Թել
Թել (թելեր), որոշակի երկարության, բարակ ոլորված մանվածքից պատրաստված արտադրանք։ Թելերը թողարկվում են տարբեր փաթեթավորմամբ՝ կոճերի, կոշտ թղթային գլանների, խծուծների և փաթեթների տեսքով։
Թելերի ստեղծման պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Թելը մարդու ամենահին տեխնոլոգիական հայտնագործություններից է, որը կապված է հագուստի, գործվածքների, կենցաղային իրերի, այնպես էլ կյանքում գործածվող մի շարք անհրաժեշտ պարագաների պատրաստման հետ։
Նախնադարյան ժամանակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Դեռ հազարավոր տարիներ առաջ մարդիկ սկսել են օգտագործել բնական մանրաթելեր՝ ինչպես բույսերից, այնպես էլ՝ կենդանիների մազեր և բուրդ, կարելու և իրեր պատրաստելու համար[1]։ Շատ հին պեղումների ժամանակ հայտնաբերվել են մանրաթելեր և կարի գործիքներ, որոնք ցույց են տալիս, որ արդեն հնագույն ժամանակներում մարդիկ կարել են հագուստներ։
Հին եգիպտացիները պատրաստել են թելեր բուսական մանրաթելերից (օրինակ՝կտավատից՝) (լատին․՝ Linum usitatissimum) , բուրդից և մետաքսից։ Կտավատը՝ մարդկության ամենահին գործվածքներից մեկը, ունի հազարավոր տարիների պատմություն։
Վիրջինիա Փոսթրելը իր «Քաղաքակրթության հյուսվածքը. ինչպես են գործվածքներն ստեղծել աշխարհը» գրքում առանձնացնում է կտավատի առանցքային դերը հասարակությունների, տնտեսությունների և նույնիսկ մշակութային սովորույթների ձևավորման մեջ։ Նրա պատմությունը մեզ հնարավորություն է տալիս մի պահ նայել անցյալին և տեսնել, թե ինչպես է այս արտասովոր գործվածքը դարձել ամրության, շքեղության և նորարարության խորհրդանիշ՝ մինչ օրս պահպանումով իր նշանակությունը։ Բացի այդ նրանք օգտագործում էին բուրդ և մազեր՝ ասեղների և կարի գործիքների միջոցով ամրացնում գործվածքին[2]։ Կտավատից ստացվող մանրաթելերը օգտագործվել են հագուստի և գեղարվեստական գործվածքների ամրացման և ձևավորման նպատակով[3]։
Չինաստանը համարվում էր մետաքսի արտադրության կենտրոնը։ Մետաքսը ստացվում էր մետաքսաթիթեռի հարսնյակից։ Հին Հնդկաստանում և Միջագետքում օգտագործվում էին բամբակ, ջուտ, սիզալ և այլ բույսեր[4][5]։
Մայա և Ացտեկ քաղաքակրթությունները ագավայից պատրաստում էին պարաններ։ Նրանք համարվում են թելագործության վաղ շրջանի կարևոր մշակույթներից մեկը։ Թելերի պատրաստման տեխնիկաները զարգացել են, և դրանցով պատրաստել են ինչպես հագուստ, այնպես էլ պարաններ և այլ պարագաներ։
Հնադարյան քաղաքակրթություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հին Չինաստանը համարվում է մետաքսաթելերի հայրենիք, որի մշակությունը սկսվել է մոտ 3000 տարի առաջ։ Մետաքսը շատ բարձր արժեք ուներ և մեծ դեր խաղաց առևտրում։
Եվրոպական ժամանակաշրջան
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Միջնադարում թելերի պատրաստումը տեղափոխվեց արհեստագործական ավելի կազմակերպված ձևերի՝ արհեստանոցներ և գործարաններ, իսկ 18-19-րդ դարերում, արդյունաբերական հեղափոխության հետ միասին, սկսվեց թելերի մեծածավալ արտադրությունը՝ մեքենայացված եղանակներով[6]։
