Թալես Միլեթացի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Թալես Միլեթացի
Ծնվել էմոտ մ. թ. ա. 625[1][2][3][…] Միլեթ[4]
Մահացել էոչ վաղ քան մ. թ. ա. 548 և ոչ ուշ քան մ. թ. ա. 545 Միլեթ
Բնակության վայր(եր)Միլեթ
Ուղղություննախասոկրատյան փիլիսոփայություն, Միլեթյան դպրոց և Յոթ իմաստուն
Մասնագիտությունմաթեմատիկոս, փիլիսոփա, աստղագետ, ֆիզիկոս, ճարտարագետ և գրող
Գործունեության ոլորտփիլիսոփայություն և մաթեմատիկա
Տիրապետում է լեզուներինհին հունարեն
ՀայրExamyas?
ՄայրԿլեոբուլինա
ԱշակերտներԱնաքսիմանդրոս
 Thales of Miletus Վիքիպահեստում

Թալես Միլեթացի (հին հունարեն՝ Θαλῆς ὁ Μιλήσιος, մոտ մ. թ. ա. 625[1][2][3][…], Միլեթ[4] - ոչ վաղ քան մ. թ. ա. 548 և ոչ ուշ քան մ. թ. ա. 545, Միլեթ), հին հույն փիլիսոփա, մաթեմատիկոս, տոմարագետ, աստղագետ, ճարտարապետ։ Թալեսը համարվում է հունական յոթ իմաստուններից մեկը։ Արիստոտելը նրան համարում է հույն առաջին փիլիսոփան[5][6]։ Ընդունված է Թալեսին պատմականորեն համարել առաջին անհատը, ով զբաղվել է գիտական փիլիսոփայությամբ[7][8]։ Հաճախ նրան անվանում են գիտության հայր[9][10]։ Թալեսը՝ որպես ժամանակակից գիտության նախակարապետ, բեկումնային քայլ է կատարել, երբ բնության առարկաներն ու երևույթները բացատրելիս առասպելաբանությանը դիմելու փոխարեն օգտագործել է բնագիտական տեսություններ ու վարկածներ։ Նա մատերիայի նախասկիզբ համարել է ջուրը [11]:

Ծնվել է Միլեթոս քաղաքում։ Թալեսը Միլեթյան դպրոցի առաջին փիլիսոփա-գիտնականն է, առաջին մաթեմատիկոսն ու բնագետը։ Նա եղել է իր ժամանակի ամենախոշոր մարդը, միաժամանակ զբաղվել է առևտրով, եղել է հայտնի վաճառական, քաղաքական խոշոր գործիչ, ճարտարապետ, աստղաբաշխ, ճանապարհորդել է զանազան քաղաքներ, դեպի Եգիպտոս, որտեղ զբաղվել է Նեղոսի հեղեղումների ուսումնասիրությամբ։ Վերադառնալով Միլեթոս իրեն նվիրում է գիտական զբաղմունքի մինչև խոր ծերություն։

Իր ճանապարհորդության ժամանակ նա քաղդեական ու եգիպտական գիտնականներից վերցնում է աստղաբաշխական ու երկրաչափական գիտելիքներ, որը հետագայում զարգացնում է։ Նա աստղաբաշխության մեջ կատարում է մի շարք հայտնագործություններ, որոնք օգտագործում են առևտրականները ծովագնացության ժամանակ։ Նա գուշակում է 585 թվի մայիսի 28-ի արևի խավարումը։ Նա առաջինն է սահմանում տարին 365 օր, առաջինը «գտավ» Փոքր Արջի համաստեղությունը։ Նա կանխատեսում էր կլիմայական փոփոխությունները[12]։

Մաթեմատիկայում Թալեսը կիրառել է երկրաչափությունը բուրգերի բարձրությունը, ափից նավերի հեռավորությունը հաշվարկելու համար։ Նա համարվում է առաջին մարդը, ով գործադրել է դեդուկտիվ դատողությունը երկրաչափության մեջ, դուրս բերել այսպես կոչված՝ Թալեսի թեորեմի չորս հետևությունները։ Նա առաջին մարդն է, ում մաթեմատկական հայտնագործություն է վերագրվում[13]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 Biographical Encyclopedia of AstronomersNYC: Springer Science+Business Media, 2007. — ISBN 978-0-387-31022-0doi:10.1007/978-0-387-30400-7
  2. 2,0 2,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.) / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
  3. 3,0 3,1 CIRIS (ֆր.)CNRS.
  4. 4,0 4,1 4,2 Любкер Ф. Thales (ռուս.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. КанскийСПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 1361.
  5. Aristotle, Metaphysics Alpha, 983b18.
  6. |title=Thales |year=1870 |url=https://archive.org/stream/dictionaryofgree03smituoft#page/1016 |page=1016}}
  7. Michael Fowler, Early Greek Science: Thales to Plato, University of Virginia [Retrieved 2016-06-16]
  8. Frank N. Magill, The Ancient World: Dictionary of World Biography, Volume 1, Routledge, 2003 1135457395
  9. Singer C. (2008)։ A Short History of Science to the 19th century։ Streeter Press։ էջ 35 
  10. Needham C. W. (1978)։ Cerebral Logic: Solving the Problem of Mind and Brain։ Loose Leaf։ էջ 75։ ISBN 978-0-398-03754-3 
  11. Aristotle։ «Book I 983b»։ Aristotle, Metaphysics։ Perseus Project 
  12. Ա.Առաքելյան (1968)։ Հունական գրականության պատմություն։ Երևան: «Լույս»։ էջ 155 
  13. Boyer, 1989, էջ "Ionia and the Pythagoreans" p. 43

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիդարանը
Վիքիդարանը
Վիքիդարանը ունի բնօրինակ գործեր, որոնց հեղինակն է՝
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 124