Թմրություն (էստիվացիա)
‘’’Թմրությունը’’’, կամ ‘’’էստիվացիան’’’, կենդանու ֆիզիոլոգիական ակտիվության նվազման վիճակ է, որը սովորաբար դրսևորվում է մարմնի ջերմաստիճանի և նյութափոխանակության արագության նվազմամբ: Թմրությունը կենդանիներին հնարավորություն է տալիս գոյատևել անբարենպաստ պայմաններում, օրինակ՝ սննդի պակաս հասանելիության ժամանակահատվածներում:[1] «Թմրություն», կամ «էստուվացիա», տերմինը կարող է վերաբերել այն ժամանակին, երբ կենդանին ցածր ջերմաստիճանի պայմանները անցկացնում է մարմնի ցածր ջերմաստիճանը նվազեցնելով, որը տևում է օրեր կամ շաբաթներ։ Այն նաև կարող է վերաբերել մարմնի ցածր ջերմաստիճանի և նյութափոխանակության շրջանին, որը տևում է 24 ժամից պակաս: Կենդանիները, որոնք ենթարկվում են ամենօրյա ցրտահարության, ներառում են թռչուններ, նույնիսկ փոքրիկ կոլիբրիներ, [2][3], որոշ կաթնասունների[4][5], կրծողների, օրինակ՝ մկների, և չղջիկների.[6]
Օրվա ակտիվ հատվածում նման կենդանիները պահպանում են մարմնի նորմալ ջերմաստիճանը և ակտիվության մակարդակը, սակայն նրանց նյութափոխանակության արագությունը և մարմնի ջերմաստիճանը նվազում են օրվա մյուս մասի ընթացքում (սովորաբար գիշերը) էներգիա խնայելու համար: Որոշ կենդանիներ սեզոնային անցնում են երկարատև անակտիվության մեջ՝ մարմնի ջերմաստիճանի և նյութափոխանակության նվազումով, որը կազմվացած է բազմաթիվ նոպաներից: Սա հայտնի է որպես օրգանիզմների քնափություն, եթե այն տեղի է ունենում ձմռանը կամ էստիվացում, եթե այն տեղի է ունենում ամռանը: Մյուս կողմից, ամենօրյա թմրությունը սեզոնից կախված չէ և կարող է էներգիայի պահպանման կարևոր բաղադրիչ լինել տարվա ցանկացած ժամանակ: [7]
Թմրությունը լավ վերահսկվող ջերմակարգավորման գործընթաց է, այլ ոչ թե, ինչպես նախկինում կարծում էին, ջերմակարգավորման անջատման արդյունք:[8]
Էվոլյուցիա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Որոշ կենդանիներ ունակ են պահպանել մարմնի ջերմաստիճանը շրջակա միջավայրի ջերմաստիճանից բարձր, երբ նրա տեսակների մյուս անդամները այդ առավելությունը չեն ունենա:[9] Ներքին ջերմաստիճանի պահպանման առավելությունները ներառում են կեր փնտրելու ժամանակի ավելացում և ավելի քիչ զգայունություն դեպի ջերմաստիճանի ծայրահեղ անկումը: [9]
Մարմնի ջերմաստիճանի բարձրացման այս հարմարեցումը կերի նվազմանը նկատվել է փոքր գիշերային կաթնասունների մոտ, երբ նրանք առաջին անգամ արթնանում են երեկոյան:[10][11][12] Փոքր կաթնասունները և թռչունները, որոնք պահպանում են մարմնի ներքին ջերմաստիճանը, մինչև 100 անգամ ավելի շատ էներգիա են ծախսում շրջակա միջավայրի ցածր ջերմաստիճաններում՝ համեմատած էկտոթերմ կենդանիների հետ: Այս մարտահրավերին դիմակայելու համար այդպիսի կենդանիներ պահպանում են մարմնի շատ ավելի ցածր ջերմաստիճան՝ մնալով շրջակա միջավայրի ջերմաստիճանից մի փոքր ավելի, քան նորմալ աշխատանքային ջերմաստիճանում: Մարմնի ջերմաստիճանի և նյութափոխանակության արագության այս նվազումը թույլ է տալիս երկարատև գոյատևել այն կենդանիների, որոնք ընդունակ են մտնել թմրած վիճակ: [13]
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Vuarin, Pauline; Dammhahn, Melanie; Kappeler, Peter M.; Henry, Pierre-Yves (September 2015). «When to initiate torpor use? Food availability times the transition to winter phenotype in a tropical heterotherm» (PDF). Oecologia. 179 (1): 43–53. Bibcode:2015Oecol.179...43V. doi:10.1007/s00442-015-3328-0. PMID 25953115. S2CID 17050304.