Ժամանակակից թելագործություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Այսօր թելերը պատրաստվում են ինչպես բնական նյութերից (բուրդ, բամբակ, մետաքս), այնպես էլ արհեստական մանրաթելերից (պոլիեսթեր, նեյլոն, ակրիլ)։ Տեխնոլոգիաները թույլ են տալիս ստանալ տարբեր հատկություններով և կիրառություններով թելեր՝ բարձր ջերմակայունություն, քայքայմանը դիմադրություն, էլաստիկություն և այլն[7][8][9]։
Թելը կարող է պատրաստվել բազմաթիվ նյութերից, ներառյալ՝ բամբակ, բուրդ, կտավատ, նեյլոն, մետաքս, պոլիեսթեր և այլն։ Կան նաև մետաղյա թելեր (երբեմն օգտագործվում են դեկորատիվ գործվածքների մեջ), որոնք պատրաստված են բարակ մետաղալարից։
Թելը նման է մանվածքին, պարանին, պարանիկին կամ թելիկին, և այս տերմինները երբեմն համընկնում են։ Սակայն «թել» տերմինը հիմնականում վերաբերում է բարակ և հարթ նյութերի, որոնք հարմար են կարելու, ասեղնագործելու, գործելու կամ քուղ կամ ցանց պատրաստելու համար։ Մանվածք (yarn) սովորաբար նշանակում է ավելի հաստ և փափուկ նյութ, որը հարմար է գործելու կամ վերմակ կարելու համար։ Իսկ պարանները, պարանիկները կամ թելիկները սովորաբար ավելի ամուր նյութեր են՝ կապելու կամ ամրացնելու համար։
Նյութեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Թելերը պատրաստվում են տարբեր նյութերից։ Երբ թելը ավելի ամուր է, քան այն նյութը, որը պետք է միացնի, ապա լարվածության դեպքում կարի տեղերում կարող է պատռվել հենց կտորը՝ մինչդեռ թելը կշարունակի պահպանվել[10]։
Հագուստը սովորաբար կարում են այնպիսի թելերով, որոնք կտորից ավելի թույլ են, որպեսզի ձգելու ժամանակ գործվածքը չպատռվի, այլ կարը պարզապես բացվի։
Խիստ շահագործման ենթարկվող արտադրատեսակները, ինչպիսիք են փափուկ կահույքը, ավտոմեքենաների նստատեղերը, վրանները, թաղանթները կամ թամբերը, պահանջում են շատ ամուր թելեր։ Վերանորոգելով նման պարագաները թույլ թելերով այնքան էլ արդյունավետ չէ։ Սակայն հակառակ դեպքում՝ եթե օգտագործվում է շատ ամուր թել, որը գերազանցում է կարվող նյութի դիմացկունությունը, ապա արդյունքում կարող են պատռվել հենց նյութերը, ոչ թե թելը։ Պոլիեսթեր/պոլիեսթերային միջուկով մանված թելը պատրաստվում է մանման ընթացքում պոլիեսթերը անընդհատ պոլիեսթերային թելի շուրջ փաթաթելով և այդ թելերը կարի թելի մեջ գցելով[11]։
Տեակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կախված նպատակային օգտագործումից՝ թելերը բաժանվում են ասեղնագործության, գործելու, կարելու և կարկատելու թելերի։ Դրանք պատրաստվում են բրդյա, բամբակյա, կտավատի թելքից, բնական մետաքսից և արհեստական մանրաթելերից։
Թելերը լինում են փայլուն և անփայլ մակերեսով, իսկ առանց հատուկ մշակման թելերն անվանում են «կոպիտ» կամ «անմշակ»։ Թելերը ներկվում են կայուն ներկերով՝ բացառությամբ կապույտի, մոխրագույնի և մուգ մոխրագույնի, բաց և մուգ կարմիր-մանուշակագույնի, բաց և մուգ ոսկեգույն դեղինի, ինչպես նաև բաց կիտրոնադեղինի։
Հատկապես ամուր (կայուն) ներկեր են համարվում վարդագույնը,մորեգույնը, հագեցած երկնագույնը, երկնագույնը, մուգ ընկույզագույնը, կանաչ-զմրուխտագույնը, խակի, պողպատագույնը և բաց դեղինը։
