Էնդրի Ռաջուելինա
| Էնդրի Ռաջուելինա մալագաս. Andry Nirina Rajoelina | |
|---|---|
.jpg) | |
| Ծնվել է | մայիսի 30, 1974[1][2] (51 տարեկան) |
| Ծննդավայր | Անցիրաբե, Մադագասկար[1] |
| Քաղաքացիություն |  Մադագասկար և  Ֆրանսիա |
| Կրոն | կաթոլիկություն |
| Մասնագիտություն | քաղաքական գործիչ և դիջեյ |
| Ամուսին | Mialy Rajoelina? |
| Զբաղեցրած պաշտոններ | President of Madagascar?, President of Madagascar? և President of Madagascar? |
| Կուսակցություն | Young Malagasies Determined? |
| Երեխաներ | Arena Rajoelina? |
| 🌐 | |
 Andry Rajoelina Վիքիպահեստում | |
Էնդրի Նիրինա Ռաջոելինա (մալագաս. Andry Nirina Rajoelina, մայիսի 30, 1974[1][2], Անցիրաբե, Մադագասկար[1]), պետական և քաղաքական գործիչ, 2019-2025 թվականներին զբաղեցրել է Մադագասկարի նախագահի պաշտոնը։ 2009-2014 թվականներին զբաղեցրել է հատուկ իր համար ստեղծված Բարձրագույն անցումային վարչակազմի նախագահի պաշտոնը։ Այս ընթացքում եղել է աշխարհում ամենաերիտասարդ գործող պետական ղեկավարներից մեկը։
2025 թվականի հոկտեմբերի 13-ին՝ երկու շաբաթից ավելի տևած զանգվածային բողոքի ցույցերից և բանակի ապստամբությունից հետո, փախել է երկրից ֆրանսիական ռազմական ինքնաթիռով[3][4][5]: Հայտարարել է, որ ստիպված է լքել երկիրը՝ կյանքը փրկելու համար, սակայն հրաժարվել է հրաժարական տալ[6]: Հաջորդ օրը Էնդրի Ռաջոլինան լուծարել է Ազգային ժողովը (խորհրդարանը), սակայն խորհրդարանի անդամները հավաքվեցին՝ քվեարկելու նրա իմպիչմենտի վերաբերյալ: Խորհրդարանի 131 անդամներից 130-ը կողմ են արտահայտվել նախագահի պաշտոնանկությանը (մեկ պատգամավոր ձեռնպահ է մնացել): Նույն օրը գնդապետ Միքայել ՌԷնդրիանիրինան հայտարարել է, որ զինվորականները ստանձնել են երկրի կառավարումը[7]:
Կենսագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Վաղ կյանք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Անրին ծնվել է հարուստ ընտանիքում։ Նրա հայրը՝ Ռոժե Իվ Ռաջոելինան եղել է զինվորական, որը ծառայել է ֆրանսիական բանակում, ապա՝ Մադագասկարի բանակում, ավարտելով իր կարիերան գնդապետի կոչումով։ Ավելի ուշ աշխատել է որպես ֆրանսիական Total նավթային ընկերության Մադագասկարի մասնաճյուղի ղեկավար[8]:
Ստացել է մասնավոր տնային կրթություն, որտեղ դասավանդել են այցելու ուսուցիչներ։ 1987 թվականին դարձել է Մադագասկարի պատանեկան կարատեի չեմպիոն։ Որոշել է չշարունակել կրթությունը՝ փոխարենը նախընտրելով շոումենի կարիերան։ Դարձել է հայտնի դիջեյ Անտանանարիվուում, իսկ 1993 թվականին (19 տարեկանում) հիմնադրել է «Շոու բիզնես» ընկերությունը, իսկ 1998 թվականին՝ Injet ընկերությունը, որը մասնագիտանում է տպագրության և գովազդի մեջ[8]։
2008-2009 թվականների բողոքի ցույցեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]2008-2009 թվականների ձմռանը գլխավորել է կառավարության դեմ ցույցերի արշավը։ 2009 թվականի հունվարի 30-ին կայացած հանրահավաքի ժամանակ Ռաջոելինան հայտարարել է. «Քանի որ նախագահը և կառավարությունը չեն կատարում իրենց պարտականությունները, ես պաշտոնապես հայտարարում եմ, որ այսօրվանից ստանձնում եմ երկրի գործերի կառավարման պատասխանատվությունը»։ Նախկինում ապահովել էր ընդդիմադիր կուսակցությունների աջակցությունը[8]:
