Էտրուրիա
Էտրուրիա շրջան էր Կենտրոնական Իտալիայում, որը սահմանազատված էր Առնո և Տիբեր գետերով, [1] տարածք, որն ընդգրկում էր ներկայիս Տոսկանայի մեծ մասը, հյուսիսային Լացիոն, և հյուսիս-արևմտյան Ումբրիան : Այն բնակեցված էր էտրուսկներով ՝ հնագույն քաղաքակրթություն, որը ապրում էր այդ տարածքում մ.թ.ա. 8-րդ դարից մինչև մ.թ.ա. 4-րդ դարը, երբ նրանց գրավեց Հռոմեական Հանրապետությանը :[2]
Էտրուսկական Էտրուրիա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Էտրուրիայի հնագույն ժողովուրդը [3] անվանվում ենէտրուսկներ։ Նրանց բազմաշերտ մշակույթը [4] կենտրոնացված էր բազմաթիվ քաղաք-պետություններում, որոնք առաջացել էին Վիլլանովյան ժամանակաշրջանում մ.թ.ա. իններորդ դարում, և նրանք շատ հզոր էին արխայական արևելյան ժամանակաշրջանում :
Էտրուսկները մ.թ.ա. 650 թվականին շատ մեծ ազդեցություն ունեին Իտալիայում,[5] գերազանցելով հին իտալական այլ ժողովուրդների, ինչպիսիք են լիգուրները։ Նրանց ազդեցությունը կարելի է տեսնել Էտրուրիայի սահմաններից դուրս՝ Պո գետի հովտում և Լատիումում, ինչպես նաև՝ Կամպանիայում և Հարավային Իտալիայի (ներառյալ Սիցիլիան) հունական գաղութներում: Իրոք, որոշ էտրուսկական դամբարաններում, ինչպիսին է Թումուլուս դի Մոնտեֆորտինին Կոմեանա քաղաքում (տես Կարմինյանո ) Տոսկանայում։ Հնագետները գտել են Եգիպտոսի հետ առևտրի ֆիզիկական ապացույցներ. օրինակ են եգիպտական գավաթները։ Նման առևտուրը տեղի էր ունենում կամ ուղղակիորեն Եգիպտոսի հետ կամ միջնորդների միջոցով, ինչպիսիք էին հույն կամ փյունիկեցի նավաստիները։
Հռոմը ենթարկվել է էտրուսկների ուժեղ ազդեցությանը, թեև այն բաժանվել է Էտրուրիայի սահմաններից Կիմինյան անտառով։ Էտրուսկական մի շարք թագավորներ կառավարում էին Հռոմը մինչև մ.թ.ա. 509 թվականը, երբ վերջին էտրուսկ թագավորը՝ Լուկիոս Տարքովինիոս Սուպերբուսը, հեռացվեց իշխանությունից և ստեղծվեց Հռոմի Հանրապետությունը։ [6] Էտրուսկներին շատ են ազդել հռոմեական ճարտարապետության և ծիսական արարողությունների վրա; Հենց էտրուսկյան թագավորների օրոք են կառուցվել այնպիսի կարևոր կառույցներ, ինչպիսիք են Կապիտոլիումը, Կլոակա Մաքսիման և Վիա Սակրան:
Էտրուսկական քաղաքակրթությունը կարևոր դեր ունեցավ վաղ հանրապետական Հռոմի մշակույթի վրա։ Այն նաև ներառում էր նոր մթերքների, լատինական այբուբենի, ճարտարապետության և ինժեներական տարրերի ներմուծում:[7]
Էտրուրիայի տարածքային բաժանում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Էտրուրիա (հիմնական)
- Հյուսիսային Էտրուրիա - ժամանակակից Տոսկանայի մեծ մասը, Առնո գետից դեպի հյուսիս, Ապենինները արևելքից և Ալբեգնա գետը Տոսկանայի հարավից։ Այն նաև ընդգրկում էր էտրուսկական տարածքները Պերուջայում՝ ժամանակակից Ումբրիայում
- Հարավային Էտրուրիա - Տոսկանայի ամենահարավային տարածքները, ամբողջ հյուսիսային և կենտրոնական Լացիոն՝ մինչև Հռոմի դարպասները
- Էտրուսկական գաղութներ
- Etruria Padana - տարածքներ Էմիլիա-Ռոմանիայում և Լոմբարդիայի ու Վենետոյի հարավային ծայրամասում, հյուսիսային Իտալիայում
- Etruria Campana - տարածքներ հարավային Լացիոյում և Կամպանիայում, հարավային Իտալիայում
Էտրուրիայի քաղաքները
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լատինական և իտալական անունները տրված են փակագծերի մեջ․
- Արիտիմ (Arretium, Arezzo )
- Ատրիա ( Adria )
- կաիսրա (Caere, Cerveteri )