Չափման տեսակներ և նշումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Թելի չափանիշներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մանվածքը չափվում է մանվածքի խտությամբ, որը նկարագրվում է տարբեր հյուսվածքային չափման միավորներով՝ կապված համակարգված երկարության և քաշի հարաբերակցության հետ։ Այս միավորները անմիջապես չեն համապատասխանեցնում թելի տրամագծին։
Թելի քաշ կամ Գյունզեի հաշվարկ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Թելի քաշի ամենատարածված չափման համակարգը սահմանում է թելի այն երկարությունը կիլոմետրերով, որը անհրաժեշտ է 1 կիլոգրամ քաշ ունենալու համար։ Հետևաբար, քաշի մեծ թիվը (Ամերիկյան ստանդարտով՝ wt հապավումով նշված) ցույց է տալիս ավելի բարակ և նուրբ թել։ Թելի քաշի ամերիկյան ստանդարտը հիմնված է ճապոնական Gunze Count համակարգի վրա, որը ներկայացվում է երկու թվով, որոնք բաժանված են թեք գծով (/)[12]։ Առաջին թիվը համապատասխանում է թելի քաշին (wt), իսկ երկրորդը՝ այն մանրաթելերի քանակին, որոնք միավորված են՝ կազմելու պատրաստի թելը։ Սովորաբար երեք մանրաթել են միավորվում՝ մեկ թել ստանալու համար, սակայն դա պարտադիր չէ ամերիկյան ստանդարտում (այդ իսկ պատճառով այն համարվում է ավելի քիչ ինֆորմատիվ)։
Դենիեր (Denier)
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Դենիեի քաշի համակարգը ցույց է տալիս, թե քանի գրամ է կշռում 9,000 մետր թել։ Ի տարբերություն թելի քաշի ընդունված համակարգի՝ դենիերի թվի մեծացումը նշանակում է ավելի հաստ թել։ Դենիերի քաշի համակարգը, ինչպես և ընդունված քաշի համակարգը, նաև նշում է՝ քանի մանրաթել է միացվել (նույն քաշային)՝ կազմելու պատրաստի թելը։ Միայն ասեղնագործության թելերն են ունենում քաշի նշում՝ դենիեր համակարգով։
Տեքս (Tex)
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Թելի հաստության միջազգային միավոր է տեքսը, որը սահմանվում է որպես 1,000 մետր թելի զանգվածը գրամներով։ Օրինակ՝ եթե 1,000 մ թել կշռում է 20 գրամ, ապա թելը 20 տեքս է։ (Tex) համակարգը լայնորեն օգտագործվում է Հյուսիսային Ամերիկայում և Եվրոպայում։
Մետաքսե մեքենայական թելերի չափման համակարգ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մետաքսե բարակ թելեր արտադրող արտադրողները հաճախ օգտագործում են սեփական չափման սանդղակներ՝ կիրառելով «զրոյականներ» (անգլ. aughts) ամենաբարակ հատվածում և «FFF»՝ ամենախոր բալանսում, ստանալով հետևյալ աստիճանակարգը՝ 000, 00, 0, A, B, C, D, E, F, FF, FFF։
Երեք ամենաբարակ թելերը նկարագրվում են որպես «երեք զրո», «երկու զրո» և «մեկ զրո» համապատասխանաբար, և ունեն տարբեր «զրոյական հաշվարկներ» (aught counts)։ Մեկ արտադրողի սանդղակում, ավելի բարձր «զրոյական հաշվարկը» նշանակում է ավելի բարակ թել։ Այս հաշվարկը հաճախ նշվում է միանիշ թվով, որին հաջորդում է շեշտաթելը և զրոն, օրինակ՝ 3/0 նշանակում է երեք զրո թել կամ թելի «000» չափս։ Սակայն այս համարը իմաստ ունի միայն տվյալ արտադրողի մյուս թելերի համեմատությամբ. մի արտադրողի 3/0 միշտ էլ ավելի բարակ կլինի, քան այդ նույն արտադրողի 2/0-ը, բայց չի կարելի համեմատել այլ արտադրողի 3/0-ի հետ։
