Թադևոս Ավդալբեգյան

Թադևոս Ավդալբեգյան
Ծնվել է	հոկտեմբերի 3 (15), 1885; Մակու, Արևմտյան Ադրբեջան, Իրան
Մահացել է	հունվարի 26, 1937 (51 տարեկան)
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն և ԽՍՀՄ
Ազգություն	հայ
Մասնագիտություն	տնտեսագետ, հայագետ, հրապարակախոս, գրականագետ, պատմաբան և բառարանագիր
Հաստատություն(ներ)	Երևանի պետական համալսարան
Գործունեության ոլորտ	տնտեսագիտություն
Ալմա մատեր	Գևորգյան Հոգևոր Ճեմարան (1907)
Տիրապետում է լեզուներին	հայերեն
Երեխա(ներ)	Մայիս Ավդալբեգյան

Թադևոս Հայրապետի Ավդալբեգյան, (հոկտեմբերի 3 (15), 1885, Մակու, Արևմտյան Ադրբեջան, Իրան^[1]^[2] - հունվարի 26, 1937(1937-01-26)^[1]), հայ խորհրդային տնտեսագետ, հայագետ, հրապարակախոս, գրականագետ, պատմաբան և բառարանագետ։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է հոկտեմբերի 3 (15)-ին, Իրանի Պարսպատունիքի Մակու քաղաքում, դարբնի ընտանիքում։ Ավարտել է Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանը 1907 թ.։ Առաջադիմական հայացքներ պրոպագանդելու համար եղել է քաղաքական վտարանդի Եվրոպայում (1913-1917)։

Հայաստանում խորհրդային իշխանության հաստատումից հետո Երևանի պետական համալսարանում դասավանդել է հայ հասարակական մտքի պատմություն և տնտեսագիտական զարգացման պատմություն։ Հեղինակ է արժեքավոր բազմաթիվ հետազոտությունների, որտեղ գիտականորեն մեկնաբանված են տնտեսագիտության, Հայաստանի տնտեսական զարգացման, հայ հասարակական հոսանքների ձևավորման, հայ գրականության և պատմության էական հարցեր։

Աշխատություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Կարլ Մարքսի տնտեսական զարգացման թեորիան» (1925) աշխատության մեջ Ավդալբեգյանն այն միտքն է զարգացնում, որ ասիական արտադրաեղանակը նշանավորում է հասարակական ուրույն տնտեսակարգ, և որ արժեքի կատեգորիան հատուկ է ոչ միայն կապիտալիստական, այլև նախակապիտալիստական հասարակարգերին։

1928-1931 թվականներին հրատարակված իր գրքույկներում Ավդալբեգյանը հանգամանորեն ու յուրովի արծարծեց պարզ և ընդլայնված վերարտադրությունների տակավին չլուծված հարցերը՝ միաժամանակ հակադրվելով Ռ. Լյուքսեմբուրգի՝ վերարտադրության մարքսյան տեսության վերանայման փորձերին։ Հայաստանի նյութական մշակույթի ու տնտեսական զարգացման պատմությանը նվիրված իր աշխատություններում Ավդալբեգյանը նոր լույս է սփռում քննարկվող հարցերի վրա, ինչպիսիք են բահրան ու մյուլքը XIV-XVIII դարերին Հայաստանում, հայ շինականի վարձատրությունը V դարում, հայ վիմագրերը։ «Հաս, սակ ու բաժ» (1926) ուսումնասիրությամբ Ավդալբեգյանը պարզեց այդ հասկացությունների գիտական որոշակի նշանակությունը։

Ստեղծագործություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ավդալբեգյանը գեղագիտական ճիշտ մեկնակետից է վերլուծել Խաչատուր Աբովյանի, Միքայել Նալբանդյանի, Ալեքսանդր Շիրվանզադեի, Մուրացանի, Հովհաննես Թումանյանի, Հովհաննես Հովհաննիսյանի ստեղծագործությունների հասարակական արժեքը։ Պատմագետ Ավդալբեգյանը լուրջ ուշադրություն է դարձրեյ հայ հասարակական գաղափարախոսությունների զարգացման, ազատագրական շարժման և այլ հարցերին։ «Արսեն Թոխմախյան» (1926) գրքույկում Ավդալբեգյանը օբյեկտիվորեն բացահայտեց հայ ազատագրական շարժման հասունացած ներհակությունները՝ դրվատելով նրա դեմոկրատական փաղանգի ճիշտ տակտիկան։

Նա նշել է, որ

Մ. Բաղրամյանի «Նոր տետրակ, որ կոչի յորդորակ»-ից են ընձյուղում հայ նոր գրականության ազգայնական երկերը։

Ըստ Ավդալբեգյանի, այդ գիրքը և Շ. Շահամիրյանի «Որոգայթ փառաց»-ը արտահայտում են Հայաստանում բուրժուա-դեմոկրատական կարգեր հաստատելու ձգտումներ։

Բառարանագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեծ է Ավդալբեգյանի դերը հայ բառարանագրության բնագավառում։ Նա «Ռուս-հայերեն նոր բառարան»-ի (հրատարակված 1-2, 1933-1935) հեղինակներից Է, հեղինակը «Ռուս-հայերեն տնտեսագիտական տերմինների բառարան»-ի (1964), որն ամփոփում է տնտեսագիտությանն ու դրան անմիջապես առնչվող գիտություններին վերաբերող բառերն ու տերմինաբանությունը։

Ավդալբեգյանը գերմաներենից թարգմանել է Կարլ Մարքսի «Կապիտալ»-ի 1-ին հատորը (հրատարակված 1933)։

Մահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Զոհ է գնացել ստալինյան բռնաճնշումներին։ Մահացել է հունվարի 26-ին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 609)։

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — 1974. — հատոր 1. — էջ 609.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Հայկական համառոտ հանրագիտարան (հայ.) — 1990. — հատոր 1.

[_fa66a70d75f11a93-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — 1974. — հատոր 1. — էջ 609.

[_f2211eaa3c3b35a0-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Հայկական համառոտ հանրագիտարան (հայ.) — 1990. — հատոր 1.

[1]

[2]