- Կլևսին (Clusium, Chiusi )
- Կուրթուն (Cortonium, Cortona )
- Ֆելաթրի (Volaterrae, Volterra )
- Ֆուֆլունա (Populonium, Populonia )
- Պարուսիա (Perusia, Perugia )
- Տարխնա ( Volscian Anxur) (Tarracina, Terracina )
- Տարխնալ (Tarquinii, Tarquinia )
- Վեի (Veii, Veio)
- Վետլունա (Vetulonium, Vetulonia )
- Վիպսուլ (Faesulae, Fiesole )
- Վելչ (Vulci, Volci )
- Վելցնա (Volsiniia, Volsinii )
Կար մի ժամանակաշրջան մ.թ.ա. 600թ․-ից մինչև մ.թ.ա. 500թ․-ը, որի ընթացքում տասներկու էտրուսկական քաղաք-պետություններ ձևավորեցին ազատ համադաշնություն, որը հայտնի էր որպես Էտրուսկների լիգա : Էտրուսկերենը նրանց հանդիպումների պաշտոնական լեզուն էր։
Հռոմեական Էտրուրիա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հռոմեական Իտալիայի օգոստոսյան վարչատարածքային բաժանումում Էտրուրիան տարածաշրջանի անվանում էր (Regio VII): Նրա սահմաններն էին Տիբերը, Տիրենյան ծովը, Ապուան Ալպերը և Ապենինները : Սա մոտավորապես համընկնում է հին Էտրուրիայի սահմաններին:[8]
Էտրուրիան ժամանակակից պատմության մեջ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տոսկանայի Մեծ Դքսությունը իրեն լատիներեն անվանել է Magnus Ducatus Etruriae (Էտրուրիայի Մեծ դքսություն)։ Էտրուրիա անվանումը կիրառվել է նաև Էտրուրիայի թագավորության համար, որը Նապոլեոն I- ի հաճախորդ պետություն է և փոխարինել է Մեծ Դքսությանը 1801-ից 1807 թվականներին:
Հետագա ընթերցում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Coberly, Daniel (2013). An Ancient and Modern History of Etruria. Italian Heritage Press. ISBN 978-0615819112.
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Treccani
- ↑ «Etruschi - Enciclopedia». Treccani (իտալերեն). Վերցված է 2024-07-05-ին.
- ↑ Posth, Cosimo; և այլք: (2021). «The origin and legacy of the Etruscans through a 2000-year archeogenomic time transect». Science Advances. 7 (39): eabi7673. Bibcode:2021SciA....7.7673P. doi:10.1126/sciadv.abi7673. PMC 8462907. PMID 34559560.
- ↑ Kindy, David, Where Did the Ancient Etruscans Come From?: A new DNA analysis suggests the enigmatic civilization was native to the Italian Peninsula, Smithsonian, September 29, 2021
- ↑ Rix, Helmut. "Etruscan." In The Ancient Languages of Europe, ed. Roger D. Woodard. Cambridge University Press, 2008, pp. 141–164.
- ↑ Cary, M.; Scullard, H. H., A History of Rome. Page 28. 3rd Ed. 1979. 0-312-38395-9.
- ↑ Roma.Com, Redazione (2021-08-04). «L'influenza della civiltà etrusca sugli antichi Romani». Roma.Com (իտալերեն). Վերցված է 2023-04-26-ին.
- ↑ Baracca, M. (1970). Atlante Storico (Latin). Novara: De Agostini. էջ 15.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
Մատենագիտություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Bonfante, Giuliano; Bonfante, Larissa (2003). The Etruscan Language: an Introduction. Manchester: Manchester U.P. ISBN 0719055407.
- Hall, John F., ed. (1996). Etruscan Italy: Etruscan Influences on the Civilizations of Italy from Antiquity to the Modern Era. Indiana University Press. ISBN 9780842523349. Chronology of Etruscan Italy, [1].
- «Etruria». Istituto dell'Enciclopedia Italiana (իտալերեն). Treccani.it.