Էսպերանտոլոգիա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Լյուդվիկ Լազարուս Զամենհոֆ, էսպերանտո լեզվի ստեղծող

Էսպերանտոլոգիա (էսպերանտո՝ esperantologio), մասնավոր ինտերլինգվիստիկայի ենթաբաժին, էսպերանտո լեզվի տեսություն[1]։ Շատ հետազոտողների կարծիքով, անհանդուրժողականությունն ուսումնասիրում է ոչ միայն էսպերանտոյի զարգացումը և գործունեությունը, այլև դրա կիրառման տարբեր ոլորտները և (այլ հասարակական առարկաների հետ կապված, ինչպիսիք են հոգեբանությունը, հասարակագիտությունը և այլն:) էսպերանտո համայնքը՝ նրա պատմությունը և կառուցվածքը[2][3], քանի որ այս բոլոր երևույթները շատ դժվար են առանձնացվում[4]։

Էսպերանտոլոգիան հատուկ դիրք է զբաղեցնում ինտերլինգվիստիկայի շրջանակներում, քանի որ հենց էսպերանտոն է համարվում առավել զարգացած և հաճախ օգտագործվող պլանային լեզուն (և, համապատասխանաբար, ապահովում է զգալիորեն ավելի շատ նյութ ինտերլինգվիստիկ հետազոտությունների համար, քան այլ պլանային լեզուները)։ Բացի այդ, զգալի մասը (որոշ գնահատականներով՝ առնվազն կեսը[2] կամ նույնիսկ մոտ 90 տոկոսը[5]) ինտերլինգվիստիկայի ողջ մասնագիտացված գրականությունը հրատարակվել է և շարունակում է հրատարակվել հենց էսպերանտո լեզվով։

Տերմինի պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռենե դե Սոսսյուր, էսպերանտոլոգիայի հիմնադիր

Որպես առանձին գիտական կարգապահություն էսպանդոլոգիայի հիմնադիր է համարվում ֆրանսիացի մաթեմատիկոս գիտնական Ռենե դե Սոսյուրը [3], որը, այսպես կոչված, իդո-ճգնաժամի գագաթնակետին (1908 տարի) հանդես է եկել ի պաշտպանություն էսպերանտո բառի ձևավորման սկզբունքների, ցույց տալով դրա մեջ որոշակի լեզվական օրինաչափությունների առկայությունը, որոնք ի սկզբանե չեն դրվել դրա մեջ (կամ, առնվազն, նրա նախաձեռնողի կողմից հստակ ձևւակերպված չեն եղել)։

Էսպանդոլոգիա տերմինի առաջին հիշատակումը վերաբերում է 1911 թվականին՝ հենց նման անվանմամբ էսպերանտո-ամսագրում՝ «Orienta Stelo» հրապարակվել Է ճապոնացի էսպերանտիստ Օսակ Քենձի հոդվածը[6][7]։

Օյգեն Վյուստեր, ավստրիական տերմինաբան և էսպերատաբան

Այնուամենայնիվ, տերմինը լայն շրջանառության մեջ է մտել մի փոքր ավելի ուշ գերմանացի էսպերանտիստ և տերմինաբան Օյգեն Վյուստերի ջանքերի շնորհիվ, որը այդ անունը կրկին առաջարկել է 1921 թվականին «Esperanto Triumfonta» պարբերականում հրապարակված իր հոդվածներից մեկում, որն ավելի ուշ վերանվանվել է Heroldo de Esperanto, ինչի կապակցությամբ հաճախ Վյուստերը հիշատակվում է որպես այդ տերմինի ստեղծող[8][9]։ Ավելի ուշ՝ 1955 թվականին, Վյուստերը պատմել է այս տերմինի պատմության մասին (ինչպես նաև ինտերլինգվիստիկա տերմինի պատմության մասին) «La terminoj „esperantologio“ kaj „interlingvistiko“» (Էսպերանտոլոգիա և ինտերլինգվիստիկա տերմինները)[10]։ Հարկ է, սակայն, նկատել, որ ինքը՝ Վյուստերը, էսպպերանտոլոգիան հասկանում էր մի փոքր այլ կերպ, քան ժամանակակից հետազոտողները, այն է՝ որպես արդեն լայնորեն օգտագործվող էսպերանտո համակարգի նկատմամբ կիրառվող արհեստական լեզվաբանության մաս (ընդ որում՝ արհեստական լեզվաբանության ներքո հա հասկանում էր լեզվաբանության այն ժամանակ համեմատաբար նոր տեսակը, որը ոչ միայն արձանագրում է, այլև գիտակցաբար ուղղորդում է լեզվի զարգացումը, այն, ինչ հիմա կանվաներ լեզվական պլանավորում)։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Кузнецов С. Н.  Краткий словарь интерлингвистических терминов // Проблемы международного вспомогательного языка. — М.: Наука, 1991. — С. 171-228. Архивировано из первоисточника 12 Հոկտեմբերի 2007.
  2. 2,0 2,1 Blanke, Detlev Interlingvistiko kaj esperantologio, ĉu vere necesaj?(էսպ.) // La Ondo de Esperanto. — 2006. — № 4-5.
  3. 3,0 3,1 Barandovská-Frank, Věra Вводный учебник интерлингвистики = Enkonduka lernolibro de interlingvistiko. — Сибиу: Editura Universitatii, 1995. — ISBN 973-95604-6-8
  4. Lapenna, Ivo; Lins, Ulrich; Carlevaro, Tazio Эсперанто в перспективе = Esperanto en perspektivo / red. I. Lapenna. — Роттердам: UEA, 1974. — P. 56. — 844 p.
  5. Larsen, Jens Stengaard. [in էսպերանտո] (2012 թ․ հունիսի 29). «Verkego leginda pro siaj meritoj — kaj pro siaj mankoj» (էսպերանտո). liberafolio.org. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 6-ին.
  6. Kiselman, Christer Salutvorto de la redaktoro(էսպ.) // Esperantologio / Esperanto Studies. — 2009. — № 4. — P. 3—4. — ISSN 1311-3496.
  7. Blanke, Detlev Interlinguistische Beiträge. Zum Wesen und zur Funktion internationaler Plansprachen. — Frankfurt am Main: Lang, 2006. — 405 p. — ISBN 3-631-55024-3
  8. Kiselman, Christer Notico de la redaktoro(էսպ.) // Esperantologio / Esperanto Studies. — 1999. — № 1. — P. 3—4. — ISSN 1311-3496.
  9. Enciklopedio de Esperanto / L. Kökény, V. Bleier. — Budapest: Literatura Mondo. — 599 p.
  10. Wüster, Eugen La terminoj «esperantologio» kaj «interlingvistiko»(էսպ.) // Esperantologio. — 1955. — № 4. — P. 209—214.