Jump to content

Թաղամաս

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Նյու Յորքի Մանհեթեն քաղաքի Չելսի թաղամասը

Թաղամաս (անգլ.՝ neighbourhood or neighborhood), աշխարհագրորեն սահմանափակ համայնք, որը գտնվում է ավելի մեծ քաղաքի, արվարձանի կամ գյուղական բնակավայրի ներսում և երբեմն բաղկացած է ընդամենը մեկ փողոցից և դրա շրջակա շենքերից։ Թաղամասերը հաճախ սոցիալական համայնքներ են, որոնց բնորոշ է անդամների միջև դեմ առ դեմ շփումը։ Չնայած գիտնականները միասնական սահմանման չեն եկել, այս բնորոշումը կարող է ելակետային լինել.

Թաղամասը սովորաբար սահմանվում է տարածական առումով՝ որպես որոշակի աշխարհագրական տարածք, իսկ գործառութային առումով՝ որպես սոցիալական ցանցերի ամբողջություն։ Այսպիսով, թաղամասերը այն տարածական միավորներն են, որտեղ տեղի են ունենում դեմ առ դեմ սոցիալական շփումներ, և որտեղ բնակիչները ձգտում են իրականացնել ընդհանուր արժեքներ, սոցիալականացնել երիտասարդներին և պահպանել արդյունավետ սոցիալական վերահսկողություն[1]։

Նախաարդյունաբերական քաղաքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քաղաքային գիտնական Լյուիս Մամֆորդի բնորոշմամբ՝

Թաղամասերն իրենց սկզբնական, չձևավորված տեսքով գոյություն ունեն ամենուր, որտեղ մարդիկ բնակվում են մշտական ընտանեկան տներում։ Քաղաքի բազմաթիվ գործառույթներ բնականաբար բաշխվում են թաղամասերի միջև՝ առանց որևէ տեսական նախապաշարմունքի կամ քաղաքական ուղղորդման[2]։

Հնագետների պեղումները ցույց են տալիս, որ սոցիալական թաղամասեր գոյություն են ունեցել ամենահին քաղաքներից շատերում[3]։ Պատմական փաստաթղթերը նույնպես լույս են սփռել նախաարդյունաբերական կամ ոչ արևմտյան քաղաքների թաղամասային կյանքի վրա[4]։

Թաղամասերը սովորաբար ձևավորվում են միմյանց մոտ ապրող մարդկանց միջև սոցիալական փոխազդեցության արդյունքում։ Դրանք տեղական սոցիալական միավորներ են, որոնք ավելի մեծ են, քան տնային տնտեսությունները և ուղղակիորեն չեն վերահսկվում քաղաքային կամ պետական պաշտոնյաների կողմից։ Որոշ նախաարդյունաբերական քաղաքային ավանդույթներում հիմնական քաղաքային գործառույթները (ինչպիսիք են պաշտպանությունը, ծնունդների ու ամուսնությունների սոցիալական կարգավորումը, մաքրումն ու պահպանումը) իրականացվել են ոչ թե քաղաքային իշխանությունների, այլ ոչ պաշտոնական թաղամասերի ղեկավարների կողմից։ Այս օրինաչափությունը լավ է փաստագրվել պատմական իսլամական քաղաքների օրինակով[5]։

Բացի սոցիալական թաղամասերից, հին և պատմական քաղաքների մեծ մասն ունեցել է նաև վարչական շրջաններ, որոնք պաշտոնյաների կողմից օգտագործվել են հարկման, գրանցումների վարման և սոցիալական վերահսկողության համար[6]։ Վարչական շրջանները սովորաբար ավելի մեծ են եղել, քան թաղամասերը, և դրանց սահմանները կարող էին հատվել թաղամասային բաժանումների հետ։ Այնուամենայնիվ, որոշ դեպքերում վարչական շրջանները համընկել են թաղամասերի հետ, ինչը հանգեցրել է պաշտոնյաների կողմից սոցիալական կյանքի խիստ վերահսկողության։ Օրինակ, Թան դինաստիայի ժամանակ չինական մայրաքաղաք Չանգանում թաղամասերը միաժամանակ վարչական շրջաններ են եղել, և պետական պաշտոնյաները մանրակրկիտ վերահսկել են կյանքն ու գործունեությունը թաղամասի մակարդակով[7]։

