Էստոնական ֆոլկլոր
Էստոնական ֆոլկլոր, ամենավաղ հիշատակումը թվագրվում է Սաքսոն Գրամատիկուսի «Դանիացիների գործերը»-ին (լատին․՝ Gesta Danorum) (մոտավորապես 1179 թվական)։ Սաքսոնը խոսել է էստոնացի մարտիկների մասին, ովքեր գիշերը երգել են՝ սպասելով ճակատամարտին[1]։ Հենրի Լատվիացին (լատին․՝ Henricus de Lettis, գերմ.՝ Heinrich von Lettland, լատիշ․՝ Latviešu Indriķis, էստ․՝ Läti Henrik) 13-րդ դարի սկզբին նկարագրել է էստոնական զոհաբերական սովորույթները, աստվածներին ու ոգիներին։ 1578 թվականին Բալտազար Ռուսսովը նկարագրել է էստոնացիների կողմից ամռան կեսի (էստ․՝ jaanipäev)՝ Սուրբ Հովհաննեսի օրվա տոնակատարությունը[2]։ 1644 թվականին Յոհան Գուտցլաֆը (Johann Gutslaff) խոսել է սուրբ աղբյուրների ակնածանքի մասին, իսկ 1685 թվականին Բեկլերը (J. W. Boecler) նկարագրել է էստոնական սնահավատությունները։ Էստոնական ֆոլկլորն ու հավատալիքները, ներառյալ ժողովրդական երգերի նմուշները, 1774-1782 թվականներին ներկայացվել են Ավգուստ Վ. Հուպելի «Տեղագրական նորություններ Լիֆլյանդիայից ու Էստլյանդիայից» (գերմ.՝ Topographische Nachrichten von Lief- und Ehstland, 1777) գրքում։ Յ. Գ. Հերդերը հրատարակել է էստոնական յոթ ժողովրդական երգեր, որոնք 1778 թվականին թարգմանվել են գերմաներեն «Ժողովրդական երգեր» (գերմ.՝ Volkslieder) ժողովածուում, իսկ 1807 թվականին վերահրատարակվել է որպես «Ազգերի ձայները երգերում» (գերմ.՝ Stimmen der Völker in Liedern)[3]:
19-րդ դարի սկզբին՝ էստոֆիլների լուսավորության շրջանում (1750-1840), Բալթյան գերմանացիների շրջանում մեծացել է էստոնական բանահյուսության նկատմամբ հետաքրքրությունը։ Յ. Հ. Ռոզենպլենտերը (գերմ.՝ J. H. Rosenplänter) հիմնադրել է «Գիտելիքների խորացման ներդրում» (գերմ.՝ Beiträge zur genauern Kenntniss) ամսագիրը՝ էստոնական լեզվի, գրականության և բանահյուսության ուսումնասիրության համար։ 1822 թվականին ամսագրում լույս է տեսել Քրիստիան Յաակ Պետերսոնի (էստ․՝ Kristjan Jaak Peterson) «Ֆենիկայի դիցաբանության» (Mythologia Fennica) գերմաներեն թարգմանությունը։ 1839 թվականին հիմնադրվել է էստոներեն լեզվի, բանահյուսության և պատմության էստոնական գիտական ընկերությունը՝ որպես էստոնական բանահյուսության հավաքման և ուսումնասիրության կենտրոնական կազմակերպություն։ Հասարակության առաջատար գործիչ Ֆրիդրիխ Ռոբերտ Ֆելմանը գերմաներեն լեզվով հրատարակել է մի շարք էստոնական լեգենդներ ու առասպելներ, որոնք հիմնված են իսկական էստոնական բանահյուսության և Գանանդերի «Լուսաբաց և մթնշաղ» (էստ․՝ Koit ja Hämarik[lower-alpha 1]) ֆիննական դիցաբանության վրա, որը համարվել է ժողովրդական ծագում ունեցող էստոնական ամենագեղեցիկ առասպելներից մեկը։ 1842 թվականին Տալլինում հիմնադրվել է Էստոնիայի գրողների միությունը։
