Թորթումի գավառակ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Թորթում (այլ կիրառումներ)
Գավառակ
Թորթում
Վարչական տարածքԱրևմտյան Հայաստան
ՎիլայեթԷրզրումի վիլայեթ
ԳավառԷրզրումի գավառ
Այլ անվանումներԹորդոմ, Թորդում, Թորթոմ, Իշխանիսիտի ձոր, Տորտում
Պաշտոնական լեզուՀայերեն
Բնակչություն52 591 մարդ (1891)
Ազգային կազմՀայեր (մինչև Մեծ եղեռնը), այլք
Կրոնական կազմՔրիստոնյա (մինչև Մեծ եղեռնը)
ՏեղաբնականունԹորթումցի
Ժամային գոտիUTC+3
Թորթումի գավառակ (Աշխարհ)##
Թորթումի գավառակ (Աշխարհ)

Թորթում, գավառակ Արևմտյան Հայաստանում, գավառակ Էրզրումի վիլայեթի Էրզրումի գավառում։ Գտնվում էր Էրզրումի գավառի հյուսիսարևելյան մասում՝ Թորթում գետի վրա։ Կենտրոնը Թորթում ավանն էր։

Գավառակն իր տարածքով մոտավորապես համապատասխանում է Տայք աշխարհի Ազորդացփոր և Ոքաղե գավառներին։

Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գավառակը գտնվում էր Թորթում գետի ու նրա վտակների ճյուղավորումների ավազանում և սահմանափակված էր Կարգաբազար ու Սևրի լեռնաշղթաների միջև գտնվող Թորթումի գոգավորությունով, որն ուներ 70 կմ երկարություն և 12-35 կմ լայնություն։

Թորթումի տարածքը լեռնային է՝ շրջապատված անտառներով։ Թորթում գետի միջին հոսանքի շրջանում ժամանակին ձևավորվել է Թորթումի լիճը։ Լճակի հյուսիսում գետն արտահոսում է և գոյացնում է ջրվեժ։ Թորթումի ջրվեժն ունի 70 մետր բարձրություն, իսկ նրանից թափվող ջրի շառաչյունը լսելի է 20 կմ հեռավորության վրա։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թուրքիայի հայահալած քաղաքականությունից զերծ չի մնացել նաև Թորթումի գավառը։ XIX դարում գավառակի հայ բնակչության զգալի մասը իսլամ է ընդունել։ 1915 թվականի Մեծ Եղեռնի ժամանակ գավառակը հայազրկվեց։

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռուսական աղբյուրների համաձայն 1870-ական թվականներին Թորթումն ուներ 31 գյուղ՝ 16 722 բնակչով։ Ըստ Վ. Քիների 1891 թվականին ուներ 52 591 բնակիչ, որից 50 244-ը մուսուլմաններ։

Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակչության հիմնական զբաղմունքը այգեգործություն, անասնապահությունն ու երկրագործությունն էր։ Հացահատիկի մշակություն գրեթե չկար, քանի որ տարածքը գրեթե զուրկ էր հարթ և ընդարձակ դաշտերից։ Ձորահովիտներում և նախալեռներում տարածված էր այգեգործությունն ու պտղաբուծությունը։ Մշակում էին տանձի և խնձորի (սպտիակ և կարմրավուն գույնի) ամենաընտիր տեսակները, բալ, կեռաս, ծիրան, դեղձ, սալոր, թութ, ընկույզ։ Մրգերի մեծամասնությունը վաճառվում էր գավառակի մեջ։

Մշակում էին նաև բրինձ և բամբակ։ Անասնապահները պահում էին մանր և խոշոր եղջերավոր անասուններ։ Ըստ ոչ լրիվ տվյալների 1890-ական թվականներին գավառակն ուներ 21 618 խոշոր և 72 087 մանր եղջերավոր անասուններ։

Պար և Ռաբատ գյուղերում արդյունահանվում էր կերակրի աղ։

Պատմամշակութային կառույցներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թորթումը հարուստ է պատմական հուշարձաններով, որոնցից ամենանշանավորը Թորթում բերդն է։

Վարչական բաժանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1909 թվականին ուներ 13 նահիրե (գյուղախումբ)։ Գավառակն ուներ 73 գյուղ, որից 13-ը հայաբնակ էին։ 1915 թվականի Մեծ եղեռնի նախօրյակին գավառակն ուներ 11 հայաբնակ գյուղ՝ 3000 բնակչով։

Հայաբնակ գյուղերն էին.[1]

գյուղեր բնակչություն
1 Ապռնես 280
2 Գորքեր 89
3 Խախու 467
4 Խասպերիկ 104
5 Կոչանս 176
6 Նորշեն 300
7 Շիփեք 250
8 Ռաբատ 95
9 Վախթիկանս 80
10 Քրընկոց 60
11 Քցխա 800

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», հտ 2, էջ 476

Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան» (5 հատորով), 1986-2001 թթ., Երևանի Համալսարանի հրատարակչություն
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 206