Պետության ղեկավարի պաշտոնում (2009–2014 թվականներ)
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նախագահի հետ իր բախման ընթացքում ապահովել է զինվորականների աջակցությունը։ Ռավալոմանանայի փախուստից հետո 2009 թվականի մարտի 17-ին երդվել է որպես Մադագասկարի ժամանակավոր կառավարության ղեկավար։ Սակայն Ռաջոելինայի կառավարությունը միջազգային ճանաչում չի ստացել։ Երկիրը հայտնվել է մեկուսացված վիճակում, և արտաքին օգնությունը, որը կազմում է սոցիալական վճարումների զգալի մասը, գրեթե դադարել է։ 2010 թվականի մարտին, Ռաջոելինայի իշխանության գալու տարեդարձի օրը, Աֆրիկյան Միությունը անձնական պատժամիջոցներ է կիրառել նրա և Գերագույն անցումային մարմնի 108 այլ անդամների, ինչպես նաև մի քանի բարձրաստիճան զինվորականների և կառավարության պաշտոնյաների նկատմամբ։ Պատժամիջոցները ներառում էին ճանապարհորդության արգելք, ակտիվների սառեցում, այդ թվում՝ արտասահմանյան բանկային հաշիվների, և դիվանագիտական մեկուսացում[8]։
2010 թվականի նոյեմբերի 17-ին Ռաջոելինայի նախկին դաշնակից գնդապետ Չարլզ Էնդրիանասուավինայի գլխավորած ռազմական ուժերը հայտարարել են Ռաջոելինայի հեռացման մասին պետության և կառավարության ղեկավարի պաշտոնից։ Սակայն, ռազմական բազայի բունկերում թաքնված հեղաշրջման առաջնորդները շուտով հայտարարել են իշխանություններին հանձնվելու պատրաստակամության մասին։ Միևնույն ժամանակ, որոշ զինված հեղաշրջողներ հրաժարվել են հանձնվել և շարունակել են դիմադրությունը մինչև 2010 թվականի նոյեմբերի 20-ը, երբ բունկերը գրոհեցին Ռաջոելինայի կառավարական ուժերը։ Հեղաշրջողները ձերբակալվել են, և ոստիկանությունը ցրել է Ռաջոելինայի հրաժարականը պահանջող հանրահավաքը։
Ռաջոելինայի վարչակազմի կառավարման ողջ ընթացքում Մադագասկարը գտնվել է խորը տնտեսական ճգնաժամի մեջ։ 2008 թվականին ՀՆԱ-ի աճը կազմել է մոտ 7%, այն 2009 թվականին նվազել է ճգնաժամի ժամանակ (-3.7%), իսկ 2010-2011 թվականներին ՀՆԱ-ի աճը չի գերազանցել 0.5–0.7%-ը։ Տնտեսության ամենաշահութաբեր ոլորտը՝ արդյունահանող արդյունաբերությունը, կորցրել է օտարերկրյա ներդրումները ռեժիմի լեգիտիմության հետ կապված խնդիրների պատճառով, միակ բացառությունները չինացի ներդրողներն ու անհատ մերձավորարևելյան գործարարներն էին։ 2009 թվականին զբոսաշրջությունից ստացված եկամուտները, որոնք Ռավալոմանանայի օրոք կազմում էին տնտեսության ոչ ռեսուրսային ոլորտի կարևոր մասը, կիսով չափ կրճատվեցին։ Արտահանման ուղղվածությամբ թեթև արդյունաբերության բազմաթիվ ձեռնարկություններ փակվեցին[8]:
2011 թվականի սեպտեմբերին Մադագասկարի 11 հիմնական քաղաքական շարժումներից 10-ը ստորագրել են անցումային շրջանում երկիրը կառավարելու փուլային ծրագիր: Համաձայնագրի շրջանակներում 2012 թվականի մարտին ստեղծվել է տարբեր քաղաքական ուժերի ներկայացուցիչներից կազմված անկախ ընտրական հանձնաժողով: Այն նախագահական ընտրությունների նախնական ամսաթիվը սահմանել է 2012 թվականի նոյեմբերը: Քաղաքական անկարգությունների մեջ ներգրավվածների համար հայտարարվել է նաև ընդհանուր համաներում: Սակայն ընտրությունները տեղի են ունեցել մեկ տարի ուշ, քան սկզբնապես հայտարարված ամսաթիվը: Ռաջոելինան, ինչպես մյուս նախկին պետությունների ղեկավարները, իրավունք չուներ մասնակցելու ընտրություններին[8]: Ընդհանուր ընտրությունները տեղի են ունեցել 2013 թվականի դեկտեմբերին, որից հետո՝ հունվարի 3-ին, Հերի Ռաջոելինայի աջակցությամբ Մադագասկարի նոր նախագահ հռչակվեց Հերի Ռաջոելինայի նոր նախագահը:
2018 թվականի նախագահական ընտրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մասնակցել է 2018 թվականի Մադագասկարի նախագահական ընտրություններին։ Զբաղեցրել է առաջին տեղը առաջին փուլում՝ ստանալով ձայների 39.19%-ը։ Հաղթել է երկրորդ փուլում՝ ստանալով ձայների 55.66%-ը։ Ըստ լրատվամիջոցների հաղորդագրությունների՝ առնվազն վեց նախագահի թեկնածուների քարոզարշավները ֆինանսավորվել են Ռուսաստանի կողմից՝ համաձայնագրի դիմաց[9][10]։
Առաջին նախագահական ժամկետ (2019-2023 թվականներ)
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]2021-2022 թվականների սով
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]2021 թվականի հունիսին երկրի հարավում ուժեղ երաշտը հարյուր հազարավոր մարդկանց (որոշ գնահատականներով՝ ավելի քան մեկ միլիոն) թողել է առանց սննդի։ Ռաջոելինան, երկրում ԱՄՆ դեսպան Մայքլ Պելետիերի հետ միասին, հայտարարել է սովի դեմ պայքարի ծրագրի մասին[11]: Այլ միջոցառումների շարքում Ռաջոելինան հրամայել է բութանային գազօջախներ բաժանել՝ որպես այլընտրանք երկրի ամենաաղքատ շրջանների բնակիչների համար՝ որպես ածուխի փոխարինող միջոց: Այս միջոցառումից օգուտ է քաղել ընդհանուր առմամբ 15,000 տնային տնտեսություն[12]:
Ռազուելինան խոստացավ ընդլայնել կանանց իրավունքներն ու հնարավորությունները սովի ընթացքում՝ հայտարարելով, որ Մադագասկարում ընթացող պարենային ճգնաժամը կլիմայական ճգնաժամի հետևանք է, որից տուժում են մադագասկարցիները, և որի ձևավորման մեջ «նրանք մասնակից չեն եղել»։ Ռաջոելինան պահանջել է «արմատական և երկարաժամկետ փոփոխություններ» Կոտ դ'Իվուարում կայացած Միջազգային զարգացման ասոցիացիայի գագաթնաժողովի ժամանակ[13]:
Սպանության նպատակով դավադրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]2021 թվականի հուլիսի 22-ին ոստիկանությունը հայտարարել է, որ Ռաջոելինի սպանության դավադրության վերաբերյալ ամիսներ տևած հետաքննությունից հետո ձերբակալել է վեց անձի, այդ թվում՝ օտարերկրյա քաղաքացիների: Գլխավոր դատախազի գրասենյակը նրանց մեղադրանք է առաջադրել տարբեր հոդվածներով[14]: Հաջորդ օրը գլխավոր դատախազը հայտարարել է, որ ձերբակալվածների թվում կա առնվազն մեկ Ֆրանսիայի քաղաքացի, և որ նա Ֆրանսիայի զինված ուժերի նախկին անդամ է: Ֆրանսիան պատասխանել ՝ նշելով, որ համագործակցում է Մադագասկարում հյուպատոսական օգնության հետ[15]:
Հրաժարական
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Էնդրի Ռազուելինան հրաժարական է տվել 2023 թվականի սեպտեմբերի 9-ին՝ նախագահական ընտրություններում կրկին առաջադրվելու նպատակով, ինչպես պահանջում է Սահմանադրությունը։ Այդ դեպքում երկրի ժամանակավոր ղեկավարը պետք է դառնար Սենատի նախագահ Էրիմանան Ռազաֆիմահեֆը, սակայն նա անձնական պատճառներով հրաժարվել է այդ պատասխանատվությունից։ Արդյունքում, երկրի ժամանակավոր կառավարումը փոխանցվեց Նցայիի կառավարությանն՝ կոլեգիալ հիմունքներով։[16]: 2023 թվականի հոկտեմբերի 27-ից սկսած՝ Սահմանադրական դատարանի կողմից նախագահի ժամանակավոր պարտականությունները հանձնվեցին Սենատի նոր նախագահ Ռիշար Ռավալումանանային։