Նախաարդյունաբերական քաղաքների թաղամասերը հաճախ ունեցել են սոցիալական մասնագիտացման կամ տարբերակման որոշակի աստիճան։ Էթնիկ թաղամասերը կարևոր են եղել անցյալի բազմաթիվ քաղաքներում և մինչ օրս տարածված են։ Տնտեսական մասնագետները, այդ թվում՝ արհեստավորները և վաճառականները, կարող էին կենտրոնացված լինել որոշակի թաղամասերում, իսկ կրոնական բազմակարծություն ունեցող հասարակություններում թաղամասերը հաճախ մասնագիտացված են եղել ըստ կրոնի։ Թաղամասերի ինքնատիպությանը և սոցիալական համախմբվածությանը նպաստող գործոններից մեկը գյուղից քաղաք մշտական միգրացիան է եղել։ Դա շարունակական գործընթաց է եղել նախաարդյունաբերական քաղաքներում, և միգրանտները հակված են եղել բնակվել իրենց հարազատների և ծանոթների մոտ[8]։

Սոցիոլոգիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ընդհանուր առմամբ, թաղամասերի սոցիոլոգիան քաղաքային սոցիոլոգիայի ենթաճյուղ է, որն ուսումնասիրում է տեղական համայնքները[9][10]։ Թաղամասերը նաև օգտագործվում են տարբեր հետազոտություններում՝ սկսած փոստային ինդեքսներից և առողջական անհավասարություններից մինչև դպրոցից դուրս մնալու կամ թմրանյութերի օգտագործման հետ կապված հարցեր[11]։ Որոշ ուսումնասիրություններում թաղամասը դիտարկվել է որպես փոքրածավալ ժողովրդավարություն, որը հիմնականում կարգավորվում է հարևանների միջև փոխադարձության գաղափարներով[12]։

Բարելավում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թաղային հսկողության ցուցանակ Ջեֆերսոն շրջանում, Կոլորադո։

Թաղամասերը դարձել են ծառայությունների մատուցման վայր՝ մասամբ որպես որակյալ տեղական ծառայություններ տրամադրելու և տեղական վերահսկողության ու պատկանելության աստիճանը բարձրացնելու ջանքեր[13]։ Դեռևս 1970-ականների կեսերին Ալֆրեդ Կանը նկարագրել է թաղամասային ծառայությունների մատուցման «փորձը, տեսությունը և ժամանակավոր նորաձևությունները»՝ ներառյալ եկամուտների փոխանցման և աղքատության քննարկումները[14]։ Թաղամասերը, որպես համայնքի հիմնական բաղադրիչ, նաև ծառայությունների կազմակերպման վայր են երիտասարդների (այդ թվում՝ հաշմանդամություն ունեցող երեխաների)[15] և ցածր եկամուտ ունեցող բնակչության համար[16]։ Չնայած «թաղամասային կազմակերպություն» տերմինն այլևս այնքան տարածված չէ[17], այս կազմակերպությունները հաճախ շահույթ չհետապնդող, երբեմն հասարակական կամ հիմնականում ֆինանսավորվող համայնքային զարգացման կենտրոններ կամ մասնաճյուղեր են։

Համայնքային և տնտեսական զարգացման ակտիվիստները ճնշում են գործադրել՝ նպաստելով տեղական համայնքներում և թաղամասերում վերաներդրումներին։ 2000-ականների սկզբին Համայնքային զարգացման կորպորացիաները, Վերականգնողական ցանցերը, Թաղամասային զարգացման կորպորացիաները և Տնտեսական զարգացման կազմակերպությունները միասին աշխատել են՝ լուծելու համայնքների և թաղամասերի բնակարանային ֆոնդի և ենթակառուցվածքների խնդիրները (օրինակ՝ համայնքային կենտրոններ)[18]։ Համայնքային և տնտեսական զարգացումը կարող է տարբեր կերպ ընկալվել և կարող է ներառել քաղաքներում գործող «կրոնական հիմքերով» խմբեր և համայնքներ[19]։