Շատ մոտավոր՝ A չափսը համապատասխանում է մոտ 900 յարդ մեկ ֆունտ թելի համար, և յուրաքանչյուր 100 յարդ տարբերությունը թելին տալիս է մեկ տառի չափի տարբերություն (օրինակ՝ A-ից B, B-ից C և այլն)։ Նշված չափսը վերաբերում է ամբողջ թելին, այլ ոչ թե դրա առանձին մետաքսե մանրաթելերին (փլայերին)։
Առևտրային չափսեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Որոշ ավելի դիմացկուն, ծանրաբեռնվածության համար նախատեսված թելեր ունեն «առևտրային» չափսերի անվանումներ, որոնք սահմանված են հետևյալ մեծություններով․ 30, 46, 69, 92, 138, 207, 277, 346, 415 և 554։ Յուրաքանչյուր այս թիվը ներկայացնում է թելի դենիեր չափը, բաժանված 10-ի։ Օրինակ՝ առևտրային 138 չափսի թելը ունի 1380 դենիեր։
Ընդհանուր կարի թելերի համար տարածված տեքս արժեքներն են՝ տեքս 25 կամ տեքս 30։
Մի փոքր ավելի հաստ մետաքսյա կոճակային թել, որը հարմար է ուժեղ ամրացման կարերի, փոքր կաշվե իրերի և դեկորատիվ կարերի համար՝ տեքս 40։
Դիմացկուն, ամուր պաստառագործական (կահույքի համար) թել՝ տեքս 75։
Ծանրաբեռնվածության համար նախատեսված արտաքին կարերի թել վերարկուների, պայուսակների և կոշիկների համար՝ տեքս 100։
Շատ ամուր արտաքին կարերի թել ճամպրուկների և վրանների (թաղանթների) համար՝ տեքս 265–290։
Իսկ շատ նուրբ թելեր համար՝
Վերամշակող կարի մեքենաների (serger) համար՝ միայն տեքս 13։
Կույր կար (blindstitch) և եզրային կար (felling) մեքենաների համար՝ ավել ևս նուրբ՝ տեքս 8։
.jpg)
Նշումներ (պիտակավորում)
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տարբեր կազմվածքով և կառուցվածքով թելերը կարող են պիտակավորվել տարբեր ձևերով։ Թելերի մեծամասնությունը կազմված են 2 կամ ավելի մանրաթելերից (ply), և այս տեղեկությունը հաճախ նշվում է թելի փաթեթավորման վրա՝ տվյալ չափման սանդղակի համաձայն, ինչպես նաև վերջնական թելի քաշը։ Թելի ֆիզիկական տրամագիծը սովորաբար չի նշվում, քանի որ այդ տվյալը մեծ օգուտ չի տալիս։
Թելի կոճերի վրա կարող են լինել կոդեր, որոնք ցույց են տալիս մանրաթելերի բաղադրությունը, օրինակ՝ «P» նշանակում է պոլիեսթեր։ Եթե պիտակային կոդում նշվում է մանրաթելի կազմը, դա սովորաբար առաջին տեղեկությունն է այնտեղ։ Երբեմն արտադրողը փաթեթավորման վրա չի նշում թելի քաշը, այլ նշում է միայն մանրաթելի կազմը և կոճակի երկարությունը, օրինակ՝ «100% մետաքս, 250 մետր»։ Սա նշանակում է, որ կոճում կա 250 մետր մաքուր մետաքս, բայց չի նշվում՝ քանի մանրաթել (plies) է կազմված այդ թելը և նաև չի նշվում թե մանրաթելերի կամ ամբողջ թելի քաշը։
Բարձր ջերմաստիճանի կարի թելեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բարձր ջերմաստիճանի կարի թելերը ապահովում են դիմացկունություն և դիմադրություն ծայրահեղ ջերմաստիճաններին։ Կան թելեր, որոնք օգտագործվում են մինչև 800 °C (1472 °F) ջերմաստիճանի պայմաններում։ Տարբեր տեսակի կարի թելեր ունեն տարբեր կիրառություններ և առավելություններ։
