Թթենի սպիտակ
| Թթենի սպիտակ | |
 Թթենի սպիտակ | |
| Դասակարգում | |
| Թագավորություն | Բույսեր (Plantae) |
| Վերնաբաժին | Բարձրակարգ բույսեր (Embryophyta) |
| Տիպ/Բաժին | Անոթավոր բույսեր (Tracheophyta) |
| Ենթատիպ | Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytina) |
| Կարգ | Վարդածաղկավորներ (Rosales) |
| Ընտանիք | Թթազգիներ (Moraceae) |
| Ցեղ | Թթենի (Morus) |
| Տեսակ | Թթենի սպիտակ (M. alba) |
| Միջազգային անվանում | |
| Morus alba | |
Թթենի սպիտակ (լատ.՝ Morus alba), թթազգիների ընտանիքի, թթենիների ցեղի բույս։
Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տերևաթափ ծառեր են՝ 15-20 մետր բարձրությամբ և 60-80 սմ բնի տրամագծով։ Սաղարթը վրանաձև է, խիտ, մինչև 15 մ պրոյեկցիայով։ Երիտասարդ ընձյուղները մոխրագորշավուն են, աղվամազապատ։ Տերևները ամռանը մուգ կանաչ են, աշնանը ստանում են բաց դեղնավուն գույն, հարթ են կամ կնճռոտ, լայն-օվալաձև կամ ձվաձև, հիմքում սրտաձև կամ թեք սրտաձև, կլորավուն, սրածայր, խոշոր բլթակավոր են, 6-15 սմ երկարությամբ տերևաթիթեղով։ Տերևակոթունները բարակ են, տերևաթիթեղից կարճ։ Առէջային ծաղիկները (կատվիկները) ունեն 3 սմ երկարություն, վարսանդայինները՝ երկարավուն կամ համարյա գնդաձև են։ Բացվում են ապրիլին։ Պտղաբույլերը հասնում են 1-2.5 սմ երկարության, սպիտակ են, կանաչ սպիտակավուն կամ ծիրանա-սևագույն, քաղցրահամ։ Ընկուզիկները (որոնց պրակտիկայում սերմ են անվանում) անկյունավոր կլոր են, բաց գորշավուն։ Սպիտակ թթենին պտղաբերում է 4-5 տարեկանից։ Պտուղները հասունանում են հուլիսին։ Երիտասարդ տարիքում արագ է աճում, սահմանային բարձրության հասնելով 40-50 տարեկանում, որից հետո գագաթնային աճը գրեթե դադարում է։ Ապրում է 200-300 տարի։
Տարածվածություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տարածված է Ճապոնիայում, Չինաստանում, Հնդկաստանում, Փոքր Ասիայում։ Աճում է լեռնային անտառներում։ VII դարում շերամի որդի հետ միասին ներմուծվել է Եվրոպա։ Հայաստան է ներմուծվել անհիշելի վաղ ժամանակներում։ Ներկայումս հաջողությամբ է աճում ու պտղաբերում Հայաստանի ցածրադիր տաք շրջաններում, հասնելով 15-20 մ բարձրության։ Հաճախ վայրիանում է։ Վերջին տարիներին մշակվում է նաև բարձրլեռնային շրջաններում, ծովի մակերևույթից մինչև 200 մ բարձրության վրա։ Օրինակ, Սևանի ավազանի տաք, պաշտպանված շրջաններում (Արեգունի, Ծովինար) աճում է որպես խոշոր ծառ և ամեն տարի բերք է տալիս։ Սևանի բուսաբանական այգում թեպետ թփանման է աճում, այնուամենայնիվ ամեն տարի պտղաբերում է։ Գյումրիում կան խոշոր, 70-80-ամյա ծառեր։
Կիրառություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պտուղները չափազանց օգտակար են և սննդարար։ Դրանցից պատրաստում են մուրաբաներ, օշարակներ, գինի, օղի։ Հնուց հայտնի են թթենու բուժիչ հատկությունները։ Մեծ կիրառում ունի նաև դեկորատիվ պարտեզագործության բնագավառում։ Հատկապես բարձր են գնահատվում սպիտակ թթենու պարտեզային ձևերը։ Հայտնի են 400 սորտեր և ձևեր։ Հայաստանում լայնորեն տարածված է լացող ձևը (M. alba f. pendula Dipp.)։ Հանդիպում է նաև խոշորատերև ձևը (M. alba f. culata hort.)։ Բազմանում է սերմերով, կտրոններով, պատվաստով և անդալիսով[1]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Հարությունյան Լ․ Վ․, Հարությունյան Ս․ Լ․, Հայաստանի դենդրոֆլորան, հ. 1, Երևան, «Լույս հրատարակչություն», 1985, էջ 162-163)։