Թաղամասը՝ որպես քաղաքային նախագծման տարր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1900-ականների սկզբին Քլարենս Փերին թաղամասային միավորի գաղափարը նկարագրել է որպես քաղաքի ներսում գտնվող ինքնաբավ բնակելի տարածք։ Այս հայեցակարգը մինչ օրս ազդեցիկ է Նոր Ուրբանիզմի մեջ։ Մասնագետները ձգտում են վերականգնել ավանդական սոցիալականությունը՝ հիմնվելով նախապես պլանավորված արվարձանային բնակելի տարածքների սկզբունքների վրա։ Միևնույն ժամանակ, թաղամասը դիտարկվում է որպես «Տարիքային առումով բարենպաստ քաղաքներ և համայնքներ» ստեղծելու միջամտությունների վայր, քանի որ մեծահասակները հակված են ունենալու կյանքի ավելի նեղ շրջանակ։ Այսպիսով, քաղաքային նախագծման ուսումնասիրությունները օգտագործում են թաղամասը որպես վերլուծության միավոր[20]։

Աշխարհի տարբեր թաղամասեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ասիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սեգունբագիչա, թաղամաս Դաքքայում, Բանգլադեշ:

Չինաստան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մայրցամաքային Չինաստանում «թաղամաս» տերմինը հիմնականում օգտագործվում է քաղաքային վարչական միավորի համար, որը գտնվում է շրջանային մակարդակից անմիջապես ցածր, թեև որոշ քաղաքներում գոյություն ունի նաև միջանկյալ՝ ենթաշրջանային մակարդակ։ Դրանք նաև անվանում են փողոցներ (վարչական տերմինաբանությունը ըստ քաղաքների կարող է տարբեր լինել)։ Թաղամասերը ներառում են 2,000-ից մինչև 10,000 ընտանիք։ Թաղամասերի ներսում ընտանիքները խմբավորվում են 100-ից 600 ընտանիքից բաղկացած ավելի փոքր բնակելի միավորների կամ թաղամասերի մեջ և վերահսկվում են բնակիչների կոմիտեի կողմից։ Դրանք էլ իրենց հերթին բաժանվում են 15-ից 40 ընտանիքից բաղկացած բնակիչների փոքր խմբերի։ Չինաստանի քաղաքային տարածքների մեծ մասում «թաղամաս», «համայնք», «բնակելի համայնք», «բնակելի միավոր» և «բնակելի թաղամաս» տերմինները (չին.՝ 社区 կամ 小区 կամ 居民区 կամ 居住区) ունեն նույն իմաստը և ենթաշրջանի (չին.՝ 街道办事处) անմիջական ենթամակարդակն են, որն էլ հանդիսանում է շրջանի (չին.՝ 区) անմիջական ենթամակարդակը, իսկ վերջինս՝ քաղաքի (չին.՝ 市) անմիջական ենթամակարդակը։

Եվրոպա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կիպրոսի տիպիկ թաղամաս Ագլանձիայում, Նիկոսիա, Կիպրոս։
Վուորես, թաղամաս Ֆինլանդիայի Տամպերե քաղաքում։

Միացյալ Թագավորություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միացյալ Թագավորությունում «թաղամաս» տերմինը չունի ընդհանուր պաշտոնական կամ վիճակագրական նշանակություն, սակայն հաճախ օգտագործվում է տեղական շրջանների կողմից՝ իրենց տարածքները ծառայություններ մատուցելու և գործառույթներ իրականացնելու համար բաժանելու նպատակով[21]։ Օրինակ, Քինգսթոն ափոն Թեմզի քաղաքն ունի չորս թաղամաս, որոնցից յուրաքանչյուրը պարունակում է մի քանի ընտրական տեղամասեր, որոնք սահմանված աշխարհագրական տարածքներ են՝ հիմնված ընտրական համակարգի վրա[22][23]։

«Թաղամաս» տերմինը նաև օգտագործվում է որպես ոչ պաշտոնական բառ՝ քաղաքի կամ քաղաքի փոքր տարածքը նշելու համար։ Այն հաճախ կիրառվում է որոշակի տեղական տարածքի հետ կապված կազմակերպությունների մասին խոսելիս, ինչպիսիք են թաղամասային ոստիկանությունը[24] կամ թաղամասային հսկողության ծրագրերը։