Ֆրիդրիխ Ռայնհոլդ Կրեյցվալդը սկսել է հավաքել էստոնական բանահյուսությունը 1843 թվականին, բայց ի վերջո զգալիորեն փոխել է հեքիաթները։ Հիմնականում Վիռումաայում հավաքված նյութերը վերամշակվել և հրատարակվել են 1866 թվականին՝ որպես «Էստոնացի ժողովրդի հին հեքիաթներ»։ Ալեքսանդր Հ. Նոյսի «Էստոնական ժողովրդական երգեր» (Ehstnische Volkslieder) անթոլոգիան[4] (3 հատոր; 1850-1852) համարվում է էստոնական ժողովրդական երգերի մասին առաջին գիտական հրապարակումը։ Ընդհանուր առմամբ դրա կազմի մեջ է մտել 1300 երգ էստոներեն լեզվով և գերմաներեն թարգմանությամբ։ Էստոնիայի գրողների միության նախագահ, քահանա, «Էստոնական բանահյուսության արքա» համարվող դոկտոր Յակոբ Հուրտն սկսել է հավաքել էստոնական բանահյուսությունը 1870-ականներին։ Հավաքված նյութերի ընդհանուր ծավալը մոտավորապես 12 400 էջ է։ 1875-76 թվականներին հրատարակվել է ժողովրդական երգերի «Հին քնար» (էստ․՝ Vana kannel) երկհատորյակը։ 1938 և 1941 թվականներին ավելացվել են ևս երկու հատոր։ 1904-1907 թվականներին 3 հատորով հրատարակվել են «Սետուսի երգեր»-ը (էստ․՝ Setukeste laulud)։ Հուրտի ստեղծագործությունից ոգեշնչված՝ Մաթիաս Ջ. Էյզենը 1880-ական թվականներին սկսել է հավաքել բանահյուսական հավաքածու, որի արդյունքում հավաքածուն կազմել է 90 000 էջ։ Օսկար Կալլասը, փիլիսոփայության դոկտոր (1868-1946), սովորել է Հելսինկիի համալսարանում և եղել է էստոնական ծագում ունեցող առաջին գիտնական բանահյուսը։
Էստոնիայի Հանրապետության ձևավորումից հետո Վալտեր Անդերսոնը նշանակվել է Տարտուի համալսարանի բանահյուսության նոր հիմնադրված ամբիոնում։ Անդերսոնի ամենանշանավոր ուսանողներն էին Օսկար Լոորիտսը և Աուգուստ Աննիստը։ Լոորիտսը դարձել է Էստոնական բանահյուսական արխիվի տնօրենը, որը հիմնադրվել է 1927 թվականին։ Նրա գործունեության հիմնական ոլորտը ժողովրդական կրոնն ու դիցաբանությունն էր, էստոնական, լիվոնյան և ռուսական ժողովրդական հավատալիքների ուսումնասիրությունը։ Նրա ամենափառահեղ աշխատանքը՝ «Էստոնական ժողովրդական հավատքի հիմնական առանձնահատկություններ»-ը (գերմ.՝ Grundzüge des estnischen Volksglaubens)[5], հրատարակվել է 1949-1957 թվականներին՝ Կոպենհագենում։ Արվո Կրիկմանը և Ինգրիդ Սարվը 1980-1988 թվականներին հավաքել են էստոնական ասացվածքների հինգ հատորանոց «Էստոնական ասացվածքներ» (էստ․՝ Eesti vanasõnad) ժողովածուն[6]։
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Ֆելմանից ոգեշնչված՝ բանասեր Նիկոլայ Անդերսոնը գրել է բալլադ՝ հիմնված այս առասպելի վրա․ Անդերսոն, Նիկոլայ (1905). Koit und Hämarik: eine estnische Sage. Ջ. Անդերսոն. hdl:10062/38703.hdl.10062/38703
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ The New Grove Dictionary of Music and Musicians; p.358 0-333-23111-2
- ↑ Ritual in Early Modern Europe By Edward Muir; p.102 0-521-84153-4
- ↑ Stimmen der Völker in Liedern at google books
- ↑ Ehstnische Volkslieder at google books
- ↑ Grundzüge des estnischen Volksglaubens at googe books
- ↑ Wolfgang Mieder. 2014. Preface. Proverbium 31: ix-xi.