2023 թվականի նախագահական ընտրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]2023 թվականի սեպտեմբերի 9-ին Էնդրի Ռազուելինան գրանցվել է որպես թեկնածու հերթական նախագահական ընտրություններին, որոնք կայացել է նոյեմբերի 16-ին[17]։ Այդ ընտրություններում Ռազուելինան կրկին հաղթանակ է տարել և վերընտրվել է որպես Մադագասկարի նախագահ։ Դեկտեմբերի 16-ին հանդիսավոր կերպով ստանձնել է Մադագասկարի նախագահի պաշտոնը՝ երդում տալով «Մահամասինա» մարզադաշտում՝ ընդդիմության՝ ընտրությունների արդյունքները վիճարկելու փորձերի ֆոնին։ Նրա պաշտոնակալության արարողությանը չմասնակցեցին նախկին նախագահներ Մարկ Ռավալումանան և Էրի Ռաջաունարիմամպիանինան[18][19]։
Երկրորդ նախագահական ժամկետ (2023-2025)
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Իր երկրորդ նախագահական ժամկետի ընթացքում Ռաջոելինան 2025 թվականի ամռանը բանակցություններ է վարել Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնի հետ Էպարս կղզիների նկատմամբ իրավասության հարցի շուրջ[20]:
2025 թվականի բողոքի ցույցեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]2025 թվականի սեպտեմբերի 25-ին երկրով մեկ լայնածավալ բողոքի ցույցեր են բռնկվել էլեկտրաէներգիայի և ջրի երկարատև անջատումների պատճառով։ Այս բողոքի ցույցերի արդյունքում Ռաջոելինան լուծարել է Քրիստիան Նտսայի գլխավորած կառավարությունը[21][22] և գեներալ Ռուֆին Զաֆիսամբոյին[23] նշանակել է նոր վարչապետ։ 2025 թվականի հոկտեմբերի 12-ին՝ երկու շաբաթից ավելի տևած բողոքի ցույցերից հետո, Մադագասկարի բանակի CAPSAT (Corps d'armée des personnels et des services administrativifs et techniques - Army Corps of Administrative and Technical Personnel and Services[24]) կոչվող զորամիավորումը հրաժարվել է կատարել կառավարության հրամանները և կոչ է արել մնացած զինվորականներին միանալ բողոքի ցույցին։ Նույն օրը CAPSAT-ը հայտարարել է, որ ամբողջ բանակն այժմ իր վերահսկողության տակ է[25][26]։
Հոկտեմբերի 13-ին նախագահը լքել է երկիրը ֆրանսիական ռազմական ինքնաթիռով[3][4][5]: Հայտարարել է, որ ստիպված է լքել երկիրը՝ կյանքը փրկելու համար: Սակայն հրաժարվել է հրաժարական տալ[6]: Հաջորդ օրը Էնդրի Ռաջոլինան լուծարել է Ազգային ժողովը (խորհրդարանը), սակայն խորհրդարանի անդամները հավաքվեցին նրա իմպիչմենտի հարցով քվեարկելու համար: Խորհրդարանի 131 անդամներից 130-ը կողմ արտահայտվեցին նախագահի պաշտոնանկությանը (մեկ պատգամավոր ձեռնպահ մնաց): Նույն օրը CAPSAT-ի ղեկավար, գնդապետ Միքայել ՌԷնդրիանիրինան հայտարարել է, որ զինվորականները ստանձնել են երկրի կառավարումը[7]:
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 http://www.rfi.fr/afrique/20131016-madagascar-presidentielle-andry-rajoelina-il-dit-son-dernier-mot
- ↑ 2,0 2,1 Munzinger Personen (գերմ.)