Տերմինի օգտագործման մեկ այլ եղանակ կապված է հատակագծման հետ։ Թաղամասային հատակագծումը գործընթաց է, որը համայնքներին հնարավորություն է տալիս մասնակցելու իրենց տարածքի զարգացմանը[25]։ 2011 թվականի «Տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքը համայնքներին իրավունք է տվել ձևավորելու իրենց թաղամասերը[26]։

Բացի այդ, տեղական տարածքների վերաբերյալ պետական վիճակագրական տվյալները հաճախ կոչվում են թաղամասային վիճակագրություն[27], թեև տվյալները տեղական նպատակների համար սովորաբար բաժանվում են շրջանների և ընտրական տեղամասերի։ Միացյալ Թագավորության շատ մասերում ընտրական տեղամասերը մոտավորապես համարժեք են թաղամասերին կամ դրանց համակցությանը։

Հյուսիսային Ամերիկա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միացյալ Նահանգներում և Կանադայում թաղամասերը հաճախ ստանում են պաշտոնական կամ կիսապաշտոնական կարգավիճակ՝ թաղամասային ասոցիացիաների, թաղամասային հսկողության կամ թաղամասային խմբերի միջոցով։ Դրանք կարող են կարգավորել այնպիսի հարցեր, ինչպիսիք են բակերի խնամքը և ցանկապատերի բարձրությունը, ինչպես նաև տրամադրել այնպիսի ծառայություններ, ինչպիսիք են թաղամասային միջոցառումները, զբոսայգիները և համայնքային անվտանգությունը։ Որոշ վայրերում դրանց համարժեք կազմակերպությունը ծխական համայնքն է, թեև ծխական համայնքը կարող է իր մեջ ներառել մի քանի թաղամասեր՝ կախված տարածքից։

Այն վայրերում, որտեղ թաղամասերը պաշտոնական կարգավիճակ չունեն, կարող են հարցեր առաջանալ, թե որտեղ է ավարտվում մի թաղամասը և սկսվում մյուսը։ Շատ քաղաքներում որպես պաշտոնական բաժանումներ օգտագործվում են շրջանները և ընտրական տեղամասերը, այլ ոչ թե թաղամասերի ավանդական սահմանները։ Փոստային ինդեքսների սահմանները և փոստային բաժանմունքների անունները նույնպես երբեմն արտացոլում են թաղամասի բնույթը։