- Քևլար ծածկով չժանգոտվող պողպատե թելեր՝ ունեն բարձր ջերմաստիճանի և կրակի դիմադրությամբ պողպատե միջուկ, որը ծածկված է կեվլար նյութով՝ հեշտացնելու մեքենայական կարումը։ Քևլարը ամուր, ջերմակայուն սինթետիկ մանրաթել է։ Այն ստեղծվել է Ստեֆանի Կվոլեկի կողմից (DuPont) ընկերությունում՝ 1965 թվականին։ Չժանգոտվող պողպատե միջուկը դիմացկուն է մինչև 800 °C (1472 °F), իսկ կեվլար ծածկույթը դիմացկուն է մինչև 220 °C (428 °F)[13]։
- (PTFE) պոլիտետրաֆտորէթիլենից և տետրաֆտորէթիլենից ստացված սինթետիկ մանվածք է։ Այն լայնորեն կիրառվում է արդյունաբերության տարբեր ոլորտներում՝ իր քիմիական չեզոքության և դիմացկունության շնորհիվ։ Այսպիսի ծածկով ապակե թելերը համատեղում են գերազանց ջերմակայունություն և (PTFE) ծածկույթ, որը հեշտացնում է մեքենայական կարումը։ Ապակյա միջուկը դիմացկուն է մինչև 550 °C (1022 °F), (PTFE) ծածկույթը՝ մինչև 230 °C (446 °F)։
- Nomex թելեր՝ բնութագրվում են որպես հրակայուն և ջերմակայուն հատկությամբ թելեր, ունեն ամուր պաշտպանիչ ծածկույթ, որը դիմադրում է քայքայումներին կարելու ընթացքում։ Դիմացկուն են մինչև 370 °C (698 °F)։
- Կպչուն նյութերով միացած նեյլոնե կարի թելերը ամուր են, որոնք պատված են մաշվածությանը դիմադրող շերտով, պաշտպանված են փտումից և ունեն լավ ձգող ամրություն՝ ցածր ջերմաստիճանային պայմաններում օգտագործման համար։ Դիմանում են մինչև 120 °C (248 °F) ջերմաստիճանին։
- Կպչուն նյութերով միացած պոլիեսթերային կարի թելերը ամուր են, պատված են մաշման դիմադրություն ապահովող և փտումից պաշտպանող ծածկույթով ու ունեն բացառիկ ձգողական ամրություն՝ ցածր ջերմաստիճաններում, սակայն ծանրաբեռնված կարային աշխատանքների համար։ Դրանք ջերմակայուն են մինչև 120 °C (248 °F) ջերմաստիճանի պայմաններում։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ "Thread | Encyclopedia.com". www.encyclopedia.com.
- ↑ https://www.regalfabrics.com/timeless-threads-how-linen-shaped-civilization/?utm_source=chatgpt.com
- ↑ https://baer.tools/en/blog/a-brief-history-of-the-thread-from-antiquity-to-the-present-day?srsltid=AfmBOoq0wKvw_ZU46e2KOZNBEkyIoXyiZRfzNPgoi1JYwdcY0muZ3x3Q&utm_source=chatgpt.com
- ↑ https://textileheritagemuseum.org/textiles-ancient-times-to-modern-day/?utm_source=chatgpt.com
- ↑ https://textileheritagemuseum.org/textiles-ancient-times-to-modern-day/?utm_source=chatgpt.com
- ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Spinning_jenny?utm_source=chatgpt.com
- ↑ https://www.britannica.com/technology/thread
- ↑ https://www.metmuseum.org/toah/hd/text/hd_text.htm
- ↑ https://petticoatsandpistols.com/2024/03/07/the-thread-of-the-story/?utm_source=chatgpt.com
- ↑ "Thread Tips - Threads for Quilters". Quilting.about.com. 2011-10-16. Retrieved 2011-11-30.
- ↑ "Corespun Versus SpunPoly Threads" (PDF). www.amefird.com.
- ↑ "How to choose the right thread for your project and your sewing machine". Phoebemoon.com. Retrieved 2019-11-30.
- ↑ https://vk.com/@wecarespd-zhenskoe-delo-kak-stefani-kvolek-izobrela-samyi-muzhskoi-mat
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
|
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Թել կատեգորիայում։ |