- ↑ 3,0 3,1 «Madagascar's President Andry Rajoelina has left the country, French radio reports». France 24 (անգլերեն). 2025 թ․ հոկտեմբերի 13. Վերցված է 2025 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
- ↑ 4,0 4,1 Egbejule, Eromo (2025 թ․ հոկտեմբերի 13). «Madagascar president flees after losing support of key army unit». The Guardian (բրիտանական անգլերեն). 0261-3077. Վերցված է 2025 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
- ↑ 5,0 5,1 «Madagascar's president has left the country after Gen Z protests, officials say». CNN (անգլերեն). 2025 թ․ հոկտեմբերի 13. Վերցված է 2025 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
- ↑ 6,0 6,1 «Президент Мадагаскара объяснил бегство из страны на фоне протестов». РБК (ռուսերեն). 2025 թ․ հոկտեմբերի 14. Վերցված է 2025 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.
- ↑ 7,0 7,1 «Военные Мадагаскара взяли на себя управление страной». Коммерсантъ (ռուսերեն). 2025 թ․ հոկտեմբերի 14. Վերցված է 2025 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 Кусов, Виталий (2018). «Андри Радзуэлина: глава государства Мадагаскар, биография и правление». Правители Африки: XXI век. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 2-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
- ↑ Meduza (2019 թ․ ապրիլի 8). «Россия платила шести кандидатам в президенты Мадагаскара. Предвыборные кампании вели на деньги Евгения Пригожина: «Би-би-си»». https://meduza.io. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 9-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 10-ին.
{{cite web}}: External link in|publisher= - ↑ «Дождь» — телеканал (2019 թ․ ապրիլի 8). ««Би-би-си»: шестеро кандидатов в президенты Мадагаскара получали деньги от россиян». https://tvrain.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 10-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 10-ին.
{{cite web}}: External link in|publisher= - ↑ U.S. Government Provides Nearly $40 Million in Additional Emergency Assistance for Southern Madagascar
- ↑ «Gaz butane: 15.000 ménages vont bénéficier d'un kit de réchaud gratuit». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
- ↑ «Famine dans le Sud de Madagascar: la période entre octobre et décembre 2021 s'annonce difficile». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 19-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
- ↑ «Madagascar police arrest six over alleged plot to kill president». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
- ↑ «French citizen among six held over plan to kill Madagascar president -minister». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
- ↑ «Le président malgache démissionne avant les élections de novembre». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ սեպտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
- ↑ «Décision n°11-HCC/D3 du 9 septembre 2023 arrêtant la liste définitive des candidats». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ սեպտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 15-ին.
- ↑ «Andry Rajoelina sworn in as Madagascar's president». www.aa.com.tr. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ դեկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 17-ին.
- ↑ AfricaNews (2023-12-16CET17:03:35+01:00). «Madagascar president starts new term amid opposition boycott». Africanews (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ դեկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 17-ին.
- ↑ AfricaNews (2025 թ․ հունիսի 30). «Madgascar's President in Paris to discuss disputed Indian Ocean islets». Africanews (անգլերեն). Վերցված է 2025 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.
- ↑ «На Мадагаскаре распустили правительство из-за протестов». РБК (ռուսերեն). 2025 թ․ սեպտեմբերի 29. Վերցված է 2025 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.
- ↑ Kyekyeku, Kofi Oppong (2025 թ․ սեպտեմբերի 30). «Deadly youth-led protests force Madagascar's president to fire the prime minister and his government». Face2Face Africa (անգլերեն). Վերցված է 2025 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.
- ↑ «Madagascar president names military general as new prime minister». Reuters (անգլերեն). 2025 թ․ հոկտեմբերի 6. Վերցված է 2025 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
- ↑ «Как уличные протесты поставили Мадагаскар на грань переворота». РБК (ռուսերեն). 2025 թ․ հոկտեմբերի 13. Վերցված է 2025 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
- ↑ «Madagascar presidency says attempt to seize power under way». www.bbc.com (բրիտանական անգլերեն). 2025 թ․ հոկտեմբերի 12. Վերցված է 2025 թ․ հոկտեմբերի 12-ին.
- ↑ «Madagascar's president says a coup is underway after soldiers joined anti-government demonstrations». AP News (անգլերեն). 2025 թ․ հոկտեմբերի 12. Վերցված է 2025 թ․ հոկտեմբերի 12-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Էնդրի Ռաջուելինա» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||||||