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Schuck, Amie and Dennis Rosenbuam 2006 "Promoting Safe and Healthy Neighborhoods: What Research Tells Us about Intervention." The Aspen Institute.
  2. ↑ Mumford, Lewis (1954). The Neighborhood and the Neighborhood Unit. Town Planning Review 24:256–270, p. 258.
  3. ↑ For example, Spence, Michael W. (1992) Tlailotlacan, a Zapotec Enclave in Teotihuacan. In Art, Ideology, and the City of Teotihuacan, edited by Janet C. Berlo, pp. 59–88. Dumbarton Oaks, Washington, D.C. Stone, Elizabeth C. (1987) Nippur Neighbourhoods. Studies in Ancient Oriental Civilization vol. 44. Oriental Institute, University of Chicago, Chicago
  4. ↑ Some examples: Heng, Chye Kiang (1999) Cities of Aristocrats and Bureaucrats: The Development of Medieval Chinese Cityscapes. University of Hawai'i Press, Honolulu. Marcus, Abraham (1989) The Middle East on the Eve of Modernity: Aleppo in the Eighteenth Century. Columbia University Press, New York. Smail, Daniel Lord (2000). Imaginary Cartographies: Possession and Identity in Late Medieval Marseille. Cornell University Press, Ithaca.
  5. ↑ Abu-Lughod, Janet L. (1987) The Islamic City: Historic Myth, Islamic Essence, and Contemporary Relevance. International Journal of Middle East Studies 19:155–176.
  6. ↑ Dickinson, Robert E. (1961) The West European City: A Geographical Interpretation. Routledge & Paul, London, p. 529. See also: Jacobs, Jane (1961) The Death and Life of Great American Cities. Random House, New York, p. 117.
  7. ↑ Xiong, Victor Cunrui (2000) Sui-Tang Chang'an: A Study in the Urban History of Medieval China. Center for Chinese Studies, University of Michigan, Ann Arbor.
  8. ↑ Kemper, Robert V. (1977) Migration and Adaptation: Tzintzuntzan Peasants in Mexico City. Sage Publications, Beverly Hills. Greenshields, T. H. (1980) "Quarters" and Ethnicity. In The Changing Middle Eastern City, edited by G. H. Blake and R. I. Lawless, pp. 120–140. Croom Helm, London.
  9. ↑ Wellman, B. & Leighton, B. (1979, March). Networks, neighbourhoods and communities: Approaches to the study of the community question. Urban Affairs Quarterly, 14(3): 363-390.
  10. ↑ Warren, D. (1977). The functional diversity of urban neighbourhoods. Urban Affairs Quarterly, 13(2): 151-180.
  11. ↑ Overman, H.G. (2002). Neighborhood effects in large and small neighborhoods. Urban Studies, 39(1): 117-130.
  12. ↑ Rosenblum, Nancy L. (2020 թ․ դեկտեմբերի 1). «The Democracy of Everyday Life in Disaster: Holding Our Lives in Their Hands». Democratic Theory. 7 (2): 69–74. doi:10.3167/dt.2020.070209. ISSN 2332-8894.
  13. ↑ King, B. & Meyers, J. (1996). The Annie E. Casey Foundation's mental health initiative for urban children. (pp. 249-261). In: B. Stroul & R.M. Friedman, Children's Mental Health. Baltimore, MD: Paul H. Brookes.
  14. ↑ Kahn, A.J. (1976). Service delivery at the neighborhood level: Experience, theory and fads. Social Service Review, 50(1): 23-56.
  15. ↑ Kutash, K., Duchnowski, A.J., Meyers, J. & King, B. (1997). Ch. 3: Community and neighborhood-based services for youth. In: S. Henggeler & A. B. Santor, Innovative Approaches to Difficult to Treat Populations. Washington, DC: American Psychiatric Press.
  16. ↑ Riessman, F. (1967). A neighborhood-based mental health approach. (pp.1620184). In: E. Cowen, E. Gardier, & M. Zak, Emergent Approaches to Mental Health Problems. NY, NY: Appleton-Century-Crofts.
  17. ↑ Cunningham, J V. & Kotler, M. (1983). Building Neighborhood Organizations. Notre Dame & London: Notre Dame Press.
  18. ↑ Rubin, H.J. (2000). Renewing Hope Within Neighborhoods of Despair: The Community-Based Development Model. Albany, NY: State University of New York.
  19. ↑ Mc Roberts, O.M. (2001, January/February). Black Churches, community and development. Shelterforce Online. Washington, DC: Author. at nhi.org
  20. ↑ Gan, Daniel R. Y.; Fung, John Chye; Cho, Im Sik (2019). «Neighborhood Experiences of People Over Age 50: Factor Structure and Validity of a Scale». The Gerontologist. 60 (8): e559–e571. doi:10.1093/geront/gnz111. PMID 31504478.
  21. ↑ What is the Neighbourhood system? The Leader of the Council Explains:... Արխիվացված Մայիս 23, 2009 Wayback Machine
  22. ↑ «Learn more about your neighbourhood». www.kingston.gov.uk (անգլերեն). Վերցված է 2025 թ․ օգոստոսի 4-ին.
  23. ↑ «Local councils | Electoral Commission». www.electoralcommission.org.uk (անգլերեն). Վերցված է 2025 թ․ օգոստոսի 4-ին.
  24. ↑ «NHP». www.neighbourhoodpolicing.co.uk.
  25. ↑ «Neighbourhood planning». GOV.UK (անգլերեն). 2020 թ․ սեպտեմբերի 25. Վերցված է 2025 թ․ օգոստոսի 4-ին.
  26. ↑ «Neighbourhood planning». www.rtpi.org.uk (անգլերեն). Վերցված է 2025 թ․ օգոստոսի 4-ին.
  27. ↑ «Statistics: neighbourhood (absence and attainment)». GOV.UK (անգլերեն). 2015 թ․ հունիսի 24. Վերցված է 2025 թ․ օգոստոսի 4-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Թաղամաս&oldid=10436754» էջից