- ↑ Hainsworth, F. R.; Wolf, L. L. (17 April 1970). «Regulation of Oxygen Consumption and Body Temperature during Torpor in a Hummingbird, Eulampis jugularls». Science. 168 (3929): 368–369. Bibcode:1970Sci...168..368R. doi:10.1126/science.168.3929.368. PMID 5435893. S2CID 30793291.
- ↑ «Hummingbirds». Migratory Bird Center, Smithsonian National Zoological Park. Արխիվացված է օրիգինալից 2008-02-14-ին.
- ↑ Geiser, F (1994). «Hibernation and Daily Torpor in Marsupials - a Review». Australian Journal of Zoology. 42 (1): 1. doi:10.1071/zo9940001. S2CID 84914662.
- ↑ Stannard, H.J.; Fabian, M.; Old, J.M. (2015). «To bask or not to bask: Behavioural thermoregulation in two species of dasyurid, Phascogale calura and Antechinomys laniger». Journal of Thermal Biology. 53: 66–71. Bibcode:2015JTBio..53...66S. doi:10.1016/j.jtherbio.2015.08.012. PMID 26590457.
- ↑ Bartels, W.; Law, B. S.; Geiser, F. (7 April 1998). «Daily torpor and energetics in a tropical mammal, the northern blossom-bat Macroglossus minimus (Megachiroptera)». Journal of Comparative Physiology B: Biochemical, Systemic, and Environmental Physiology. 168 (3): 233–239. doi:10.1007/s003600050141. PMID 9591364. S2CID 16870476.
- ↑ «Wikipedia, the free encyclopedia». www.wikipedia.org (անգլերեն). Վերցված է 2024-03-22-ին.
- ↑ Geiser, Fritz (March 2004). «Metabolic Rate and Body Temperature Reduction During Hibernation and Daily Torpor». Annual Review of Physiology. 66 (1): 239–274. doi:10.1146/annurev.physiol.66.032102.115105. PMID 14977403. S2CID 22397415.
- ↑ 9,0 9,1 Geiser, Fritz; Stawski, Clare; Wacker, Chris B.; Nowack, Julia (2 November 2017). «Phoenix from the Ashes: Fire, Torpor, and the Evolution of Mammalian Endothermy». Frontiers in Physiology. 8: 842. doi:10.3389/fphys.2017.00842. PMC 5673639. PMID 29163191.
- ↑ Stawski, Clare; Geiser, Fritz (January 2010). «Fat and fed: frequent use of summer torpor in a subtropical bat». Naturwissenschaften. 97 (1): 29–35. Bibcode:2010NW.....97...29S. doi:10.1007/s00114-009-0606-x. PMID 19756460. S2CID 9499097.
- ↑ Warnecke, Lisa; Turner, James M.; Geiser, Fritz (29 November 2007). «Torpor and basking in a small arid zone marsupial». Naturwissenschaften. 95 (1): 73–78. Bibcode:2008NW.....95...73W. doi:10.1007/s00114-007-0293-4. PMID 17684718. S2CID 21993888.
- ↑ Körtner, Gerhard; Geiser, Fritz (April 2009). «The key to winter survival: daily torpor in a small arid-zone marsupial». Naturwissenschaften. 96 (4): 525–530. Bibcode:2009NW.....96..525K. doi:10.1007/s00114-008-0492-7. PMID 19082573. S2CID 3093539.
- ↑ Bartholomew, George A. (1982). «Energy Metabolism». In Gordon, Malcolm S. (ed.). Animal Physiology: Principles and Adaptations. Macmillan. էջեր 46–93. ISBN 978-0-02-345320-5.