels, Old and New:1954 Movie Makes One Feel for Hero»։ The New York Times (en-US)։ ISSN 0362-4331
↑ «Tinguely in Moscow - Arthur Ganson»։ Arthur Ganson (en-US)։ Արխիվացված է օրիգինալից 2018-02-22-ին։ Վերցված է 2018-02-21

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Tinguely-Museum in Basel
Biography by the Tinguely Museum in Basel
Art Cyclopaedia: Jean Tinguely
https://web.archive.org/web/20060210001214/http://www.art-public.com/cyclop/cyclop_g.htm
videos: Tinguely's kinetic fountains in Basel and Paris
Métamatic Research Initiative
Lecture by Kaira Cabañas (PhD, Princeton University) Homage to New York: Jean Tinguely's Destructive Art delivered November 20, 2008 in New York City at Museum of Modern Art

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Ժան Թենգլի կատեգորիայում։

[_ad03cda109c1110d-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_c307d03112b5a356-2] 2,0 ^2,1 Encyclopædia Britannica

[_32093c20b3bff3d0-3] 3,0 ^3,1 Itaú Cultural Enciclopédia Itaú Cultural (порт.) — São Paulo: Itaú Cultural, 2001. — ISBN 978-85-7979-060-7

[_6cdebd85954bada7-4] 4,0 ^4,1 https://rkd.nl/nl/explore/artists/77598

[_9c5d83fade255eed-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 https://zkm.de/en/person/jean-tinguely

[_85e5236df2d8e671-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 Jean Tinguely — 2006.

[_6fc41a79b47bb711-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 Benezit Dictionary of Artists — OUP, 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7

[_c7fac08d88013014-8] Ժամանակակից արվեստի թանգարանի առցանց հավաքածու

[9] Ian Chilvers and John Glaves-Smith (eds), A Dictionary of Modern and Contemporary Art, Oxford University Press, p.709

[10] «Jean Tinguely»։ Վերցված է 7 August 2022

[11] Leu, Aia. The Art of the Leu Family, SeedPress, 2012, 978-0-9551109-2-4. (p. 13).

[12] Ian Chilvers and John Glaves-Smith (eds), A Dictionary of Modern and Contemporary Art, Oxford University Press, p.709

[13] «50 years since HON»։ 3 June 2016

[14] «Le Cyclop»

[15] Crowther Bosley (1965-09-09)։ «Film Festival: Heels, Old and New:1954 Movie Makes One Feel for Hero»։ The New York Times (en-US)։ ISSN 0362-4331

[16] «Tinguely in Moscow - Arthur Ganson»։ Arthur Ganson (en-US)։ Արխիվացված է օրիգինալից 2018-02-22-ին։ Վերցված է 2018-02-21

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]